Symptomy ryzyka dysleksji

Wiek niemowlęcy (0 - pierwszy rok życia)

motoryka duża - opóźniony lub nietypowy rozwój ruchowy Dzieci nie raczkują lub mało raczkują, gorzej utrzymują równowagę w postawie siedzącej i stojącej;
Dzieci przejawiają minimalne dysfunkcje neurologiczne, jak np. obniżony tonus mięśniowy, utrzymujące się pierwotne odruchy wrodzone, które powinny zaniknąć do końca pierwszego roku życia.

Wiek poniemowlęcy (2 - 3 lata)

motoryka duża - opóźniony rozwój ruchowy. Dzieci mają trudności z utrzymaniem równowagi, automatyzacją chodu. Później zaczynają chodzić, biegać;

motoryka mała - opóźniony rozwój motoryki rąk Dzieci są mało zręczne manualnie, nieporadne w samoobsłudze ( np. myjąc ręce, ubierając się, jedząc łyżką, zapinając duże guziki), a także mało sprawne w zabawach manipulacyjnych ( np. polegających na budowaniu z klocków );

funkcje językowe - opóźnienie rozwoju mowy Dzieci później wypowiadają pierwsze słowa. Nie wypowiadają pierwszych słów - w wieku 1 r.ż., prostych zdań -w wieku 2 lat, zdań złożonych - w wieku 3 lat,

funkcje wzrokowe, koordynacja wzrokowo - ruchowa - opóźnienie rozwoju grafomotorycznego Dzieci nie próbują same rysować, nie naśladują linii - w wieku 2 lat, nie naśladują linii pionowej i poziomej - w wieku 2;6 lat, nie umieją narysować koła - w wieku 3 lat;

Wiek przedszkolny (3 - 5 lat)

motoryka duża - niska sprawność ruchowa w zakresie ruchów całego ciała, która objawia się tym, że dziecko:

• słabo biega,
• ma kłopoty z utrzymaniem równowagi, np. podczas po linii krawężnika,
• z trudem uczy się jeździć na rowerku trzykołowym, hulajnodze,
• jest niezdarne w ruchach, źle funkcjonuje w zabawach ruchowych;

motoryka mała - słaba sprawność ruchowa rąk, której symptomami są:

• trudność i niechęć do wykonywania czynności samoobsługowych np. zapinania małych guzików, sznurowania butów, zabaw manipulacyjnych, takich jak nawlekanie korali,

koordynacja wzrokowo-ruchowa, w zakresie której zaburzenia objawiają się;

• trudnościami z budowaniem z klocków,
• niechęcią dziecka do rysowania, wykonywaniem bardzo uproszczonych rysunków,
• poprzez sposób trzymania ołówka w palcach ( nieprawidłowy chwyt ) - dziecko rysując za mocno lub za słabo go przyciska,
• brakiem umiejętności rysowani koła - w wieku 3 lat, kwadratu i krzyża - w wieku 4 lat, trójkąta i kwadratu opartego na kole - w wieku 5 lat;

funkcje wzrokowe - zaburzenia w rozwoju objawiają się:

• nieporadnością w rysowaniu ( rysunki bogate treściowo, lecz prymitywne w formie),
• trudnościami w składaniu według wzoru obrazków pociętych na części, puzzli, wykonywaniu układanek, mozaiki;

funkcje językowe - zaburzenia w rozwoju stają się widoczne poprzez:

• opóźniony rozwój mowy,
• nieprawidłową artykulację wielu głosek,
• jako trudności z wypowiadaniem nawet niezbyt złożonych wyrazów (częste przekręcanie wyrazów), wydłużony okres posługiwanie się neologizmami,
• trudności z rozpoznawaniem i tworzeniem rymów i aliteracji,
• trudności z zapamiętywaniem i przypominaniem nazw ( szczególnie sekwencji nazw, takich jak pory dnia, nazwy posiłków),
• trudności z zapamiętywaniem krótkich wierszyków i piosenek,
• trudności z budowaniem wypowiedzi, używanie głównie równoważników zdań i zdań prostych, mały zasób słów;

lateralizacja - opóźniony rozwój

• brak przejawów preferencji jednej ręki,

orientacja w schemacie ciała i przestrzeni, czyli opóźnienie orientacji

• z końcem wieku przedszkolnego dziecko nie umie wskazać prawej ręki

klasa 0 (6 - 7 lat)

Objawy jak wyżej oraz:

motoryka duża - obniżona sprawność ruchowa, która objawia się tym, że dziecko:

• słabo biega, skacze,
• ma trudności z wykonywaniem ćwiczeń równoważnych, takich jak chodzenie po linii, stanie na jednej nodze,
• ma trudności z uczeniem się jazdy na nartach, łyżwach, rowerze, hulajnodze;

motoryka mała - mała sprawność manualna, dla której charakterystyczne są:

• trudności z wykonywaniem precyzyjnych ruchów w zakresie samoobsługi, np. z zawiązywaniem sznurowadeł na kokardkę, używaniem widelca, nożyczek,
• trudności z opanowaniem prawidłowych nawyków ruchowych podczas rysowania i pisania, np. dziecko pomimo wielu ćwiczeń niewłaściwie trzyma ołówek w palcach, w niewłaściwym kierunku kreśli linie pionowe ( od dołu do góry ) i poziomie ( od prawej do lewej );

koordynacja wzrokowo - ruchowa - zaburzenia objawiają się:

• trudnościami z rzucaniem i chwytaniem piłki,
• tym, że dziecko źle trzyma ołówek w palcach ( nieprawidłowy chwyt ), ma trudności z rysowaniem szlaczków, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych ( np. rysowaniem rombu w wieku 6-7 lat );

funkcje językowe - zaburzenia objawiają się jako:

• wadliwa wymowa, przekręcanie trudnych wyrazów ( przestawianie głosek i sylab, asymilacja głosek, np. sosa lub szosza ),
• błędy w budowaniu wypowiedzi, błędy gramatyczne,
• trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych wyrażających stosunki przestrzenne: nad - pod, za - przed,
• trudności z różnicowaniem podobnych głosek ( np. z-s, b-p, k-g ) w porównywanych słowach typu: kosa - koza lub sztucznych: resa - reza,
• mylenie nazw zbliżonych fonetycznie,
• trudności z dokonywaniem operacji ( analizy, syntezy, opuszczania, dodawania, zastępowania, przestawiania ) na cząstkach fonologicznych (logotomach, sylabach, głoskach) w takich zadaniach, jak wydzielanie sylab i głosek ze słów, ich syntetyzowaniem (zaburzenia analizy i syntezy głoskowej i sylabowej), analizowaniem struktury fonologicznej słów, rozpoznawaniem i tworzeniem rymów i aliteracji,
• trudności z zapamiętywaniem wiersza, piosenki, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie,
• trudności z zapamiętywaniem nazw,
• trudności z zapamiętywaniem materiału uszeregowanego w serie i sekwencje, takiego jak nazwy dni tygodnia, pór roku, kolejnych posiłków, sekwencji czasowej: wczoraj - dziś - jutro i sekwencji cyfr: szeregów 4-cyfrowych;

funkcje wzrokowe - zaburzenia, które można dostrzec, gdy dziecko ma:

• trudności z wyróżnianiem elementów z całości, a także z ich syntetyzowaniem w całość, np. podczas budowania według wzoru konstrukcji z klocków lego, układania mozaiki, trudności z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki,
• trudności z odróżnianiem kształtów podobnych ( np. figur geometrycznych, liter m-n, l-t-ł ) lub identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni ( np. liter p-g-b-d );

lateralizacja - opóźnienie rozwoju lateralizacji - obserwujemy brak ustalenia ręki dominującej, dziecko nadal jest oburęczne;

orientacja w schemacie ciała i przestrzeni - opóźnienie rozwoju orientacji w schemacie ciała i przestrzeni, które objawia się tym, że dziecko:

• ma trudności ze wskazaniem na sobie części ciała, gdy określa terminami: prawe - lewe (np. prawa i lewa ręka, noga, ucho),
• nie umie określić kierunku na prawo i na lewo od siebie (np. droga na prawo, drzwi na lewo);

orientacja w czasie - zaburzenia dotyczące trudności z określaniem np. pory roku, dnia;

czytanie - nasilone trudności w nauce czytania, dla których jest to, że dziecko:

• np. czyta bardzo wolno,
• głównie głoskuje i nie zawsze dokonuje poprawnej wtórnej syntezy,
• przekręca wyrazy,
• nie rozumie przeczytanego zdania;

pierwsze próby pisania - można zaobserwować, że dziecko:

• często pisze litery i cyfry zwierciadlane,
• odwzorowuje wyrazy, zapisując je od strony prawej do lewej.

Wiek szkolny (klasa I - III)

motoryka duża, czyli mała sprawność ruchowa całego ciała, która objawia się tym, że dziecko:

• ma trudności z opanowaniem jazdy na hulajnodze, dwukołowym rowerze, wrotkach, łyżwach, nartach,
• niechętnie uczestniczy w zabawach ruchowych i lekcjach w-f, ponieważ ma trudności z wykonywaniem niektórych ćwiczeń, np. układów gimnastycznych;

motoryka mała, czyli obniżona sprawność ruchowa rąk - zauważamy, że dziecko:

• nie opanowało w pełni czynności samoobsługowych związanych z ubieraniem się, myciem i jedzeniem (nożem i widelcem);

koordynacja wzrokowo - ruchowa - zaburzenia objawiają się:

• trudnościami z rzucaniem do celu i chwytaniem,
• niechęcią do rysowania i pisania,
• poprzez sposób trzymania ołówka/długopisu - dziecko zbyt mocno przyciska ołówek/długopis, przez co ręka szybko się męczy,
• trudności z rysowaniem szlaczków w liniaturze zeszytu, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych,
• poprzez niski poziom graficzny rysunków i pisania - dziecko „brzydko” rysuje (poziom wykonania - nieadekwatny do wieku życia) i niestarannie pisze (nie mieści się w liniaturze, zagina „ośle uszy” na rogach kartek zeszytu, pisze wolno);

funkcje wzrokowe - objawy zaburzeń to:

• trudności z wyróżnianiem elementów z całości i/lub z ich syntetyzowaniem w całość \, np. podczas budowania według wzoru konstrukcji z klocków, układania mozaiki,
• trudności z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki,
• trudności z odróżnianiem kształtów podobnych (np. liter m-n, l-t-ł ) lub identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni ( np. liter p-g-b-d );

funkcje językowe - objawy zaburzeń to:

• wadliwa wymowa,
• przekręcanie złożonych wyrazów (przestawianie głosek i sylab, asymilacje głosek),
• używanie sformułowań niepoprawnych pod względem gramatycznym, trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych, sformułowań wyrażających stosunki przestrzenne ( np. na-pod, za-przed ),
• trudności z pamięcią fonologiczną, sekwencyjną, czyli trudności dotyczące zapamiętywania: sekwencji nazw, np. nazw dni tygodnia, pór roku, nazw kolejnych posiłków, sekwencji czasowej: wczoraj - dziś - jutro i sekwencji cyfr: szeregów 4-cyfrowych, wierszy, piosenek, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie,
• trudności z szybkim wymienieniem nazw, np. wszystkich znanych owoców, szeregu słów,
• wolne tempo nazywania szeregu prostych obrazków,
• trudności z nazywaniem i zapamiętywaniem liter alfabetu, cyfr, powtarzaniem z pamięci szeregu słów oraz szeregów cyfrowych (złożonych z pięciu cyfr),
• trudności z zapamiętaniem tabliczki mnożenia;

latralizacja - utrzymywanie się oburęczności;

orientacja w schemacie ciała i przestrzeni - przejawy zaburzeń to:

• trudności z jednoczesnym wskazywaniem na sobie części ciała i określeniem ich terminami: prawe - lewe, np. odróżnieniem prawej i lewej ręki, strony ciała,
• trudności z określeniem położenia przedmiotów względem siebie, np. droga na prawo, drzwi na lewo,
• pisanie liter i cyfr i/lub zapisywanie wyrazów od prawej do lewej strony;

czytanie - nasilone trudności w nauce czytania, które można dostrzec, jeżeli dziecko:

• bardzo wolno czyta - prymitywna technika (głoskowanie lub sylabizowanie z wtórną syntezą słowa), ale mało błędów,
• bardzo szybko czyta, lecz popełnia przy tym wiele błędów - wynikają one z tego, że dziecko domyśla się treści na podstawie kontekstu,
• niewłaściwie i słabo rozumie przeczytany tekst;

pisanie - trudności z opanowaniem poprawnej pisowni związane z opóźnieniem rozwoju spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej to:

• trudności z zapamiętywaniem kształtu rzadziej występujących liter o skomplikowanej strukturze (np. wielkie litery pisane: F, H, Ł, G),
• mylenie liter podobnych pod względem kształtu, np. l-t-ł, m-n,
• mylenie liter identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni:
• p-b-d-g,
• popełnianie błędów podczas przepisywania tekstów;

pisanie - trudności z opanowaniem poprawnej pisowni wynikające z opóźnienia rozwoju fonologicznego aspektu funkcji językowych (spostrzegania słuchowego dźwięków mowy) i pamięci fonologicznej objawiają się:

• myleniem liter odpowiadających głoskom podobnym fonetycznie (np. głoski z-s, w-f, d-t, g-k),
• trudnościami z zapisywaniem zmiękczeń, myleniem głosek i-j, głosek nosowych ą-om, ę-en,
• nagminnym opuszczaniem, dodawaniem, przestawianiem, podwajaniem liter i sylab,
• pisaniem wyrazów bezsensownych,
• nasilonymi trudnościami podczas pisania ze słuchu (dyktanda);

orientacja w czasie - przejawy zaburzeń to:

• trudności z określaniem pory roku, dni, czasu na zegarze.

Jeżeli wyżej wymienione symptomy oraz trudności w czytaniu i pisaniu utrzymują się w klasie II pomimo pomocy udzielanej przez rodziców w domu i właściwej pracy nauczyciela w klasie, należy przeprowadzić badanie diagnostyczne w poradni psychologiczno - pedagogicznej w celu stwierdzenia, co jest przyczyną owych zaburzeń. Jedną z nich może być właśnie dysleksja rozwojowa.

Na kolejnym etapie edukacji, czyli powyżej IV klasy, symptomami dysleksji są:

• wolne tempo czytania, niechęć do czytania,
• nieprawidłowa pisownia, duża liczba błędów ortograficznych,
• trudności z zapamiętywaniem: wierszy, terminów, nazw np. miesięcy, dat, danych, numerów telefonów; przekręcanie nazwisk i nazw, liczb wielocyfrowych.
• trudności w przedmiotach szkolnych, wymagających dobrej percepcji wzrokowej, przestrzennej i pamięci wzrokowej: geografii - zła orientacja na mapie, geometrii - rysunek uproszczony, schematyczny, chemii - łańcuchy reakcji chemicznych.
• trudności w przedmiotach szkolnych, wymagających dobrej percepcji i pamięci słuchowej dźwięków mowy: trudności w opanowaniu języków obcych, biologia - opanowanie terminologii, historia - zapamiętywanie nazwisk, nazw.

Literatura:

1. Bogdanowicz M., Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie. Harmonia, Gdańsk 2002.

Opracowanie: Dorota Wątroba