Zaraz po dzwonku

Rodzice i dzieci przeżywają stan wzmożonego podekscytowania w okresie bezpośrednio poprzedzającym rozpoczęcie nauki. Nie znam 6-latka, który nie chciałby iść do szkoły. Rodzice również z niecierpliwością oczekują na ten moment.

Część dzieci jednak już po pierwszych miesiącach nauki nie lubi szkoły. Nauka szkolna staje się koszmarem dla takiej rodziny. Trzeba sobie jednak uświadomić, że niechęć do nauki jest z zasady sprawą wtórną. Jest to reakcja na różnego rodzaju trudności i niepowodzenia, które mogą tkwić w samym dziecku lub w jego środowisku /domowym, rówieśniczym/. Jednocześnie niepowodzenia szkolne bardzo rzadko są wynikiem tylko jednej, określonej przyczyny.

Mówiąc o przyczynach tkwiących w uczniu, mam przede wszystkim na myśli te, które są związane z typem i rytmem rozwoju psychofizycznego. Rozwój psychofizyczny to ciągły proces, w którym można wyodrębnić pewne okresy /stadia, fazy/. Długość trwania poszczególnych okresów zależna jest od tempa i rytmu rozwoju. Dzieci rozpoczynające naukę szkolną wkraczają w fazę młodszego wieku szkolnego, obejmującego lata od 7 do 12 r.ż. jednak niektóre dzieci w tę fazę wkraczają już z chwilą ukończenia 6 lat, inne dopiero ok. 8 r.ż.. I to jest przejaw różnic indywidualnych, czyli swego rodzaju prawidłowość rozwojowa.

Dzieci, których poziom rozwoju psychoruchowego mieści się w granicach normy dla wieku i jest w miarę harmonijny, z reguły nie mają większych problemów z nauką. Trudności takie mają przeważnie dzieci opóźnione w rozwoju lub te, u których występują znaczne dysharmonie rozwojowe.

Trudności szkolne dziecka wynikające z jego konstrukcji psychofizycznej dość często potęgują się w przypadku niewłaściwych oddziaływań szkoły lub domu. I tak np. niemetodyczne nauczanie dzieci tzw. dyslektycznych /z grupy ryzyka dysleksji/ w okresie nauczania początkowego, nie udzielenie im odpowiedniej, specjalistycznej pomocy w formie reedukacji, z zasady powoduje, że trudności ich pogłębiają się, a błędne sposoby reagowania /w pisaniu i czytaniu/ utrwalają się. Podobnie, stosowanie niewłaściwych form oddziaływań wychowawczych w stosunku do dzieci nadpobudliwych i zahamowanych pogłębić może proces ich społecznego nieprzystosowania.

Wśród czynników środowiskowych powodujących trudności szkolne uczniów najczęściej wymienia się złą organizację pracy szkoły i niewłaściwą atmosferę wychowawczą w domu.

Nieliczną /na szczęście/ grupę stanowią dzieci wychowujące się w tzw. rodzinach patologicznych, w których np. nałogowo pije się alkohol bądź stosuje brutalną przemoc. Prymitywny często styl życia tych rodzin nie wpływa stymulująco na rozwój dziecka.

W konsekwencji poważnych trudności i niepowodzeń szkolnych oraz kłopotów domowych u sporej grupy dzieci pojawiają się już na początku nauki zaburzenia sfery emocjonalnej. Przejawiają się one z zasady w formie nadmiernej pobudliwości psychoruchowej lub wręcz przeciwnie - jako silne zahamowania. Aby móc skutecznie pomóc tym dzieciom, trzeba umieć rozpoznać je wśród rówieśników.

Dzieci nadpobudliwe charakteryzuje nadmierna ruchliwość i niecierpliwość. W czasie różnych zajęć /zwłaszcza szkolnych/ kręcą się, poruszają się głośno i z rozmachem. Do wszystkiego, co robią potrzebują więcej miejsca, wszędzie ich pełno. Skłonne są do gniewu. Nie przestrzegają dyscypliny, są kłótliwe, skłonne są do bicia, z zasady pierwsze zaczepiają. Nawet w spokojnych sytuacjach mówią podniesionym głosem. Po gwałtownym, często agresywnym wybuchu szybko się nużą i męczą.

Czasem występują u nich tiki, ogryzają paznokcie, a nawet mimowolnie się moczą. Występują u nich częste i krańcowe zmiany nastroju, łatwo się irytują, bywają szorstkie dla innych. Sprawiają wrażenie ciągłego niepokoju i pośpiechu. Nie dbają o swoje rzeczy, książki, zeszyty. Respektują i wykonują polecenia wymagające koncentracji uwagi na krótko, przy niewielkim nakładzie pracy. Polecenia wykonują wybiórczo; tylko tych osób, z którymi mają dobre kontakty emocjonalne. Nie wykonują poleceń kierowanych do całej grupy. Przeciwstawiają się zakazom i silnie protestują, gdy zabrania im się robić to, na co mają ochotę. W szkole podczas lekcji często zajmują się czymś innym, rozglądają się dookoła, nie uważają. Każdy nowy bodziec wywołuje żywe reakcje. W sytuacjach typu klasówka /egzamin/ okazują niepokój, trudno im się skupić. Pracują wówczas poniżej swoich możliwości.

Dzieci nadpobudliwe chętnie uczestniczą w zabawach zespołowych. Przy niepowodzeniach szybko się zniechęcają do zabawy. Występują z inicjatywą zabaw ruchowych, ale w trakcie zabawy potrafią ją przerwać i zająć się czymś innym. Nie potrafią przegrywać w grach zespołowych, obrażają się i obwiniają innych o przegraną.

Natomiast dzieci zahamowane w rodzinie czują się lepiej i często przez dłuższy czas nie ujawniają cech zahamowania. Są jednak obraźliwe i często płaczą. Drżą i czerwienią się w każdej trudnej /nowej/ sytuacji. Są mało samodzielne, domagają się aprobaty i wsparcia. Nie lubią towarzystwa, najchętniej przebywają w domu. Zazwyczaj są nieśmiałe, zamknięte w sobie, nie lubią dzielić się swoimi przeżyciami. Są wrażliwe emocjonalnie i podejrzliwe. Łatwo posądzają innych o nieżyczliwość i wrogie nastawienie do siebie. Polecenia wykonują z oporami. Zazwyczaj przewidują zawczasu trudności i niepowodzenia przy wykonywaniu zadań. Chętnie wycofują się z podjętych decyzji. Często odmawiają wykonania zadania. W szkole zwykle pracują dość wolno i niepewnie. Nie mają samodzielnych pomysłów. Nie lubią się wyróżniać. Wyrażają niechęć do wysiłku fizycznego, nie lubią zajęć gimnastycznych i sportowych. Cechuje je brak pewności siebie, unikają wystąpień publicznych, wezwane do odpowiedzi peszą się, bledną. Bardzo denerwują się w sytuacjach klasówki czy odpowiedzi przy tablicy. Unikają zabaw ruchowych i wymagających kontaktów z innymi. Z trudem przyłączają się do grupy bawiących się dzieci. Lubią je obserwować z ubocza.

W kontaktach z dziećmi o zaburzonej dynamice procesów nerwowych rodzice i nauczyciele powinni przestrzegać pewnych zasad postępowania z nimi. Niezbędne jest okazanie zainteresowania dzieckiem i jego pracami. Dzieci te muszą mieć jasno określony cel ich działań, który powinien być ponadto im bliski i osiągalny. Dobór prac musi być dostosowany do indywidualnych potrzeb i możliwości dziecka. Wszelkie zajęcia powinny być rozpoczynane od prac drobnych, łatwych, dających gwarancję dobrego wyniku. Tematyka zajęć powinna być różnorodna, zmienna i atrakcyjna.

Dążyć się powinno do łączenia pracy fizycznej z umysłową, pracy odtwórczej z wytwórczą. Prace wymagające większego wysiłku trzeba przeplatać z zajęciami łatwymi. Podczas pracy musi być atmosfera ładu i spokoju.

Wskazane jest wdrażanie i konsekwentne przyzwyczajanie dzieci do kończenia każdego przedsięwzięcia. Przy każdej okazji należy podkreślać i uwypuklać dobre strony dziecka, niekiedy nawet choćby jego drobne osiągnięcia. Należy unikać nadmiernej krytyki i stosowania drastycznych środków wychowawczych, gdyż doprowadza to do zaburzenia równowagi emocjonalnej.

W przypadkach konfliktów nie należy spraw roztrząsać i doprowadzać do sytuacji silnego napięcia. Rozmowy intymne lub przykre dla dziecka trzeba koniecznie przeprowadzać indywidualnie w atmosferze życzliwości i zaufania. Trzeba przy tym bardzo kontrolować swoje zachowanie /zwłaszcza emocje/ oraz bacznie obserwować dziecko, starając się ustalić, co wywołuje jego niewłaściwe zachowanie.

Są jednak dzieci, które, mimo że żyją w odpowiednich pod względem wychowawczym warunkach, mają dobre możliwości intelektualne i nie wykazują poważnych zaburzeń dynamiki procesów nerwowych, to już od pierwszych dni nauki szkolnej mają duże trudności, zwłaszcza z nauką czytania i pisania. Dzieci z tego rodzaju trudnościami niektórzy nazywają dziećmi dyslektycznymi. Część z nich, jeżeli nie uzyska w porę odpowiedniej, specjalistycznej pomocy, prawdopodobnie w klasach starszych zwiększy szeregi dzieci nadpobudliwych lub zahamowanych.

Opracowanie: Jolanta Szałańska - pedagog szkolny
Szkoła Podstawowa nr 340 w Warszawie

Wyświetleń: 488