Rola rodziny i szkoły w rozwijaniu zainteresowań czytelniczych dziecka

Człowiek nie rodzi się czytelnikiem, staje się nim dopiero na skutek wrastania w konkretną kulturę. We wczesnym okresie życia dziecko nie przejawia samoistnych potrzeb czytelniczych. W zależności od warunków kulturowych w jakich dziecko żyje i wzrasta, książka może się pojawić w jego życiu wcześniej lub później albo nawet nie pojawić wcale. Dziecko przebywając w określonym środowisku nabywa specyficznych doświadczeń, co z kolei wpływa na różne jego właściwości osobowościowe, a między innymi na zainteresowania.

Czytelnictwo nie dokonuje się samoistnie, jest pracą rodziców, nauczycieli i kolegów. Niebagatelny wpływ na proces rozwijania zainteresowań czytelniczych ma środowisko domowe. "Rodzina stanowi podstawową grupę społeczną, dzięki której dziecko od najmłodszych lat styka się z podziałem ról społecznych (ojciec, matka, rodzeństwo), uczy się obcowania i współżycia, przejmując bezkrytycznie zachowanie rodziców, rodzeństwa naśladuje ich, hołdując reprezentowanym przez nich postawom i wzorom. W kręgu rodziny zaczyna się kształtować pozytywna lub negatywna postawa dziecka wobec książki. W rodzinach rozczytanych, obcujących na co dzień z książką, od najwcześniejszych lat kształtuje się pozytywny stosunek do książki. Nie można oczekiwać takiej reakcji od dziecka w domu pozbawionym uznania dla książki" (A. Wajda).

Pierwsze kontakty z książką zawdzięcza dziecko głównie rodzicom, którzy mu opowiadają lub czytają bajki, kupują małe książeczki, oswajają przyszłego czytelnika z książką.

Początkowo kontakt z książką jest elementem zabawy, w czasie której dziecko z zaciekawieniem ogląda jego obrazki, ustala ich treść, wyraża własne skojarzenia. "Zmiana w zachowaniu się dziecka w kontaktach z książką zachodzi pod wpływem czynności osób dorosłych. Postępowanie dorosłych w stosunku do książki staje się wzorem dla dziecka, wzorem obcowania z nią" (M. Kielar - Turska).

Rodzice, którzy czytają książki i czasopisma, kupują swoim dzieciom książeczki do czytania, podejmują dyskusje nad ich treścią, pomagają w gromadzeniu biblioteczki przyczyniają się do rozwijania zainteresowań czytelniczych.

We współczesnej rodzinie mimo wyższego poziomu wykształcenia rodziców, obserwuje się wiele niekorzystnych układów rodzinnych. Praca na zmiany, zmęczenie rodziców, wyręczanie się telewizorem, komputerem wpływają niekorzystnie na rozbudzenie zamiłowania do książki. Dzieci, które dopiero w szkole zaczynają obcować z książką na ogół napotykają na trudności.

Praca z książką i problem rozwoju zainteresowań czytelniczych zajmuje istotne miejsce w całokształcie oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych. "Organizowanie startu czytelniczego dziecka powinno być ciągiem rozumnych poczynań polegających na szukaniu i podsuwaniu dziecku takich pozycji, które znajdą w jego psychice silny oddźwięk" (J.Długosz,E.Orzech).

W pierwszych kontaktach dziecka z książką w szkole, istotną rolę odgrywa nauczyciel, a jego interpretacja utworu jest często ważniejsza od samej treści książki. Dziecko w młodszym wieku szkolnym cechuje myślenie konkretno-obrazowe i nie opanowana jeszcze technika czytania. Kiedy dostaje książkę do ręki zaczyna "czytać" od ilustracji, które przeważają nad zainteresowaniem tekstem.

"Przedmiotem uwagi są zainteresowania uczniów, wynikające z właściwości wieku oraz potrzeby związane z pracą szkloną, dlatego organizując czytelnictwo swych wychowanków powinien uświadomić sobie cele i sposoby realizacji. Jednym z głównych celów jest przygotowanie ucznia do korzystania z książek i czasopism dla dzieci"( M.Kątny).

Przebieg procesu kształtowania zainteresowań wymaga atmosfery życzliwości, szacunku dla dziecka, u którego zainteresowania chcemy kształcić. Jest to proces długotrwały. Temu problemowi powinien nauczyciel poświęcić wiele jednostek lekcyjnych.

Należy od klasy pierwszej stopniowo przyzwyczajać dziecko do samodzielnego czytania książki. Konieczne jest zainteresowanie rodziców książkami czytanymi przez ich dziecko. Częste wycieczki do biblioteki szkolnej pozwolą zapoznać się dzieciom z katalogami, ułożeniem książek na półkach, pracą bibliotekarza. "Przecież w tym obcym i jakże trudnym świecie drukowanego słowa, jedynie osoba bibliotekarza, jego życzliwy uśmiech i rada stanowią w początkowej fazie znajome i zrozumiałe zjawisko, przyjazny punkt oparcia" (W. Okoń). Najcenniejszym sojusznikiem w rozbudzaniu zainteresowań czytelniczych jest właśnie biblioteka , która powinna przyciągać dzieci nie tylko reklamą książki, ale także trafną poradą, wskazaniem książek, które mogą interesować danego ucznia, nie za łatwych i nie za trudnych.

Zainteresowanie lekturą i przygotowanie świadomego czytelnika to jeden z ważniejszych celów przyświecających pracy nauczyciela nad lekturą (M.Patzerowa).

"W klasach niższych możemy stosować różnorodne metody pobudzające rozwój zainteresowań czytelniczych. Mogą to być recenzje ulubionych książek, przedstawione na lekcji w formie swobodnych wypowiedzi lub własnoręcznie wykonanej ilustracji, mogą to być cykle poranków czytelniczych przygotowanych w klasie poświęcone znanemu autorowi książek dla dzieci lub wybranej tematyce. Z książek zgromadzonych w związku z porankiem czytelniczym możemy zorganizować wystawkę w kąciku książki, umożliwiającą bezpośredni i dowolny kontakt z lekturą" (M. Lelonek, T. Wróbel).

W kształtowaniu trwałych zainteresowań czytaniem niezbędne jest wyrabianie nawyku gromadzenia własnego księgozbioru. Możemy zorganizować wycieczkę do księgarni, zapoznać z książkami dla dzieci, które są aktualnie w sprzedaży.

J. Bałachowicz wyróżnia inscenizację jako złożoną formę zajęć, w której występuje zbiorowa recytacja tekstu z podziałem na role, połączona z odpowiednim do treści zachowaniem.

W celu urozmaicenia lekcji z lekturą można stosować gry i zabawy dydaktyczne związane z czytelnictwem. Gra według Puśleckiego to "wyodrębniona grupa zabaw prowadzona według określonych zasad postępowania, tj. reguł". Mogą to być gry polegające na dobieraniu parami nazwisk autorów i tytułów książek lekturowych, rozwiązywanie rebusów, zagadek, krzyżówek dotyczących lektury, odgadywanie postaci z lektur na podstawie zgromadzonych cech, porządkowanie zdarzeń i postaci z poznanych lektur na podstawie opowiadania nauczyciela pt. "Co mi się pomyliło?", zabawa w "cenzurowane"- dotyczy oceny postępowania postaci.

Oprócz książek należy propagować wśród dzieci czytanie czasopism dziecięcych, które wraz z prasą są najdostępniejszym środkiem wiązania uczniów z życiem współczesnym. "(...) Na lekcjach omawiamy strukturę czasopisma, czytamy dzieciom najciekawsze opowiadania, prezentujemy najładniejsze ilustracje, zachęcamy do odgadnięcia zagadek i rebusów" (M. Lelonek, T. Wróbel).

Aby nauczyciel przyczynił się do rozwijania zainteresowań czytelniczych swoich uczniów, musi poznać swoich wychowanków od strony biopsychicznej i społecznej, zdobyć zaufanie. Własnym postępowaniem dawać przykład młodym czytelnikom i zachęcić ich do korzystania z takiej rozrywki, jaką jest piękna książka. Szkoła przede wszystkim powinna nauczyć czytać, a wtedy łatwiej będzie wyrobić zamiłowanie do książki i rozbudzić zainteresowania umysłowe. Uczeń dukający, uczeń, który nie jest w stanie zrozumieć co czyta, nie sięgnie do książki. Nie sięgnie również, taki którego szkoła swoim nudziarstwem zniechęciła do czytania, którego nie umiała zapalić do ciekawych czytanek, któremu nie podsunęła do ręki książki, nie tylko wartościowej, ale również porywającej.


Bibliografia:
1. Bałachowicz J.: Kształtowanie umiejętności czytania ze zrozumieniem. WSiP, Warszawa 1998.
2. Długosz J., Orzech E.: Praca z lekturą na lekcjach języka polskiego w kl. I-III. Wyd. "Fraza", Rzeszów 1992.
3. Kątny M. Rozwijanie zainteresowań czytelniczych uczniów kl. I-III. "Zbiorcza Szkoła Gminna" 1981, nr 1.
4. Kielar-Turska M.: Dziecko jako odbiorca literatury. PWN, Warszawa 1992.
5. Leonek M., Wróbel T.: Praca nauczyciela i ucznia w kl. I-III. WSiP, Warszawa 1990.
6. Okoń W.: Zabawa a rzeczywistość. WSiP, Warszawa 1987.
7.Patzerowa M.: Lektura uczy ,bawi wychowuje. PZWS, Warszawa 1973.
8. Puślecki W.: Gry problemowe w nauczaniu początkowym. WSiP Warszawa 1991.
9. Wajda A.: Metodyka i organizacja czytelnictwa. PWN Warszawa 1983.

Opracowanie: Barbara Żurek

Wyświetleń: 2014