Katalog Mirosława Adamowicz, 2011-04-17 Szczecin Historia, Artykuły Wpływ antyku w malarstwie i rzeźbie doby sarmatyzmu na przykładzie szaty artystycznej pałacu wilanowskiego. Wpływ antyku w malarstwie i rzeźbie doby Sarmatyzmu na przykładzie szaty artystycznej pałacu wilanowskiego. 1. Recepcja antyku w polskim baroku Barok był najdłużej trwającą epoką w dziejach polskiej kultury nowożytnej. Jego pierwsze przejawy wystąpiły już u schyłku XVI stulecia, a dopiero w latach 1740-1760 zaczęły z nimi konkurować prądy oświeceniowe. Kolebką nowego stylu oraz inspiratorką poszczególnych faz sztuki barokowej we wszystkich dziedzinach: architekturze, rzeźbie, malarstwie była Italia. Prawdziwy jednak rozkwit sztuki baroku nastąpił w okresie absolutyzmu- panowania Ludwika XIV, oraz naśladujących go suwerenów świeckich i duchownych. Wczesny barok dostał się do Polski natychmiast po swoich narodzinach we Włoszech. Głównymi jego propagatorami był dwór królewski Wazów i zakon Jezuitów. Kultura artystyczna tego okresu wykazuje na ogół znamienne różnice w zależności od środowisk kulturowych- wobec czego i w Polsce można mówić o narodowej postaci tego stylu. Trwające na naszym terenie formy włoskie łączyły się z elementami sztuki północnej- ulegając w polskim środowisku dalszym modyfikacjom i przystosowując się do tradycji miejscowej, oraz do polskiego stylu życia określanego mianem ,, sarmatyzmu”. Polskość i rodzimość nie wykluczały przejmowania wpływów nowego stylu, ale wzory te przetwarzano zgodnie z własnym poczuciem gustu i smaku. O ile w dobie renesansu punktem odniesienia historycznego były okresy rozkwitu oraz sławy Grecji i Rzymu republikańskiego, o tyle barok osią porównań i odniesień uczynił Rzym cesarski, oraz zwycięskie i triumfujące chrześcijaństwo. Uwagę szlachty przyciągała tematyka okresu wojen w Rzymie, załamania się ustroju i systemu władzy republikańskiej. Tak więc zainteresowanie się historią antyczną wiązało się z szukaniem konkretnych wskazówek rządzenia, prowadzenia wojny, polityki formowania ustroju wewnętrznego państwa. Powołując się na antyczną teorię Złotego Wieku poeci usiłowali przekonać szlachtę , że żywot ziemiański jest dla niej najbardziej odpowiednim i najlepszym sposobem życia jaki człowiek może prowadzić, gdyż przypomina szczęśliwe i cnotliwe bytowanie ludzi w Złotym Wieku Saturna. W dużej mierze oddziaływał na współczesnych Wergiliusz, od którego przejęto sformułowania dotyczące kultu wsi, prac rolniczych i życia wiejskiego. Antyk wywarł swoje piętno także na sztuce XVII- wiecznej. Król Jan III Sobieski wyzyskał elementy antyczne do celów własnej gloryfikacji i uświetnienia swojej rodziny w projekcie wystroju pałacu w Wilanowie. Cały bardzo złożony i zawiły program ideowy elewacji pałacu i jego wnętrz został wyrażony za pomocą starożytnych symboli , mitologicznych form literackich i historycznych wątków antycznych. 2. Program ideowo-artystyczny rezydencji królewskiej Pałac w Wilanowie zawiera w sobie dwa różnorodne ( przeciwstawne) „charaktery” : świątynny i wiejski . Pierwszy uzyskano przez zastosowanie w elewacjach kolumn, majestatycznych portali , trójkątnego tympanonu i łuków triumfalnych . Od początku istnienia porządków architektonicznych kolumna miała charakter sakralny, była elementem zarezerwowanym dla budowli poświęcanych bogom lub państwu. W Wilanowie wszystkie kolumny utrzymane zostały w porządku korynckim ( symbolizując tym samym, że pałac jest siedzibą suwerennego władcy). Do idei wojennych zasług Jana III i gloryfikacji czynów króla- wojownika nawiązują m. in. antyczne tarcze, włócznie, piki znajdujące się w przyporach bramy wjazdowej. Ukazane na nich epizody kampanii wiedeńskiej i sceny z triumfalnego pochodu Sobieskiego nawiązują do płaskorzeźb zdobiących łuki triumfalne Trajana i Konstantyna w Rzymie. Rzeźby i płaskorzeźby imperatorów, konsulów rzymskich zastosowane w dekoracji rezydencji miały sugerować sarmacką starożytną genealogię gospodarza Wilanowa, hołdować jego wyczynom wojennym, podkreślać niezbywalne prawa do rządów w Rzeczpospolitej. Programowym nawiązaniem Wilanowa do rzymskiego antyku było umieszczenie na elewacji frontowej pałacu dewizy: QUOD VETUS URBS COLVIT NUNC NOVA VILLA TENET ( Co starożytne miasto / Rzym/ czciło, to /teraz/ zawiera Nowa Willa). Podobnie jak starożytne miasto Rzym, tak i Wilanów czcić miał antycznych bogów, starorzymską cnotę i ideały. Wszystkie atrybuty zawarte w dekoracji pałacu świadczą o szczególnym wywyższeniu Apollina i Minerwy. Apollo wyrósł na jednego z boskich opiekunów domu cesarskiego i na szczególnego protektora Oktawiana, władcy który ugruntował potęgę Romy i przyniósł upragniony pokój ludziom zamieszkującym jej granice. Antyczna statua Apollina umieszczona na korpusie głównym pałacu wilanowskiego od strony ogrodowej była barokowym uosobieniem postaci Jana III. Jako bóg muzyki i poezji Apollo był zwierzchnikiem Muz, w pałacu siedzibą ich stała się attyka korpusu głównego. Symbolizować miały za wzorem boskiego Apollina ustanowioną najdoskonalszą harmonię kosmosu. Sobieski miał stać się za ich przykładem twórcą ładu i spokoju w swoim królestwie. Statua Minerwy została umieszczona wedle antycznego zwyczaju nad głównym wejściem do domostwa jako rzymska strażniczka domu. Minerwę potraktowano w Wilanowie jako boginię mądrości, uosobienie dobrej rady, dobrego rządzenia, roztropności a w szczególności rządów pokojowych. Takie cechy miały być bliskie sercu i mentalności Jana III- był wojownikiem, ale uczestniczącym w wojnie sprawiedliwej, obronnej. Programowym nawiązaniem do antyku było umieszczenie między oknami półpiętra pałacu wizerunków bóstw, legendarnych bohaterów, podobizn postaci z minionych wieków, które utożsamiać miały gospodarzy Rzeczpospolitej. W ten sposób do ideowych protoplastów króla i królowej mianowani zostali: Zeus ojciec wszystkich bogów, Romulus legendarny założyciel i pierwszy władca Romy Rea- Sylwię symbolizującą Marię Kazimierę , małżonkę Marsa sarmackiego i rodzicielkę królewskiej dynastii Sobieskich. Barok odziedziczywszy po renesansie zainteresowanie i kult starożytności ubrał go w formy teatralne. Zabawy, festyny , triumfy na dworach panujących, książąt, magnatów dawały sposobność między innymi do przebierania się za bohaterów greckich, czy rzymskich. Oczywiste więc wydaje się oddziaływanie tych widowisk na malarstwo i rzeźbę współczesną, a zwłaszcza na tworzenie alegorii wodzów- zwycięzców jako bohaterów świata starożytnego. J. Sobieski doskonale rozumiał, jaką rolę może odegrać sztuka i jak może być mu pomocna w realizacji planów politycznych. Tak więc król bywał ,,mitologizowany” odziany w antyczną zbroję, lub noszoną przez siebie karacenę./ Jan Tricjusz ,, Portret Jana III”/ Antyczne atrybuty władzy, specjalna poza i strój władcy posiadały wymowę symboliczną- miały podkreślać piastowaną godność i znaczenie władcy, opiekuna całej Rzeczpospolitej. W Wilanowie sypialnie króla i królowej, 2 antykamery / obszerne przedpokoje, w których gromadzili się dworzanie i pokojowi/ zostały ozdobione plafonami. W sypialni króla pośrodku plafonu,, Lato” jest umieszczona Austrea córka Zeusa i Temidy. W wieku złotym pod panowaniem Saturna ta bogini cnoty i sprawiedliwości zamieszkiwała ziemię, ucząc ludzi powszechnego szacunku do pracy i zamiłowania pokoju. Jan III Sobieski nawiązywał w ten sposób do wizji nadejścia szczęśliwych lat pokoju w Rzeczpospolitej- pod rządami jego dynastii. Głównym tematem dekoracji sufitu sypialni królowej była alegoria ,, Wiosny”. Centralna postać kobieca wg. W. Fijałkowskiego to Flora, występująca w antycznej mitologii Rzymian jako bogini kwiatów. Wybór ten został ,, podyktowany” typowo barokową aluzją do walorów piękności Marii Kazimiery. Głównym elementem dekoracji sufitu antykamery króla był plafon ,, Zima”. Obraz przedstawia królestwo władcy wiatrów,, Eola”, który jest koordynatorem wysiłków różnych żywiołów. Niewątpliwie plafon ten zawierał aktualne aluzje polityczne – stał się alegorycznym obrazem trudnych lat panowania Jana III Sobieskiego/ zwłaszcza w jego drugim okresie kiedy miał nieustannie do czynienia ze spiskami detronizacyjnymi i ustawicznym zrywaniem sejmów. Odpowiednikiem antykamety króla jest położona po drugiej stronie Wielkiej Sieni antykamera królowej. Malowidło plafonowe przedstawia kolejną porę roku ,, Jesień” jako okres winobrania i zbioru owoców. Postacie bogów: Wertumnusa / rzymski opiekun sadów i owoców/ i jego żony Pomony / bogini owocowego urodzaju/ symbolizowały dobrobyt i pomyślność zrodzoną ze wspólnego gospodarowania i miłości gospodarzy Wilanowa. Wśród typowych przykładów artystycznych epoki znalazły się: malarstwo mitologiczne i ukostiumowany na antyk portret bohaterski czy alegoryczny. Rzeźba tego okresu była zjawiskiem bardziej złożonym. Jednakże i tu czynnikiem, który łączył wszystkie nurty był kult antyku. Bibliografia 1. Karpowicz M., Sztuka oświeconego sarmatyzmu, Warszawa 1970 2. Bieńkowski T., antyk w literaturze i kulturze staropolskiej, Wrocław 1976 3. Fijałkowski W., Wilanów jako przejaw mecenatu artystycznego Jana III Sobieskiego, Warszawa 1983 4. Fijałkowski W., Wnętrza pałacu w Wilanowie, Warszawa 1977 Wyświetleń: 1477 Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.