Wartość i poziom rozwoju każdego społeczeństwa wyraża się jego stosunkiem do jednostek niepełnosprawnych. Na przestrzeni wieków stosunek ten przechodził transformację od wrogości, odrzucenia do zrozumienia i tworzenia systemów pomocy. Na przemianę tę wpłynął gwałtowny rozwój nauki, podniesienie poziomu wiedzy w społeczeństwie oraz poświęcenie i ciężka praca ludzi zaangażowanych w działalność na rzecz niepełnosprawnych. Problematyka upośledzeń umysłowych ma charakter rozwojowy, tzn. ciągle prowadzone są nowe badania pogłębiające i doskonalące naszą wiedzę.
„Upośledzenie umysłowe” bywa określane jako: niedorozwój umysłowy, opóźnienie w rozwoju umysłowym, obniżona sprawność umysłowa lub oligofrenia.
Jednak nie można tych określeń używać zamiennie, ponieważ opóźnienie w rozwoju oznacza chwilowe zwolnienie tempa, po którym może nastąpić wyrównanie powstałych
w jego następstwie zaległości. Natomiast w upośledzeniu umysłowym i niedorozwoju umysłowym taka ewentualność nie występuje. Tylko niektórzy widzą różnice w znaczeniu tych terminów oraz proponują posługiwanie się nimi zgodnie z ich właściwymi desygnatami.
Witold Łuniewski niedorozwojem umysłowym określa wszelkiego rodzaju wrodzone lub bardzo wcześnie nabyte stany ograniczenia umysłu. Cechą wspólną tej grupy odchyleń od normy są mniej lub więcej nasilone braki intelektualne o trwałym charakterze.
Maria Przetacznikowa i Maria Susułowska definiują oligofrenię jako: „zahamowanie lub upośledzenie rozwoju psychicznego, wrodzone albo wcześnie nabyte, prowadzące często do zaburzeń w przystosowaniu społecznym”.
Dominującym objawem niedorozwoju umysłowego jest znaczne obniżenie sprawności
i wydolności intelektualnej dziecka. Z niedorozwojem inteligencji łączy się słabsza zdolność przystosowania społecznego, zaburzenia emocjonalne, czasami anomalie w budowie ciała
i w rozwoju fizycznym. Autorki odróżniają dzieci opóźnione umysłowo od niedorozwiniętych umysłowo. Niejasne jest stwierdzenie, iż u dzieci opóźnionych umysłowo obniżona jest zdolność uczenia się, mimo normalnej inteligencji. Jako przyczynę opóźnienia rozwoju umysłowego podają niekorzystne warunki środowiskowe i wychowawcze.
Zdaniem Stefana Dziedzica termin „obniżona sprawność umysłowa”, który pochodzi
z dosłownego tłumaczenia angielskiej nazwy „Mental subnormality” można odnieść do tej kategorii upośledzenia umysłowego, która występuje w okresie postnatalnym, wówczas, gdy obecny stan można porównać z poprzednim. Zatem wobec osób upośledzonych umysłowo od urodzenia nie można zastosować określenia „obniżona sprawność umysłowa”. Przy używaniu tego określenia należy zaznaczyć, w stosunku, do czego zaistniało dane obniżenie, w jakich proporcjach i czy ma ono charakter trwały czy przejściowy.
Ignacy Wald twierdzi, że „niedorozwój umysłowy obejmuje te przypadki, w których we wczesnym okresie życia doszło do zahamowania lub nieprawidłowego rozwoju ogólnej sprawności umysłowej jednostki”.
Według tego badacza aktualny stan upośledzonego jest wypadkową współdziałania takich czynników jak: zahamowania, regresja oraz kompensacja i współzależności tych procesów. Twierdzi on również, że upośledzenie umysłowe jest niejednorodną
grupą zaburzeń wywołanych przez czynniki przyczynowe, o różnym mechanizmie patogenetycznym, o niejednakowym obrazie morfologicznym, klinicznym oraz przebiegu.
Z kolei Halina Spionek niedorozwojem umysłowym albo oligofrenią nazywa „ogólne zmniejszenie możliwości rozwojowych, spowodowane bardzo wczesnymi, a jednocześnie nieodwracalnymi zmianami patologicznymi w centralnym układzie nerwowym”.
Oligofrenia obejmuje upośledzenia wrodzone i nabyte we wczesnym dzieciństwie.
Zdaniem Janusza Kostrzewskiego „upośledzenie umysłowe jest to stan charakteryzujący się istotnie niższym od przeciętnego ogólnym poziomem funkcjonowania intelektualnego i zaburzeniami w zakresie przystosowania się”.
Upośledzenie umysłowe zdaniem Janiny Doroszewskiej „jest skomplikowane w swych powiązaniach biospołecznych i to zarówno z powodu różnorodnych przyczyn, jakie leżą
u jego podstaw, jak i wielorakich objawów, objawów także ze względu na trudny do przewidzenia jego dynamizm, a więc i prognozę”. „Niedorozwój umysłowy” jest do pewnego stopnia koncepcją społeczną, zależną od zmiennego progu tolerancji społecznej.
Według Komitetu Ekspertów Amerykańskiego Towarzystwa do Badań nad Upośledzeniem Umysłowym „ przez niedorozwój umysłowy rozumie się niższą od przeciętnej ogólna sprawność intelektualną, która powstaje w okresie rozwojowym i jest związana z jednym lub więcej zaburzeniami w zakresie: dojrzewania, uczenia się oraz społecznego przystosowania”.
Upośledzenie umysłowe, jak podkreśla wielu badaczy jest globalną dysfunkcją rozwojową powstałą na skutek oddziaływania różnego rodzaju czynników patogennych rozpoznawaną do 3 roku życia. Gdy zaś czynniki szkodliwe wpływają na dziecko po 3 roku życia mówimy
o obniżeniu poziomu rozwoju umysłowego. Jeżeli rozwój dziecka przebiega zgodnie z normą wieku do pewnego momentu i nastąpi jego zatrzymanie ( spowodowane różnymi czynnikami) mówimy o zahamowaniu rozwoju intelektualnego, które może mieć charakter czasowy. Ostatnim rodzajem globalnych dysfunkcji jest opóźnienie rozwoju intelektualnego. Jego cechą jest wolniejsze tempo rozwoju od przeciętnego spowodowane czynnikami chorobotwórczymi lub społecznymi. Poprzez odpowiednie działania pedagogiczne
i stworzenie prawidłowych warunków społecznych opóźnienie to ulega wyeliminowaniu.
Powszechnie twierdzi się, że istotą upośledzenia umysłowego są różnego rodzaju uszkodzenia i niedorozwoje centralnego układu nerwowego, a w szczególności kory mózgowej, co dla rozwoju i kształtowania mowy jest sprawą istotnej wagi.
W przypadku anatomicznego uszkodzenia CUN występują zaburzenia o charakterze ogólnym bądź wycinkowym (fragmentarycznym). Wywołują one w efekcie często nie tylko upośledzenia intelektu, ale też kolejne zaburzenia w sferze motorycznej, emocjonalnej
i społecznej. Przy uszkodzeniach częściowych powstają – fragmentaryczne deficyty rozwojowe, takie jak: np. zaburzenia: mowy, pisania, liczenia, itp. Rodzaj i rozległość uszkodzeń w CUN wpływa na zróżnicowanie rozwoju psychicznego, niekiedy na znaczne odchylenia w długości trwania poszczególnych faz rozwojowych, zmiany porządku
w zakresie rozwoju poszczególnych cech itp. Zatem zjawiska te należy traktować jako modyfikację zasadniczych praw rozwojowych.



Bibliografia
1. Clarke A.M., Clarke A. D. B., Upośledzenie umysłowe. Nowe poglądy, Warszawa 1971.
2. Doroszewska J., Pedagogika specjalna, Warszawa 1981.
3. Dziedzic S., Rewalidacja upośledzonych umysłowo, Warszawa 1970.
4. Kostrzewski J., Podstawowe wiadomości o upośledzeniu umysłowym [w:] Upośledzenie umysłowe-Pedagogika, pod red. K. Kirejczyka, s. 36; 62-65.
5. Minczakiewicz E. M., Mowa. Rozwój-zaburzenia-terapia, Kraków 1997.
6. Przetacznikowa M., Susułowska M., Dzieci upośledzone umysłowo [w:] Psychologia kliniczna, pod red. A. Lewackiego, Warszawa 1969, s. 46.
7. Spionek H., Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych, Warszawa 1970.
8. Wald I., Etiologia upośledzenia umysłowego [w:] Upośledzenie umysłowe- Pedagogika, pod red. K. Kirejczyka, s. 92-93.

Wyświetleń: 1391