Z życia wielkich Polaków - Jan Długosz

Jan Długosz należy do postaci najbardziej zasłużonych dla rozwoju polskiej nauki i kultury. Urodził się 01.XII.1415r. w Brzeźnicy (dzisiaj woj. łódzkie) jako syn burgrabiego. Ojciec jego pochodził z najbogatszej rodziny szlacheckiej spod Sieradza. Miał dwunastu synów i wszyscy oni nosili imię Jan. Wiązało się to z tym, że pierwszy syn chował się dobrze, natomiast dwaj następni, którym nadano inne imiona, zmarli bardzo wcześnie. W związku z tym postanowiono kolejnym synom nadać imię Jan. W nagrodę za zasługi w bitwie pod Grunwaldem ojciec Jana został starostą, dlatego rodzina przeniosła się do Korczyna. Tam też Jan Długosz w latach 1424 - 1428 uczęszczał do szkoły parafialnej. Był uczniem bardzo pilnym i gorliwym. Matka Długosza zmarła bardzo wcześnie, gdy liczył zaledwie parę lat. Jako trzynastoletni chłopiec w 1428r. został wysłany na Uniwersytet Krakowski celem dalszego kształcenia się. Opuścił go w roku 1432, nie uzyskawszy żadnego stopnia uniwersyteckiego. Długoszowi nie odpowiadały stare metody i ówczesny charakter nauki w Akademii Krakowskiej.

Swój zmysł praktyczny rozwinął na dworze najznakomitszego wówczas w Polsce męża stanu, Zbigniewa Oleśnickiego, biskupa krakowskiego. Dostał się tam już w 16 roku życia tj. w roku 1431. Początkowo był notariuszem czyli pisarzem, później sekretarzem, wreszcie kanclerzem i najbliższym zaufanym Zbigniewa. Był ogromnie pracowity, ruchliwy, posiadał wybitne zdolności organizacyjne. Pobyt na dworze Oleśnickiego, który był człowiekiem szerokich horyzontów, a równocześnie silną indywidualnością, która odgrywała ogromną rolę w ówczesnym życiu politycznym i kulturalnym, zaciążył wydatnie na kształtowaniu się osobowości młodego Długosza. Zetknął się on tutaj z wybitnymi ludźmi, z którymi Oleśnicki utrzymywał częste kontakty. Biskup był żywo zainteresowany historią swego kraju i to on zachęcił Długosza do twórczości dziejopisarskiej. Na dworze Oleśnickiego został aż do śmierci biskupa w roku 1455. Nic zatem dziwnego, że osobowość biskupa wycisnęła na nim swe piętno i że często oceniał ludzi i zdarzenia zgodnie z poglądami swego możnego protektora.

W 1434r. dzięki stryjowi ks. Bartłomiejowi Długoszowi Jan otrzymał probostwo w Kłobucku. W roku 1435 przebywał z misją dyplomatyczną w Bazylei i we Włoszech. W roku 1440 przyjął święcenia kapłańskie. W 1436r. mając 21 lat został wysunięty przez Oleśnickiego na kanonika katedralnego krakowskiego. Od tej pory zaczął otrzymywać on liczne godności kościelne i związane z nimi beneficja, dlatego pod koniec życia Długosz, syn skromnego burgrabiego brzeźnickiego, był człowiekiem bardzo zamożnym.

Długosz w 1440 roku rozpoczął pracę pisarską. Jedną z pierwszych prac była "Księga uposażeń biskupstwa krakowskiego".

W 1440 roku Długosz towarzyszył wyprawie wprowadzającej na tron węgierski Władysława - nazwanego później Warneńczykiem. Odbył wiele misji dyplomatycznych. W latach 1448 - 1449 przebywał w Wiedniu, Rzymie i Palestynie. Do ziemi świętej wybrał się wraz ze swoim przyjacielem, kanonikiem Janem Elgotem.

W latach 1459 - 1460 brał udział w misjach dyplomatycznych, które dotyczyły spraw polsko - krzyżackich, a w latach1464 - 1466 prowadził rozmowy w sprawie zakończenia wojny trzynastoletniej z Krzyżakami. Jeździł do Czech w czasie starań o koronę dla królewicza Władysława, a w 1471r. towarzyszył mu przy obejmowaniu tronu czeskiego.

W roku 1460 Jan Długosz poróżnił się z królem Kazimierzem Jagiellończykiem. Konflikt ten wystąpił na tle obsadzenia nowego biskupa w Krakowie po śmierci Zbigniewa Oleśnickiego. Król pragnął mieć biskupem krakowskim oddanego sobie prałata Jana Gruszczyńskiego biskupa włocławskiego, zaś kapituła krakowska wybrała Jana Lutkowica z Brzezia, a gdy ten zrezygnował, opowiedziała się za kardynałem Jakubem z Sienna. Ale królowi ten kandydat jako bratanek Oleśnickiego nie odpowiadał. Za sprzeciw Długosz został wygnany z Krakowa, stracił dom pod zamkiem. W 1461 - 1463 przebywał w Pińczowie i u Melsztyńskich w Melsztynie. Były to dla niego najcięższe czasy.

W 1463r. Jan Długosz powraca do łask królewskich i wraca do Krakowa. Król zaufał Długoszowi, oddał mu na wychowanie swoich synów. Stało się to wkrótce po wojnie pruskiej w 1467r. Najstarszy syn króla, królewicz Władysław, liczył dwanaście lat, drugi, Kazimierz, lat dziewięć, trzeci, Jan Olbracht, osiem, a czwarty, Aleksander, dopiero lat sześć. Najbardziej ulubionym uczniem Długosza był bogobojny i zdolny Kazimierz uznany po śmierci za świętego. Aż do końca życia nasz dziejopis był nauczycielem najmłodszych synów królewskich Zygmunta i Fryderyka. Król Kazimierz z wdzięcznością wyraził się o jego zasługach, a jego synowie serdecznie wspominali swoje szkolne lata.

Długosz był także dobrym gospodarzem i organizatorem. We wsi Pychowice koło Krakowa założył cegielnię. Posiadał pasję budowniczego. Wybudował domy studenckie w Krakowie, Bursę Jerozolimską koło Collegium Novum, Bursę Ubogich Wydziału Sztuk Wyzwolonych przy ulicy Wiśniowej. Przebudował domy prywatne przy Collegium Maius na Bursę Grochową i przy ulicy Grodzkiej na Dom Studentów Prawa. Odbudował spaloną Bursę Jerozolimską i kościół św. Andrzeja. Wyremontował i unowocześnił kościół "Na skałce" i wybudował przy nim klasztor oraz domy w Sandomierzu i Wiślicy.

W 1473 roku był w Nysie, Opawie, a w 1475 w Sączu. Dzięki temu poznał całą centralną Polskę, a także Narwię i Mazury, Śląsk i Litwę, Żmudź oraz Ruś.

Jan Długosz miał kult dla męstwa, rycerskości i odwagi, posiadał zmysł praktyczny, a także znajomość dziejów Polski, był biegły w arkanach gry politycznej i dyplomacji połączonej z gruntownym rozeznaniem całokształtu aktualnej sytuacji politycznej w ówczesnej Europie.

Długosz pisał dzieła historyczne, np. liczne zbiory życiorysów biskupów polskich jak "Banderia Prutenorum" (ukończona w 1448r.) - opis chorągwi krzyżackich zdobytych głównie pod Grunwaldem. Napisał "Insignie sen clenodia ineliti Regni Poloniae" (znaki albo godła Królestwa Polskiego), opisał w niej godło państwowe, godło ziem biskupstw oraz kilkudziesięciu najwybitniejszych rodów polskich, dołączając do nich zwięzłe charakterystyki owych rodów. Uważany jest z tego powodu za ojca polskiej heraldyki i autora pierwszego polskiego herbarza.

Pisał życiorysy biskupów uporządkowane wedle kolejności w jakiej godność biskupią piastowali. Nie wiadomo na pewno, czy życiorys Zbigniewa Oleśnickiego wyszedł spod jego pióra. Bardzo znacznym dziełem jest czterotomowy "Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis" zawierający wiele wiadomości o poszczególnych miastach, wsiach i zamkach w Małopolsce. Są tutaj spisane beneficja Kościoła w Małopolsce.

Jednak największym dziełem Długosza jest obszerna "Historia Polski", którą rozpoczął pisać w roku 1455 i pisał aż do śmierci, tj. do roku 1480. Historia obejmuje 12 ksiąg, w których zawarte są dzieje Polski od czasów bajecznych aż do roku 1480. Roczniki poprzedził autor, kapitalnym jak na owe czasy, opisem geograficznym kraju.

Zdając sobie sprawę, że w pojedynkę dzieła wykonać nie zdoła, zorganizował zespół. Sam nakreślił plan pracy, rozdzielał kolejno zadania, osobiście zajmując się redakcyjną stroną dzieła. Grupa wykształconych kleryków i młodszych księży z sekretarzem na czele zbierała materiały, pisała pierwotne, robocze ujęcie.

Całość "Dziejów" podzielił Długosz na 10 ksiąg dziejów dawnych i 2 księgi dziejów współczesnych.

"Dzieje" jest to jedno z najwybitniejszych dzieł polskiej i europejskiej historiografii XV wieku, szczyt polskiego średniowiecznego piśmiennictwa i jedno z największych osiągnięć kultury polskiej wszystkich czasów.

Zmarł 19 maja 1480 roku po trzech dniach choroby. Pochowano go w katedrze krakowskiej, a w 1880 roku jego prochy przeniesiono do krypty zasłużonych na Skałce.

Opracowanie: Danuta Mielczarek

Wyświetleń: 3063