POJĘCIE „INTEGRACJA”


Przez integrację w szerokim pojęciu rozumiemy zespolenie, scalenie, tworzenie całości z części. Idąc dalej za tą definicją możemy stwierdzić, że integracyjny system kształcenia i wychowania polega na maksymalnym włączeniu dzieci i młodzieży z odchyleniami od normy do szkół masowych i innych placówek, umożliwiając im – w miarę możliwości – wzrastanie i naukę w gronie zdrowych rówieśników.
We współczesnej pedagogice specjalnej integrację rozumie się jako interdyscyplinarne, zintegrowane działanie mające na celu rewalidację jednostek niepełnosprawnych. Działanie to polega na włączeniu tych osób w normalne codzienne życie przez różne formy kształcenia i przygotowania do pracy zawodowej i aktywnego udziału w życiu społecznym. Jest to możliwe tylko w ścisłym powiązaniu z tym społeczeństwem, wśród którego jednostka żyje.
U podstaw integracji leży fundamentalne prawo osób niepełnosprawnych do godnego życia w zwykłych warunkach, na równych prawach i w miarę możliwości obowiązkach z pełnosprawnymi.
Integracja zakłada:
- aprobowanie wartości człowieka niepełnosprawnego bez względu na jego osiągnięcia i obowiązujące standardy,
- maksymalną niezależność osobistą dziecka niepełnosprawnego,
- troskę o jego godność,
- całościowy sposób traktowania dziecka niepełnosprawnego,
- podmiotowe traktowanie dziecka niepełnosprawnego, a więc nie koncentrowanie się tylko na jego upośledzeniu czy brakach, ale bazowanie na tym, co dziecko potrafi, na jego umiejętnościach,
- umożliwienie dziecku niepełnosprawnemu przeżycia sukcesu.

Określenie specjalnych potrzeb edukacyjnych wynikających z rodzaju niepełnosprawności oraz potrzeb dodatkowych, charakterystycznych dla danego dziecka, powinno stać się podstawą do konstruowania indywidualnych programów nauczania.


ODPOWIEDZIALNA INTEGRACJA I EDUKACJA WŁĄCZAJĄCA

Konieczne zmiany programowo-organizacyjne
1. Działania wychowawcze szkoły nakierowane na:
• analizę potrzeb uczniów
• wszechstronne wspieranie rozwoju osobowego
• podejście rozumiejące4
• bieżące rozwiązywanie problemów
2. Elastyczne podejście do programu nauczania:
• treści programowe dostosowane do potrzeb dzieci (w zakresie treści, tempa, ilości, stopnia trudności, sposobu prezentacji)
3. Aktywne metody uczenia oparte na:
• współpracy
• praktycznym działaniu
• dyskusji w grupie
4. Sposób oceniania cyfrowy – opisowy uwzględniający aspekty:
• wspierania rozwoju
• motywowania
• informowania
5. Indywidualne ścieżki edukacyjne (dla dzieci ze sprzężonymi niepełnosprawnościami w tym głębiej upośledzonych)
6. Pedagog wspomagający:
• na każdej lekcji
• na wybranych godzinach
7. Inni specjaliści wspomagający proces kształcenia i wychowania
8. Wyposażenie:
• w pomoce dydaktyczne
• środki techniczne
• sprzęt specjalistyczny
9. Organizacja przestrzeni klasowej maksymalizująca aktywność dzieci niepełnosprawnych
• podział klasy na część dydaktyczną i terapeutyczną
10. Godziny dodatkowe, w tym:
• terapia pedagogiczna
• zajęcia integrujące grupę
• socjoterapia
• zajęcia specjalistyczne
11. Metody wspomagające
12. Partnerstwo we współpracy z rodziną:
• rozpoznawanie potrzeb dzieci
• planowanie pracy wychowawczej
• konsultacje
• wykorzystywanie informacji zwrotnej od rodziców w praktyce pedagogicznej
13. Wsparcie dla nauczycieli:
• współpraca ze specjalistami
• wymiana doświadczeń
• doskonalenie
14. Współpraca z innymi instytucjami
15. Zniesienie barier architektonicznych


SPOSÓB URZĄDZENIA SALI LEKCYJNEJ

W nowoczesnej szkole z klasami integracyjnymi idealnym rozwiązaniem jest odpowiednio podzielone duże pomieszczenie. Ściany, drzwi i nieprzeźroczyste szyby tradycyjnej klasy zastąpić należy lekkimi meblościankami, regałami na kółkach, łatwymi do przemieszczania ściankami. Otwarta przestrzeń umożliwia bowiem kontakty uczniów i nauczycieli. Pomieszczenie klasy integracyjnej powinno być tak urządzone, aby pobudzało i zachęcało uczniów do stawiania pytań i samodzielnego działania, odkrywania świata i jego prawidłowości.
Urządzając salę trzeba również pomyśleć o odpowiednim ustawieniu ławek i stolików. Dobrym rozwiązaniem jest układ ławek typu rotacyjnego – zmieniany za każdym razem w zależności od wymogów zajęć zintegrowanych. Indywidualne stoliki, dostosowane do wzrostu ucznia, mogą być na kółkach (z odpowiednim ich zabezpieczeniem), tak aby ułatwić ich swobodne przemieszczanie.
Dzieci winny być „wymieszane”. Nie należy sadzać uczniów niepełnosprawnych w jednym miejscu, ponieważ daje to wówczas pewnego rodzaju izolację od reszty klasy.
W pomieszczeniu, w którym odbywają się zajęcia, mogą być wyodrębnione pewne strefy (kąciki), np.:
- kącik ciszy (relaksu) – tu znajdowałaby się miękka pufa, materace lub kanapa, poduszki, jak również przytulanki. Jest to miejsce, gdzie dziecko może odreagować emocjonalnie,
- kącik czytelniczy,
- kącik czystości,
- kącik przyrodniczy, w którym może znajdować się małe zoo,
- kącik prac plastyczno-technicznych,
- „studio” z telewizorem, radiem i magnetofonem ze słuchawkami oraz odtwarzaczem CD.
Przytulne kąciki do siedzenia, wydzielone meblami, stwarzają przyjemną atmosferę. Uczniowie mają też indywidualne szafki, co daje im poczucie prywatności i związania emocjonalnego z tym miejscem. W zagospodarowaniu przestrzeni wokół ucznia należy pamiętać o tym, aby mógł on bez przeszkód poruszać się oraz maksymalnie korzystać z urządzeń i pomocy.

W zależności od zadania proponowanego uczniom możemy dowolnie rozplanować przestrzeń podczas zajęć.

Układ w kształcie podkowy

Zalety: taki układ pozwala nauczycielowi poruszać się między grupami, zachęca do udziału w zajęciach, pozwala na indywidualną pomoc nauczyciela, daje możliwość maksymalnej kontroli.
Wady: układ korzystny tylko dla mało licznych grup.

Styl bistro

Zalety: układ polecany w sytuacjach przydzielania różnych zadań różnym grupom, szczególnie przy zajęciach warsztatowych, przy rozwiązywaniu problemów.
Wady: układ ten nie jest odpowiedni w momencie wymaganego kontaktu wzrokowego. Może być trudny do kontroli i powodować tworzenie się małych „klik”.

Układ w kształcie kwadratu

Zalety: układ ten pozwala większej liczbie uczestników na omawianie zagadnień, prowadzenie dyskusji. Nie ma tu tak zwanej pozycji szczytowej i wszystkie miejsca są traktowane jako równorzędne.
Wady: trudny kontakt wzrokowy z niektórymi uczestnikami. Układ ten nie jest odpowiedni przy okazjach mniej formalnych.

Układ w kształcie solidnego kwadratu

Zalety: układ ten pozwala na większą aktywizację podczas zajęć oraz na większe zbliżenie uczniów i nauczycieli. Idealny dla spotkań całego zespołu.
Wady: jest to układ formalny, wymagający ponadto dużo wolnego miejsca.

Układ w kształcie jodełki

Zalety: dobra komunikacja między grupami przy jednoczesnej silnie zaznaczonej przynależności do konkretnej grupy. Układ proponowany przy zajęciach warsztatowych i tworzących zespół.
Wady: układ ten może być przyczyną współzawodnictwa i podziału na „my”, „oni”.

Krzesła z mini stolikami

Zalety: możliwość dowolnego ustawienia krzeseł. Popularny układ przy ćwiczeniach interpersonalnych, zajęciach nieformalnych.
Wady: układ jest niewygodny dla osób leworęcznych oraz podczas wykonywania zadań pisemnych.

Układ typu „klasa szkolna”

Zalety: łatwy dostęp nauczyciela do uczniów, możliwy kontakt indywidualny. Układ polecany przy pracy indywidualnej, nauce języka, pisaniu na maszynie lub pracy z komputerem.
Wady: w tym układzie uczniowie mogą się czuć za bardzo wyeksponowani.


Z uwagi na specyficzne uwarunkowania typu sensorycznego, dzieci z zaburzeniami wzroku, słuchu, czy z mózgowym porażeniem dziecięcym, wymagają specjalistycznego oprzyrządowania, którego brak może spowodować, że udział ucznia niepełnosprawnego w procesie dydaktyczno-wychowawczym będzie fikcyjny.
Dla uczniów z mózgowym porażeniem dziecięcym proponuje się:
- listwę zabezpieczającą przy blacie ławki,
- odpowiednie ustawienie krzesła dla dzieci, które zsuwają się (tylne nogi krzesła powinny być krótsze od przednich),
- komputer lub maszynę do pisania,
- syntezator mowy kompatybilny z komputerem,
- wskaźniki świetlne,
- nakładki na długopis,
- powiększoną liniaturę,
- karty z językiem symbolicznym Blissa.

Dla dzieci słabo widzących proponuje się:
- indywidualnie dopasowaną wielkość druku,
- indywidualnie dopasowaną wielkość liniatury,
- indywidualne dopasowanie kontrastu między tłem i przedmiotem,
- lupę, lunetkę, powiększalnik telewizyjny, komputer z możliwością powiększania druku,
- dodatkową lampę oświetlającą miejsce pracy,
- wypukłe pomoce dla dzieci uczonych metodą dotykowo-wzrokową,
- listwę brajlowską podłączoną do komputera wraz z syntezatorem mowy dla dzieci niewidomych,
- kubarytmy do nauki matematyki,
- pismo Braille’a i tabliczki lub maszyny.

Dla dzieci słabo słyszących proponuje się:
- indywidualny zestaw nadawczo-odbiorczy – mikroporyt,
- wyciszenie tła z rozpraszających dźwięków.


Jak reagować na potrzeby ucznia z zaburzeniami emocjonalnymi?

Uczniowie z zaburzeniami emocjonalnymi wymagają wzmożonej uwagi nauczyciela . Usuwanie przyczyn zachowań trudnych możliwe jest poprzez niwelowanie okazji powodujących wzrost napięcia. Aby to osiągnąć należy:
a)wprowadzić odpowiednie zasady życia szkoły jako całości:
• zapewnić poczucie ładu i porządku,
• jasno określić prawa i obowiązki uczniów i nauczycieli,
• czuwać nad tym, by uczeń wiedział, co może się wydarzyć, czego się od niego oczekuje, na co może liczyć,
• dotrzymywać umów zawartych z uczniami,
• zapewnić atmosferę życzliwości;
b)wprowadzić odpowiednie działania każdego nauczyciela w stosunku do uczniów:
• interpretować zachowanie dziecka jako problem do rozwiązania, a nie jako akt złej woli,
• zapewnić dyskrecję,
• nie wygłaszać potępiających uwag,
• wyjść z inicjatywą kontaktu z uczniem,
• bazować na mocnych stronach ucznia,
• pracować z klasą wyjaśniając inne postępowanie wobec ucznia,
• współpracować z rodzicami – nie krytykować, nie obciążać rodziny problemem ucznia,
• dać uczniowi możliwość znalezienia bezpiecznego azylu.

Jak reagować na potrzeby ucznia z porażeniem mózgowym?

• Zapewnić sobie kontakt ze specjalistami prowadzącymi dziecko.
• Zapewnić uczniowi rehabilitację ruchową na terenie placówki.
• Pamiętać, że jakość życia dzieci z porażeniem mózgowym zależy od jakości sprzętu rehabilitacyjnego.
• Stwarzać uczniom doświadczenia ruchowe.
• Nigdy nie stwarzać sytuacji, aby o dziecku decydowano poza nim, bowiem wywołuje to jego bierność i brak inicjatywy.
• Przystosować salę do potrzeb ucznia (zabezpieczony blat, odpowiednie krzesło, obniżona tablica do samodzielnego pisania, poręcze, podjazdy).
• Dobrze podeprzeć stopy ucznia oraz tułów i przedramiona.
• Zapewnić uczniowi miejsce bliżej tablicy z powodu zaburzeń wzroku i rozpraszalności uwagi i bliżej drzwi, by miał swobodę poruszania się.
• Zapewnić uczniowi zeszyty z szeroką liniaturą, nasadki na długopis, maszynę do pisania, komputer.
• Zapewnić uczniowi poczucie akceptacji.
• Zapewnić uczniowi kontakty z otoczeniem.
• Dostosować metody i tempo nauki do specyfiki rozwoju poznawczego ucznia.
• Mieć czas dla dziecka.
• Pracę domową proponować nie tylko w formie pisemnej, lecz ustnej.
• Zapewnić bezpieczeństwo przy czynnościach ruchowych.
• Unikać zbyt silnych bodźców słuchowych lub czuciowych.

Jak reagować na potrzeby ucznia z trudnościami w czytaniu i pisaniu?

• Stosować metody odpowiednie do potrzeb i możliwości każdego ucznia.
• Zapewnić trening usprawniający zaburzone czynności.
• Uczniom leworęcznym zapewnić odpowiednie narzędzia do pisania.
• Nie stawiać uczniów w zbyt trudnych dla nich sytuacjach.
• Nie dopuścić do wystąpienia blokady emocjonalnej.
• Wygospodarować trochę czasu tylko dla konkretnego ucznia.
• Zapewnić zajęcia dodatkowe.
• Uwzględnić indywidualizację treści nauczania.
• Zapewnić odpowiedni system oceniania (ocena ma informować o postępach, nie może być karą za błędy).
• Poinformować klasę, dlaczego zajmujemy się uczniem w sposób szczególny.
• Od początku pracować w sposób zindywidualizowany w stosunku do wszystkich uczniów (nie wystąpi wówczas problem odizolowania ucznia z trudnościami od klasy).
• Współpracować z rodzicami.

Jak reagować na potrzeby ucznia z niepełnosprawnością intelektualną?

• Dobra znajomość możliwości ucznia ze szczególnym uwzględnieniem jego mocnych stron takich jak: dobra pamięć mechaniczna, uzdolnienia muzyczne, empatia i inne.
• Zwracamy się do ucznia zawsze po imieniu, z poszanowaniem jego godności bez zdrobnień i infantylnych zachowań.
• Posadzić dziecko blisko nauczyciela.
• Umożliwić pracę w małych grupach, korzystając ze wsparcia i kompetencji kolegów.
• Zwiększyć częstotliwość wzmocnień pozytywnych.
• Kierować do dziecka krótkie, zrozumiałe polecenia.
• Podkreślać markerem rzeczy ważne do zapamiętania.
• Przygotować sprawdziany o niższym stopniu trudności, praktyczne.
• Dać możliwość korzystania z różnych pomocy dydaktycznych (plakaty, plansze, kalkulator, liczmany).
• Angażować częściej uczniów w czynności zadaniowe, manipulacyjne, o charakterze praktycznym.
• Ocena osiągnięć ucznia powinna oceniać nie tyle efekt, ile wysiłek włożony w pracę.
• Pomóc dziecku znaleźć najlepszy dla niego sposób uczenia i zapamiętywania.
• Okazywać dziecku swoje zainteresowanie.
• bazować na czynnościach prostych, znanych i lubianych przez dziecko.
• prowadząc zajęcia pracować na konkretach, uczyć teorii w powiązaniu z praktyką.
• Szukać z dzieckiem porozumienia wszystkimi kanałami komunikacji (oddech, sygnały płynące z ciała, wyraz oczu, postawa – układ ciała, gestykulacja, odgłosy nieartykułowane, mowa).
• Stosować pozytywne wzmocnienia.
• Stopniować swoje wymagania w stosunku do ucznia.
• Systematycznie kontrolować wykonywane przez dziecko czynności.
• Nie eliminować dziecka z zajęć, nie stawiać żadnego kryterium uczestnictwa.
• Dostosować swoje działania do możliwości i zainteresowania dziecka.
• Pozwalać na wielozmysowe poznanie przedmiotów.
• Zapewnić bezpieczeństwo w klasie.
• Pamiętać, że agresja nie jest chorobą wynikającą z upośledzenia umysłowego.
• Każdy przejaw agresji traktować jako sygnał, wołanie o pomoc.
• Pamiętać, że im bardziej nauczyciel wyciszy dziecko, tym trudniej mu będzie znaleźć źródło problemu.
• Dać dziecku nadpobudliwemu jakieś zadanie do wykonania, funkcję do pełnienia.
• Starać się nie wprowadzać rywalizacji w grupie, dziecko powinno czuć się w niej bezpiecznie.
• Nie blokować i nie ograniczać dziecka, korzystając z potencjału danej cechy osobowości.
• U dziecka z cechami autyzmu wzmacniać pozytywne zachowania pozbawione stereotypii.
• Dać dziecku prawo do wyrażania swoich uczuć.

Jak reagować na potrzeby ucznia z nadpobudliwością?

• Zawsze kierować uwagę na dziecko jeśli się chce, by coś zrobiło.
• Redukować niepotrzebne bodźce, zwiększać bodźce znaczące dla uczenia się.
• Uczenie dostosowywać do zdolności poznawczych i emocjonalnych dziecka.
• Maksymalizować możliwość sukcesu.
• Przekazywać akceptację, stosować wzmocnienia choćby najmniejszych osiągnięć.

Jak reagować na potrzeby ucznia niewidomego i słabo widzącego?

• Sprawdzić z jakiej odległości i jakiej wielkości przedmioty i litery widzi uczeń.
• Skonsultować się z rodzicami, okulistą lub rehabilitantem wzroku w sprawie oceny możliwości wzrokowych ucznia.
• Używać tekstów z powiększonym drukiem oraz zeszytów o szerszej i wyraźnej liniaturze zależnie od stopnia niedowidzenia.
• Zadbać aby tablica była duża, ciemna (czarna lub ciemnozielona) matowa i dobrze oświetlona, a kreda biała lub żółta (kontrast).
• Wyraźnie odczytywać wszystko to co jest napisane na tablicy.
• Przedmioty, o których mówi, podawać do obejrzenia, dotknięcia, powąchania.
• Zachęcać dzieci do używania lunetki, lupy lub innych pomocy optycznych.
• Dbać o noszenie okularów, w miarę potrzeby sprawdzić ich czystość.
• Poznać techniki brajlowskie, jeżeli jest taka potrzeba.
• Nie wykonywać gwałtownie żadnych ruchów w stosunku do ucznia.
• Umożliwić samodzielne działanie (nie przesadzać z opieką).
• Dobrać odpowiednie oświetlenie i oprzyrządowanie.
• Na wstępie ustalić jaką metodą dziecko będzie nauczane pisania i czytania.
• Nie wymagać nadmiernie od ucznia prawidłowej postawy przy siedzeniu, trzymania prawidłowej odległości oczu od tekstu przy czytaniu
• Stosować podpórki do książek.
• Stosować książki z dużym drukiem.
• Uczniowi ze światłowstrętem zapewnić miejsce daleko od okna, unikać błyszczących powierzchni, osłaniać oczy przed światłem podczas spacerów.
• Pozwalać uczniom podchodzić do tablicy.
• Wyjaśnić uczniom w klasie ograniczenia ucznia z zaburzonym zmysłem wzroku.
• Starać się unikać gestykulowania bez słów, używania nieprecyzyjnych określeń, stosowania taryfy ulgowej, dotykania ucznia bez uprzedzenia słownego.

Jak reagować na potrzeby ucznia z uszkodzonym słuchem?

• Zadbać o zmniejszenie poziomu hałasu w klasie.
• Zapoznać się z możliwościami słuchowymi ucznia bez aparatu i z aparatem słuchowym oraz z jego obsługą.
• Zapewnić dziecku optymalne warunki do percepcji mowy poprzez danie mu możliwości odczytywania mowy z ust (unikać stawania przy oknie, pamiętać o oświetleniu), wyraźną artykulację, wolne tempo mówienia, powtarzania poleceń i mówienie krótkimi zdaniami.
• Sprawdzić czy dobrze rozumie polecenia związane z zadawaniem pracy na lekcji i w domu.
• Jeżeli to możliwe wyposażyć ucznia w urządzenia nadawczo-odbiorcze typu „Micro Vox lub Micro Port”.
• Być w stałym kontakcie z rodzicami i ewentualnie ze specjalistyczną poradnią.
• Zapewnić uczniowi poczucie bezpieczeństwa i akceptacji.
• Nie przekraczać intymnej sfery ucznia (nie popychać, nie szturchać itp.).
• Podchodzić do ucznia od przodu, tak aby nas widział.
• Nie dotykać ucznia gwałtowanie, nagle.
• Pamiętać, że uczeń musi wiedzieć, że zwracamy się do niego bezpośrednio, tak aby skupił na nas wzrok.
• Pamiętać, że twarz osoby mówiącej do ucznia powinna być dobrze oświetlona.
• Mówić do ucznia dopiero wtedy, gdy znajdujemy się dokładnie przed nim.
• Pamiętać o konieczności kontaktu wzrokowego w momencie rozmowy.
• Stosować prawidłowe słownictwo (nie upraszczać).
• Nie dopytywać się ucznia, czy rozumie (nawykowo kiwnie głową),
• Gdy uczeń nie rozumie wypowiedzi, powtórzyć informację nieco innymi słowami.
• Nie zwracać się do ucznia pojedynczymi słowami, lecz całymi zdaniami (uczeń często rozumie wypowiedzi opierając się na domysle).
• Dać uczniowi możliwość wyboru miejsca w klasie (najkorzystniejsze dla niego miejsce to pierwsza ławka przy oknie).
• W czasie prowadzenia lekcji robić notatki na tablicy.
• Starać się nie gestykulować bez słów, nie chodzić po klasie, nie odwracać głowy w trakcie mówienia.
• Stosować fonogesty.
• Zapewnić uczniowi dostęp do notatek z lekcji.
• Pamiętać, że dziecko, gdy uzywa wzroku, nie jest w stanie odbierać informacji droga słuchową.
• Dawać uczniowi wykazy materiału do prac klasowych.
• Dawać uczniowi polecenia na kartce.
• Wykorzystywać środki poglądowe.


Literatura:
Joanna Popławska, Bożena Sierpińska (2001): Zacznijmy razem – dzieci specjalnej troski w szkole podstawowej, WSiP, Warszawa.


Zebrała i opracowała:
Karina Koszela

Wyświetleń: 2512