Nauczyciel szkoły nowożytnej


1. Wstęp
2. Erazm z Rotterdamu
3. Jan Ludwik Vives
4. Jezuici
5. Andrzej Frycz Modrzewski i Erazm Gliczner
6. Jan Amos Komensky
7. John Locke
8. Stanisław Konarski
9. Komisja Edukacji Narodowej


Ekonomiczne i polityczne przeobrażenia w Europie XV-XVIII w. pociągnęły za sobą zmiany w oświacie i wychowaniu. Humanistów interesował żywy człowiek, jego życie, umysł, dążenia, potrzeby, stosunek do przyrody. Odkrywali tajemnice otaczającego ich świata i próbowali go zrozumieć. Pojawiła się twórczość pedagogiczna poszukująca nowych sposobów wychowania i nauczania oraz wzorzec nauczyciela-erudyty, posiadającego rozległą wiedzę. Ośrodkiem zainteresowania stał się człowiek.


Erazm z Rotterdamu z pochodzenia Niderlandczyk, (1467 – 1536 Bazylea) najbardziej wpływowy pisarz pedagogiczny z początku XVI w. zwany księciem humanistów. Zakonnik, filolog i filozof. Głosił ideę wolności chrześcijańskiej. Głosił zasadę, że kościół jest dla człowieka, a nie człowiek dla kościoła. Uważał, iż każdy religijny autorytet i każdy dogmat należy poddać rozwadze rozumu. Zwalczał scholastykę.
Jego pisma zawierały pouczenia i uwagi pedagogiczne bądź dydaktyczne. Głoszono, że Erazm może uchodzić za prawdziwego wychowawcę Europy humanistycznej. Jego poglądy pedagogiczne nacechowane były niezwykłą słodyczą i wyrozumiałością, jaką objawiał względem dzieci i młodzieży. Twierdził, że należy im się troskliwość i uczynność.
Zdaniem Erazma nauka powinna opierać się na językach klasycznych, równocześnie ma się uczyć gramatyki łacińskiej i greckiej, po czym czytać arcydzieła obydwóch literatur. Następnie zalecał zająć się historią naturalną, geografią, matematyką i historią.
Szczególną zasługą Erazma pozostanie poruszenie sprawy kształcenia młodzieży w formach grzecznościowych. Erazm rozumiał, że grzeczność jest objawem prawdziwej kultury osobistej, dlatego uczony stworzył swoisty kodeks zasad cywilizowanego zachowania się pt.: „O wytworności obyczajów chłopięcych”. Obejmuje on sześć rozdziałów: ciało, ubranie, zachowanie się w kościele, przy stole, na zebraniach, zabawa i sypialnia. Wymagania Erazma nie są tu bardzo wygórowane, ale świadczy to jak bardzo należało zwrócić uwagę ludzkości na jej barbarzyńskie wychowanie. Erazm zajął się również kwestią wychowania dziewcząt. Zalecał im naukę pracy ręcznej. Ale przede wszystkim domaga się dla kobiet wykształcenia umysłowego, proponował im studia klasyczne.

Jan Ludwik Vives
Dążenia nowej epoki systematycznie ujął w sposób przemyślany inny humanista zamieszkały w Niderlandach ale z pochodzenia Hiszpan Jan Ludwik Vives (1492 – 1540). Myśli swoje o wychowaniu zebrał w dziele O naukach. U niego to pierwszego w Europie spotykamy, że wychowanie musi stanowić zwarty system, oparty o etykę i psychologię.
Uważał, że nie sama wiedza jest celem kształcenia; cenna jest tylko ta wiedza, która uszlachetnia moralnie; uczyć się ma młodzieńca tak aby stał się mądrzejszym a stąd lepszym. Ukształtowanie jego charakteru i woli musi być skutkiem pracy nauczycielskiej. Ta zasada wpływać winna na sposób nauki, dobór przedmiotów i lektury.
Nie każde dziecko jego zdaniem nadaje się do kształcenia, należy badać uzdolnienie każdego przez pewien czas, a więc na razie przyjmować dziecko do szkoły dla wypróbowania, a dopiero po pewnym okresie zdecydować, czy ma być kształcone i w jakim kierunku. Nauka powinna uwzględniać indywidualność wychowanka, stosować się do jego usposobienia moralnego, uzdolnienia intelektualnego, szczególnych skłonności, stanu fizycznego, wieku i przyszłego zawodu.
Vives uważał za konieczne, aby każda gmina miejska miała szkołę z doborowymi nauczycielami. Nauczyciele nie powinni pobierać żadnych darów ani danin od uczniów, ale pensję od państwa. Do nauczycieli należy przede wszystkim kształcenie, natomiast wszczepianiem młodzieży obyczajów domowych i obywatelskich powinni zająć się ojcowie i szacowni obywatele. Vives podkreśla wielkie znaczenie domu rodzinnego w edukacji i żąda jego współdziałania ze szkołą.
W zakresie dyscypliny żąda łagodności. Przezwiska i obelgi bezwzględnie potępia, w koniecznych wypadkach nie wyklucza kar cielesnych, ale sądzi, że wystarczą pouczenia, upomnienia i nagany. Niezbędnym warunkiem powodzenia jest przywiązanie uczniów do nauczyciela ale na to musi on zapracować okazując młodzieży życzliwość i dobry przykład.
Vives uważał, że należy pamiętać o zdrowiu młodzieży i nie przeciążać ich nauką i nie zapominać o ćwiczeniach fizycznych i gimnastyce.




Jezuici
· Zakon jezuitów został założony przez byłego rycerza hiszpańskiego, Ignacego Loyolę. Został wprowadzony w latach 1550 – 1570 do wszystkich państw katolickiej Europy i stał się naczelną organizacją wychowawczą w całym katolicyzmie.
· Mimo rzadkiego stosowania kar fizycznych panowała w szkołach jezuickich wzorowa dyscyplina; metody szkoły jezuickiej prowadziły do czysto zewnętrznego efekciarstwa, dawały okazję do wybijania się jednostek przy pomocy nie zawsze uczciwych środków, do złośliwego wytykania kolegom popełnionych błędów; w rezultacie metody jezuickie zamiast działać wychowawczo, raczej młodzież demoralizowały;
· Organizowali sprytnie szpiegostwo; w każdym rogu sali sadzali zaufanego ucznia, który notował w tajemnicy przed kolegami ich najdrobniejsze uchybienia i oddawał swoje notatki profesorowi szkoły; inni szpiedzy czuwali nad zachowaniem się uczniów w kaplicy, na wycieczkach i w sypialniach. Ponadto o postępowaniu uczniów informowała nauczycieli służba szkolna. Dochodziło nawet do tego, że rektor czy prefekt danego kolegium badał w zręcznej rozmowie z młodzieżą, co mówili nauczyciele na lekcjach lub czy przychodzili na nie przygotowani;
· moralność szkoły jezuickiej była raczej pozorna, obliczona bardziej na efekty zewnętrzne niż na rzeczywiste postrzeganie zasad i przepisów;
· dla odsunięcia od uczniów niepożądanych wpływów zewnętrznych, ograniczali jezuici do minimum wakacje letnie – np. klasy najniższe tylko 1 tydzień w roku;
· Jezuici, przygotowani starannie do zawodu, mili, eleganccy, dworsko grzeczni, wydawali się mężami wielkiej nauki i postępu; pielęgnowali oni jednak nadal swój program językowo-retoryczny, odwracali uwagę młodzieży od otaczającego ją świata, zabijali w niej zdolność samodzielnego myślenia, a wpajali ciasny fanatyzm religijny;
· Skrajny konserwatyzm szkolnictwa jezuickiego, jego kurczowe trzymanie się dawno przeżytych form, i to nie tylko w życiu umysłowym, ale i społecznym, opóźniły postęp ludzkości o prawie sto lat;
· Zakon profesorom swoim na katedrach uniwersyteckich zakazywał głoszenia jakichkolwiek nowych poglądów; wolno im było jedynie powtarzać stare, uznane przez Kościół zdobycze naukowe i przystrajać je w wytworniejszą szatę stylistyczną; dlatego też uniwersytety jezuickie hamowały postęp i odznaczały się zupełnym brakiem jakiegokolwiek dorobku naukowego.



Andrzej Frycz Modrzewski
Pochodził z niezamożnej rodziny szlacheckiej. Urodził się w ok. 1503 roku w Wolborzu jako syn tamtejszego wójta.
Przebywał na dworze Łaskich i przewoził dla nich bibliotekę Erazma z Rotterdamu. Później został sekretarzem Zygmunta Augusta. Umożliwiało to liczne wyjazdy za granicę.
Modrzewski był typem myśliciela – teoretyka, interesowały go kwestie społeczne a także zagadnienia z dziedziny prawa, teologii i filozofii. Frycz Modrzewski był myślicielem i pisarzem miary europejskiej, wielkim humanistą epoki renesansu głoszącym śmiałe, niezależne poglądy.
W 1551 r. wydano okrojone dzieło "O poprawie Rzeczypospolitej" (łac.) w Krakowie. Księgi: I "O obyczajach", II "O prawach", III "O wojnie", IV "O kościele", V "O szkole".
W księdze V "O szkole" autor przeciwstawia się wydawaniu pieniędzy na rzeczy zbędne, takie jak wspaniałe domy oraz sute biesiady. Proponuje fundusze przeznaczone na ten cel wykorzystać w inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposób, a mianowicie na dotowanie szkolnictwa w czasach, w których nie docenia się wiedzy i pracy nauczycieli kształcących przyszłe, młode talenty polityczne i literackie. Przestarzałe poglądy i metody wychowawcze są wadą szkolnictwa Rzeczypospolitej. Autor żąda zmiany programów nauczania. Modrzewski proponuje przejęcie opieki nad szkołami przez państwo, a prawo do uczenia się zapewnia wszystkim chłopcom niezależnie od pochodzenia społecznego. (Po raz pierwszy prawo chodzenia dziewcząt do szkoły ustanowiono w 1773 r.).
Andrzej Frycz Modrzewski stwierdził, iż tylko doskonały nauczyciel może zaszczepić uczniom prawdziwe cnoty.


Erazm Glinczer
Pierwszym naszym pedagogiem piszącym po polsku był luteranin Erazm Gliczner ze Żnina. Jest on autorem pierwszej, napisanej w języku polskim książki o wychowaniu która w całości poświęcona została pedagogice. Wydał ją w 1558 r. Mając 23 lata, był wtedy nauczycielem pracującym u książąt Słuckich. Zajął się głównie obowiązkami rodziców wobec swoich dzieci.

Jego zdaniem nauczyciel powinien:
- być prawnym chrześcijaninem, dobrym w artykułach wiary,
- uczyć tego co sam umie i w co wierzy,
- wystrzegać się heretyków, którzy prowadzą ucznia prosto do piekieł,
- odznaczać się moralnością,
- musi być człowiekiem sumiennym.
Z zawodu nauczyciela wyklucza ludzi posiadających pewne nałogi, a szczególnie nałóg pijaństwa i hazardu.

Rodzice oddając dzieci do szkoły powinni:
a) zapoznać się z organizacją szkoły i jej przedmiotem,
b) Gliczner każe ojcu dobrze płacić nauczycielowi aby dostarczył on synowi nauk.

Jan Amos Komensky
Jan Amos Komeński pozostawił po sobie ogromny dorobek na polu edukacyjnym, jak i wychowawczym. Bywa nazywany pionierem nowoczesnej pedagogiki. Jednak już za jego życia wiele osób kierowało swą uwagę raczej na opracowane przez Komeńskiego metody nauczania. Według Komeńskiego nauczyciel nowożytny powinien:
· Uczyć całą klasę jednocześnie tego samego, gdyż wcześniej nauczyciel zajmował się przez pewien czas tylko jednym uczniem a dopiero gdy skończył, przechodził do drugiego.
· Jako pierwszy uzasadnił metodę nauczania zbiorowego, w której to nauczyciel musi mieć całość uczniów na oku.
· Nauczyciel w danym przedmiocie musi wykładać tylko jeden pogląd, unikając w ten sposób spornych teorii
· W czasie wolnym zadaniem nauczyciela było dozorowanie zabawy, aby w jej czasie nie dochodziło do wykroczeń.
· Według Kameńskiego dobry nauczyciel powinien zawsze postępować w sposób naturalny
· Wydobywać na jaw zaciekawienie, tkwiące w przedmiocie oraz podkreślać jego użyteczność.
· Sprzeciwiał się wymuszeniu nauki biciem, uważając że winę za brak chęci do niej ponosi tylko nauczyciel.
· Mobilizacją do nauki miało być wynagradzanie i chwalenie uczniów przez nauczyciela czego wcześniej nie stosowano

Jan Locke
Myśliciel Europy nowożytnej. Sformułował teorię pedagogiczną przystosowaną do potrzeb jemu współczesnych.
Twórca Myśli o wychowaniu. Utrzymywał, że zamiłowanie dziecka jest rzeczą dobrą i że należy je szanować. „Jeśli się za nadto upokarza dzieci, jeśli się tępi ich śmiałość, utrzymując je w zbyt wielkiej uległości, tracą całą swoją żywotność i obrotność i popadają w najgorszy stan.” Zdaniem Locka należy jak najwcześniej rozwijać w dzieciach rozum, oczywiście z uwzględnieniem środków odpowiednich dziecinnemu wiekowi.
Lock rozłożył całą pracę pedagogiczną na trzy wielkie działy: zdrowie, charakter i wiedzą. W dziedzinie wychowania fizycznego opiera swoją teorię na zasadzie hartowania, wychowanie intelektualne na zasadzie użyteczności praktycznej, wychowanie moralne na zasadzie honoru.
Lock nie żywił zaufania do kar jako środka wychowawczego, zwłaszcza do kar fizycznych. Uważał, że bicie nie przyczynia się do przełamania złych skłonności u dziecka. Dopuszczał bicie jedynie w przypadku uporczywej krnąbrności, ale i wówczas doradzał użycie kary w taki sposób aby dziecko bardziej przejął ból psychiczny a nie fizyczny.
Przez cały jego system wychowawczy przewijało się: traktowanie dziecka serio, jako człowieka, jako istotę rozumną. Trzymał się zasady postępowania z dzieckiem jak z poważnym dorosłym, człowiekiem.

Stanisław Konarski
Uważał, iż „nauczyciele powinni odznaczać się uprzejmością, łagodnością i jak największą przystępnością. Muszą oni pilnie wystrzegać się popędliwości, nie unosić się, nie krzyczeć, nie obrzucać uczniów wyzwiskami, nie naigrywać się z mniej zdolnych.
Nauczyciel powinien nimi kierować łagodnie i z dobrocią. Gdy zajdzie potrzeba nagany, niechaj nie udziela jej nigdy na gorąco i w gniewie, lecz zawsze pewien czas poczeka, a potem postąpi z największą roztropnością, ale zarazem stanowczo, surowo i poważnie.
Pierwszą i najkonieczniejszą dla nauczyciela cnotą jest trzeźwość. Zabrania się wszystkim nauczycielom picia gorzałki, chyba na zlecenia lekarza. Wszyscy nauczyciele powinni między sobą pielęgnować zgodę i miłość braterską i wszelkimi sposobami zapobiegać, aby ani cień ich nieporozumień nie dostał się do klasy”.
Collegium Nobilium - szkoła wyższa, założona w Warszawie przez Stanisława Konarskiego w 1740r. Była to placówka z nowoczesnym, jak na ówczesne czasy, szerszym programem nauczania w porównaniu np. do ówczesnego kształcenia w szkołach jezuickich. Kładziono w niej mniejszy nacisk na naukę łaciny i greki, a większy na nauki przyrodnicze, matematykę i języki nowożytne oraz filozofię. Zapoczątkowała ona reformę szkół pijarskich.
Konarski wprowadził nowoczesne metody nauczania, rozszerzył program o dodatkowe przedmioty (historię, prawo, ekonomię, nauki ścisłe) oraz ograniczył łacinę na rzecz języka polskiego. W szkole dbano o wykształcenie jasnego, precyzyjnego sposobu wysławiania się.

Komisja Edukacji Narodowej
Największą chlubą Komisji Edukacji Narodowej i największą nowością w Ustawach, było stworzenie stanu nauczycielskiego, nazwanego akademickim. „Stanowi temu i przez powołanie a posługi jego, i przez wybór a doświadczenie osób, i przez pożytki, które z nich ojczyzna odbierać ma, wszelką cześć, wysokie poważanie i okazanie wdzięczności Komisja zaręcza”.
Jednocześnie nakazują nauczycielowi poczytywać się za „obywatela służącego Ojczyźnie w wychowaniu synów jej, a współobywatelów swoich”.
Ich zadaniem ma być dążenie do tego, „aby ucznia sposobnym ze wszystkich miar uczynić do tego, żeby i jemu było dobrze i z nim było dobrze”.
Stąd to cel wychowania stanowią Ustawy podwójny: szczęście osobiste i szczęście społeczne.
Idealny nauczyciel to taki, którego cechuje „sprawiedliwość bez względu na urodzenie ucznia i pokrewieństwo, przyjacielska miłość ku uczniom, delikatność i taktowność, łagodność, a przedewszystkiem gruntowna wiedza i rozsądek”. Zadaniem dobrego nauczyciela i zarazem obowiązkiem jego, było starać się „aby uczniowie więcej na rozum i pojęcie, niżeli na pamięć uczyli się”.
Pozostałością z klasztornych zwyczajów było to, iż nakazywano całemu gronu nauczycielskiemu przy każdej szkole mieszkać razem, jadać przy wspólnym stole i nosić ubiór klerycki.


Literatura
• S. Kot Historia Wychowania Tom I, II. Żak, 1996
• Ł. Kurdybach red. Historia Wychowania Tom I
• K. Bartnicka, I. Szybiak Zarys Historii Wychowania.
• I. Helwing, red. Historia wychowania, Poznań 1994

Wyświetleń: 2691