Opracowała: Małgorzata Pawlik-Paduch

Materiały szkoleniowe opracowane na Radę Pedagogiuczną
„Praca w przedszkolu z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo”

Literatura:

1.Segregator „Trudne sytuacje w przedszkolu” „Trudne zachowania – Dziecko nadpobudliwe”
2.RenataWiącek „Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo w wieku przedszkolnym”
3.Maria Wójcik Urszula Dąbrowska „Praca w przedszkolu z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo”

1.Charakterystyka problemu.

Jak podaje słownik psychologiczny W. Szewczuka: „...nadpobudliwość psychoruchowa to zaburzenie dynamiki procesów nerwowych, które charakteryzuje znaczna przewaga procesu pobudzenia nad procesem hamowania, co znajduje swój wyraz w 3 sferach rozwojowych dziecka:
w sferze ruchowej
w sferze poznawczej
w sferze emocjonalnej
sfera ruchowa – w postaci wzmożonej ekspansji ruchowej lub niepokoju ruchowego, co przejawia się: nadmierną ruchliwością, żywiołowością, robienie wszystkiego w pośpiechu, nie potrafią takie dzieci pozostać w bezruchu nawet przez krótki czas, chodzą po sali, biegają, podskakują, wymachują rękami lub nogami, ciągle zmieniają pozycję, kręcą się, wiercą, wykonują drobne ruchy w obrębie własnego ciała jak poruszanie palcami, poprawianie włosów, obgryzanie paznokci, manipulowanie drobnymi przedmiotami. Cechuje je niezgrabność w sytuacjach wymagających precyzji lub podzielnej uwagi oraz chaotyczność w działaniu.

sfera poznawcza – w postaci zaburzeń koncentracji uwagi, pochopności i pobieżności myślenia. Takiemu dziecku trudno skoncentrować uwagię w percepcji wzrokowej i słuchowej, nie potrafi ono skupić się dłużej na czynności, najmniejsze bodźce zewnętrzne powodują zmianę kierunku zainteresowania. Przy wysiłku intelektualnym następujące wyraźne zmęczenie i pogorszenie jakości pracy, trudności w dostrzeganiu szczegółów, trudności z zorganizowaniem sobie pracy, trudności ze stosowaniem się do złożonych instrukcji słownych.

sfera emocjonalna – w postaci nadmiernej wrażliwości emocjonalnej. Dzieci takie są niezwykle wrażliwe, łatwo się obrażają, płaczliwe, kłótliwe, agresywne, mają wybuchy złości, łatwo wchodzenia w konflikty z rówieśnikami i dorosłymi, często wybuchają gniewem, gwałtownością, są niecierpliwe, nagle zmieniają nastrój. Cechują je reakcje niewspółmierne do przyczyn, które je wywołały, skłonność do nieposłuszeństwa, szybkie zniechęcenie, działanie bez zastanowienia.

Cechy te mogą również występować w pewnych układach, obejmujących tylko wybrane sfery funkcjonowania, np. poznawczą i ruchową”.

Zdarzają się dzieci u których można zauważyć nadmierną pobudliwość objawiającą się we wszystkich sferach równocześnie, czyli w sferze poznawczej, emocjonalnej i ruchowej. Właśnie te dzieci sprawiają rodzicom i wychowawcom największe problemy.

NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA jest jednym z najczęstszych zaburzeń wieku przedszkolnego. Ocenia się, że występuje u 3-20 % dzieci.
Zdiagnozowaną nadpobudliwość psychoruchową nazywamy Zespołem Nadpobudliwości Psychoruchowej ADHD - Attention Deficyt Hiperkinetic Disorder
O zespole nadpobudliwości psychoruchowej mówimy tylko wtedy, gdy:
objawy są niewspółmierne do wieku i poziomu rozwoju dziecka,
stają się źródłem wyraźnych niepowodzeń w domu i przedszkolu,
niekorzystnie wpływają na życie rodzinne, naukę i rozwój dziecka.

Z badań wynika iż, im młodsze dziecko, tym wyraźniejsze są objawy nadruchliwości i kłopotów z kontrolą impulsów. Im starsze dziecko- na plan pierwszy wysuwają się trudności w zakresie koncentracji uwagi. U chłopców częściej występuje podtyp mieszany lub podtyp z przewagą nadpobudliwości psychoruchowej. U dziewczynek częściej stwierdza się podtyp z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi.
U dzieci w wieku przedszkolnym występuje najczęściej podtyp z dominującą nadpobudliwością psychoruchową.

2. PRZYCZYNY POWSTAWANIA NADPOBUDLIWOŚCI PSYCHORUCHOWEJ
Najczęstszą przyczyną powstawania nadpobudliwości psychoruchowej jest uszkodzenie układu nerwowego dziecka, które może nastąpić w różnych okresach jego życia.

Do czynników uszkadzających układ nerwowy w okresie płodowym zaliczamy m.in.:
czynniki uszkadzające komórkę nerwową (alkohol, narkotyki itp.);
choroby zakaźne lub inne w czasie ciąży (różyczka, świnka, żółtaczka matki, choroby krążenia matki);
zatrucia ciąży (leki, alkohol, papierosy, zatrucia pokarmowe);
niewłaściwe odżywianie się w czasie ciąży;
urazy mechaniczne w okresie ciąży (upadki, uderzenia w brzuch).

Do czynników uszkadzających układ nerwowy w okresie okołoporodowym zaliczamy m.in.:
niedotlenienie podczas porodu (zamartwica);
urazy mechaniczne (poród wczesny, niewłaściwie przebiegająca akcja porodowa).

Do czynników uszkadzających układ nerwowy w przebiegu życia dziecka zaliczamy m.in.:
urazy mechaniczne czaszki w wieku dziecięcym (wypadki połączone ze wstrząsem mózgu, upadki);
poważne choroby (np. zapalenie opon mózgowych, choroby zakaźne połączone z drgawkami i wysokimi temperaturami).

Według badań wynika iż najwięcej dzieci z nadpobudliwością psychoruchową pochodzi z patologicznych ciąż, konfliktu serologicznego, nieprawidłowych porodów i dzieci urodzonych w zamartwicy oraz mutacje genetyczne.

Objawy nadpobudliwości występują najczęściej na skutek korelacji czynników biologicznych z czynnikami społecznymi. Do czynników społecznych wpływających na wystąpienie zaburzeń zaliczamy m.in.:
atmosferę domową (napięta i niespokojna atmosfera, awantury i nerwowość rodziców - burzą równowagę nerwową dziecka, a długotrwałe pobudzenie emocjonalne dziecka prowadzi do utrwalenia się pewnych nawyków reagowania na trudne sytuacje i znajduje swój wyraz w nadpobudliwości);
nieprawidłowy styl wychowawczy w rodzinie (wychowanie niekonsekwentne, czyli brak stałych wymagań stawianych dziecku i stałych praw udzielanych mu przez dorosłych a także wychowanie rygorystyczne, czyli usiłowanie podporządkowania sobie dziecka);
brak zaspokajania podstawowych potrzeb psychicznych (głównie miłości, bezpieczeństwa);
wymagania najbliższego otoczenia, presja otoczenia;
spędzanie wolnego czasu głównie przy telewizji i grach komputerowych, z których większość zawiera elementy przemocy;
"tempo życia" (deficyt kontaktów ze stale zapracowanymi i przemęczonymi rodzicami);
obcowanie z głośnymi i agresywnymi wzorcami kontaktów międzyludzkich.

W niemowlęctwie nadpobudliwość psychoruchowa przejawia się:
1.Krzykliwością
2.Płaczliwością
3.Zaburzeniami snu
4.Zaburzeniami łaknienia
U dzieci starszych w wieku przedszkolnym i szkolnym występuje w złożonych formach i obejmuje wspomniane wcześniej trzy sfery rozwojowe: Ruchową, Poznawczą, Emocjonalną

Pełna diagnostyka w kierunku ADHD dokonywana jest przez lekarza specjalistę
neurologa lub psychiatrę dziecięcego i obejmuje takie czynności jak:
Zebranie wywiadu od rodziców i obserwacji dziecka
Badanie pediatryczne
Badanie psychologiczne (ocena ilorazu inteligencji)
Badanie neurologiczne ( EEG)
Analiza opinii od nauczyciela przedszkola (funkcjonowanie dziecka w grupie przedszkolnej)
Rozmowa z dzieckiem
Ocena funkcjonowania dziecka na podstawie specjalistycznych kryteriów.
W przypadku stwierdzenia ADHD należy podjąć wielokierunkowe postępowanie jak:
·Oddziaływania psychospołeczne
·Psychoterapię
·Farmakoterapię

3. Praca z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo w przedszkolu .
Powinna skoncentrować się na:
Ścisłej współpracy z rodzicami- chodzi o jednolite metody wychowawcze
Zapewnieniu dziecku atmosfery spokoju i bezpieczeństwa
Zapewnienie stałego, rytmicznego planu dnia
Ograniczanie bodźców rozpraszających jego uwagę (cisza, w domu puste biurko, w przedszkolu pierwsza ławka blisko nauczyciela )
Wszystkie polecenia formułowane krótko, jasno, precyzyjnie.
Akcentowanie mocnych stron dziecka, wzmacnianie pozytywne
Odesłanie w odosobnione miejsce – należy określić czas kary.
Wyciszenie zachowań niepożądanych poprzez inną propozycję.
Korzystanie w pracy z dzieckiem z zasad 10 próśb dziecka:

DZIESIĘĆ PODSTAWOWYCH PRÓŚB DZIECKA NADPOBUDLIWEGO:
1.    Pomóż mi skupić się na jednej czynności
2.    Chcę wiedzieć, co się zdarzy za chwilę
3.    Poczekaj na mnie, pozwól mi się zastanowić
4.    Jestem w kropce, nie potrafię tego zrobić, pokaż mi wyjście z tej sytuacji
5.    Chciałbym od razu wiedzieć, czy to co robię, jest zrobione dobrze
6.    Dawaj mi tylko jedno polecenie naraz
7.    Przypomnij mi, żebym się zatrzymał i pomyślał
8.    Dawaj mi małe zadania do wykonania, kiedy cel jest daleko gubię się
9.    Chwal mnie choć raz dziennie, bardzo tego potrzebuję
10.    Wiem, że potrafię być męczący, ale czuję, że rosnę, kiedy okazujesz mi, jak mnie kochasz.
Ogólne zasady postępowania z dzieckiem nadpobudliwym – wskazówki nauczyciela dla rodziców:
·        regularny tryb życia
·        odpowiednia liczba oraz stałość godzin snu i odpoczynku
·        prawidłowe i regularne odżywianie
·        niezbyt forsowne ćwiczenia fizyczne i sporty
·        spacery
·        unikanie podnieceń w okresie wieczornym
·        polecenia do wykonania powinny być proste
·        chwalenie dziecka
·        oddziaływanie na dziecko powinno być spójne ( w przedszkolu i w domu)
Treści programowe do pracy z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo w przedszkolu:
1.     Przestrzeganie zasad, norm i reguł ustalonych w grupie, odnoszących się do:
·        zgodnego zachowania podczas zabawy
·        kulturalnego włączania się do zabaw kolegów
·        korzystania ze sprzętu i zabawek
·        mądrego rozwiązywania zaistniałych konfliktów
2.     Rozumienie konieczności poszanowania cudzej własności.
3.     Ocenianie postępowania własnego i kolegów w konkretnych sytuacjach występujących w codziennym życiu. Zdawanie sobie sprawy, że każdy sam ponosi konsekwencje własnych zachowań.
4.     Nabywanie przekonania, że jestem słuchany i akceptowany przez innych oraz sam potrafię także słuchać.
5.     Bogacenie słownika biernego i czynnego poprzez poszerzanie zakresu i treści pojęć odnoszących się do zagadnień przyrodniczych, społecznych, zdrowotnych, estetycznych, technicznych, matematycznych i innych.
6.     Doskonalenie sprawności ruchowej poprzez udział w ćwiczeniach gimnastycznych, grach i zabawach ruchowych, ze szczególnym uwzględnieniem zabaw rozwijających: koordynację wzrokowo- ruchową, zwinność, zręczność, wyczucie napięcia mięśni, kierunku i odległości oraz uwzględnienie wykonywania ćwiczeń naprzemiennie prawą i lewą ręką lub obiema rękami naraz.
7.     Wyrabianie szybkiego refleksu psychoruchowego poprzez udział w zabawach inhibicyjno- incytacyjnych.
8.     Malowanie i rysowanie na różnego rodzaju powierzchniach. Stosowanie różnorodnych technik plastycznych ...
4. Metody pracy z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo w przedszkolu
Celem tych metod jest zaspokojenie potrzeby ruchu, a równocześnie nauczenie dzieci hamowania swojej ruchliwości. Nauczyciel powinien przeplatać zajęcia ruchowe zajęciami cichymi, np. zajęciami plastycznymi, słuchaniem bajek czy muzyki, które jednak nie powinny być długie.
Najczęściej stosowane metody pracy z dziećmi nadpobudliwymi to:
1.Zajęcia sportowe, ruch na świeżym powietrzu.
2.Techniki relaksacyjne, które rozlużniają mięśnie i poprawiają krążenie obwodowe. Dziecko uspokaja się, znosi lęk i napięcia afektowe:
- według Jacobsona (polecana jako wstęp przed relaksacją opartą na treningu autogennym) polega na wykonywaniu przez dzieci czynności rozluźniania oraz napinania mięśni podczas zaproponowanej zabawy “Zabawa w słabego i silnego” identyfikowanie się z postacią z bajki lub programu dla dzieci: słaba mrówka roźluźnienie mięśni i silny słoń mocno napięte mięśnie. Ćwiczeniami obejmujemy po kolei wszystkie części ciała: ręce, nogi, tyłów, szyję, głowę. Najlepiej na leżąco z zamkniętymi oczami.
- trening autogenny Schultza. ćwiczenie to powoduje rozluźnienie napięć wewnętrznych. Dzieci podczas relaksu identyfikują się z bohaterem opowiadania które słuchają. Po pewnym czsie muzyka z tła staje się odruchem warunkowym i sama wystarcza do osiągnięcia pełnego odprężenia.
3.Metoda Symboli Dźwiękowych B. Kai (muzykoterapia), polega na łączeniu muzyki i ruchu. Wyróżniamy tu:
- ćwiczenia w sferze ruchowej – pobudzenie ruchowe całego ciała w zakresie ruchów dowolnych, kontrolowanych, stymulacja ruchów manualnych
- ćwiczenia procesów poznawczych – ćwiczenia rozwijające procesy myślowe, zwłaszcza analizę, syntezę i porównywanie poprzez ćwiczenia w operowaniu symbolami dźwięków
- ćwiczenia procesów emocjonalnych – odreagowanie napięcia emocjonalnego, wzmagające wiarę we własne siły
- ćwiczenia w sferze społecznej – ćwiczenia zespołowe umożliwiające współdziałanie
B. Kaja proponuje prowadzenie zajęć według następującego toku metodycznego:
ekspresja ruchowa na dowolne tematy muzyczne (Zaczynamy od swobodnego poruszania się w rytmie proponowanej muzyki. Następnie wprowadzamy ćwiczenia polegające na naprzemiennym pobudzaniu I hamowaniu: pobudzenie – taniec, hamowanie – przerwai zatrzymanie. Następnie ćwiczenia porządkujące ruchy dziecka np. odtworzenie rytmicznego marszu za pomocą podskoków czy przy użyciu instrumentów perkusyjnych)
interpretacja plastyczna utworów muzycznych (zaczynamy od ilustrowania nastroju wysłuchanego utworu muzycznegoza pomocą plam wykonanych zamoczoną w farbie szmatką, później pędzelkami na dużych arkuszach papieru, a następnie w postaci rysunku)
poznawanie i operowanie symbolami dźwięków (ćwiczenia te polegają na poznaniu dźwięków: niski-wysoki, długi-krótki, głośny-cichy oraz przyporządkowaniu im wymyślonych przez nauczyciela znaków graficznych. Zaczynamy w makroprzestrzeni od słuchania dźwięków I rozpoznawaniu ich znaków graficznych, później w mikroprzestrzeni, gdzie dzieci rysują symbol słyszanego dźwięku)
zabawy słowno-muzyczno-ruchowe (rozwijają mowę dziecka I jego zdolność do słuchania. Rozpoczynamy od wykorzystania ilustrowanych muzycznie bajek, do inscenizacji I ćwiczeń pantomimicznych, później wykorzystujemy sam podkład muzyczny jako zachęta do swobiodnej interpretacji)
4. Techniki parateatralne (zabawy te odpowiednio kierowane rozładowują napięcie emocjonalne u dzieci)
technika zamiany ról (polega na zorganizowaniu dziecku zabawy w której odegra rolę zdobywając nowe doświadczenie np. Dziecko agresywne odegra rolę dziecka poszkodowanego)
teatr palcowy (dziecko za pomocą swoich paluszków odgrywa różne role z życia codziennego. Temat ustala nauczyciel, dialog, rolę i palce wybiera dziecko)
teatrzyk kukiełkowy (dzieci samodzielnie wykonują kukiełki, tematyka dotyczy różnych sytuacji w domu, przedszkolu, podwórku)
teatrzyk wyboru (wspólne ustalenie z dziećmi tematu przedsztawienia, nauczyciel wybiera dziecko I przydziela role, następnie dziecko samo dobiera sobie spośród kolegów aktorów I role. Nauczyciel kontroluje przebieg przedstawienia)
5. Metoda malowania dziesięcioma palcami. (malowanie odbywa się dłońmi i palcami z użyciem sześciu podstawowych kolorów: niebieski, czerwony, żółty, brązowy, zielony i czarny, farby w dużych miseczkach, malują na białym lub szarym papierze pakowym na sztalugach lub stolikach. Pozostawiamy dziecku swobodę w ułożeniu kartki i doborze tematu. Czas wykonania pracy od 2 do 40 min. Po skończonej pracy dzieci opowiadają o treści swojej pracy i wieszają
w wyznaczonym miejscu. Rolą nauczyciela jest obserwowanie i analizowanie zachowania się dziecka podczas pracy i bierze się tu pod uwagę: stosunek dziecka do tworzywa – dystans czy zaangażowanie, element czasu – moment rozpoczęcia pracy, zakończenia, liczba przerw, element ruchu – sposób nakładania farby, kierunek ekspresji ruchowej, zachowanie się wobec kolorów – wybór i kolejność użycia, poprawianie koloru położonego na papierze)
6. Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne – dzieci zaspakajają naturalną potrzebę bliskiego kontaktu fizycznego i emocjonalnego z rodzicami i innymi osobami podczas ćwiczeń dziecko poznaje własne ciało, poznaje przestrzeń, nabywa poczucia bezpieczeństwa , a przez to jest bardziej aktywne i twórcze.
7. Masażyki (dzieci ruchem interpretują słowa nauczycielki wykonując te ruchy na plecach kolegi.)
5. Zakończenie
Powyższe metody mogą być stosowane z powodzeniem w pracy z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo. Ich zastosowanie powinno pomóc dzieciom z nadpobudliwością. Od nauczyciela zależy czy stworzy odpowiednie warunki środowiskowe i wychowawcze, które w pewnym stopniu będą przeciwdziałać występującym u dzieci zaburzeniom. Takim dzieciom należy dostarczać sposobności, stwarzać sytuacje, dzięki którym uwierzą w siebie i poradzą sobie z nadpobudliwością oraz nauczą się prawidłowo wykorzystywać swoją energię w sposób konstruktywny.
Należy więc organizować zabawy ruchowe, ćwiczenia muzyczne, korzystać ze zbiorów wierszy, rymowanek, które można ilustrować ruchem. W czasie zabaw należy pamiętać o częstym chwaleniu dzieci i nagradzaniu za drobne sukcesy. Ważne są też zajęcia grupowe, które integrują dziecko nadpobudliwe psychoruchowo z innymi dziećmi w grupie.
Bardzo duże znaczenie dla efektywnej pracy z dzieckiem nadpobudliwym ma też oprócz ścisłej współpracy wychowawcy z rodzicami dziecka współpraca z innymi nauczycielami oraz personelem mającym kontakt z dzieckiem..
Pracując na co dzień z dziećmi nadpobudliwymi psychoruchowo, należy pamiętać, aby nie tłumić nadmiernej aktywności ruchowej tych dzieci, i uczyć je podczas zajęć kontrolowania swojej energii, wdrażać do spokojnego siedzenia i skupienia się nad aktualnie podejmowanym zadaniem.
Szczegółowe wskazówki pracy z dziećmi nadpobudliwymi psychoruchowo przedstawiają wybrane scenariusze zajęć dla każdej grupy wiekowej wykorzystujące omawiane przeze mnie metody pracy.

Opracowała: Małgorzata Pawlik-Paduch
Zwoleń, 22.04.2010r.

Wyświetleń: 1560