System opieki nad dzieckiem w mojej szkole


Ustawa o systemie oświaty z dn. 7 września 1991 r. ilekroć mówi o obowiązkach szkoły, z reguły wymienia łącznie kształcenie, wychowanie i opiekę (m. in. art. 1, ust. 9, 10; art. 5, ust. 7; art. 33, ust. 1 i 3; art. 34a, ust. 4; art. 40, ust. 1; i inne).
W taki sam sposób określone są zadania oświatowe jednostek samorządu terytorialnego, przez które należy rozumieć zadania w zakresie kształcenia, wychowania i opieki (art. 3, ust. 14).
Ze względu na to, że zagadnienia opieki nad dzieckiem czasem traktowane bywają jako marginalne i stojące na uboczu, ale tak naprawdę to one, a nie tylko peryferyjnie organizowany proces kształcenia przesądzają o sukcesie szkolnym dziecka, postanowiłam zająć się systemem opieki nad dzieckiem w mojej szkole. Pierwszoplanowość braków natury opiekuńczej często niedostrzegana jest na płaszczyźnie oddziaływania ściśle pedagogicznego. Coraz częściej podkreśla się jednak, iż za główne źródło braku postępów ucznia w szkole w wielu przypadkach uważa się brak odpowiedniej opieki nad dzieckiem. Zatem ogół działań podejmowanych przez odpowiednie instytucje lub osoby w celu zaspokojenia codziennych potrzeb dzieci oraz stworzenia warunków niezbędnych do ich wychowania niezwykle waży na ich losach edukacyjnych i życiowych ( W. Okoń, 1975).
Wprowadzony w ramach nowelizacji Ustawy art. 4, wyraźnie nawiązujący do zapisów Konstytucji mówi, że „nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych ma obowiązek kierowania się dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, postawę moralną i obywatelską z poszanowaniem godności osobistej ucznia”.
Jestem przekonana, że w szkole, w której pracuję, opieka nad uczniem jest realizowana w sposób właściwy. Zajęłam się tym tematem również dlatego, że jestem wychowawcą świetlicy szkolnej.
Świetlica szkolna jest dziś, jak zaznaczają A. Z. Wiechowie, jedną z najbardziej popularnych form opieki nad dzieckiem. Dbałość o zdrowie i bezpieczeństwo dziecka podczas jego pobytu w świetlicy jest podstawowym obowiązkiem wychowawcy.

Trudna sytuacja opiekuńcza młodych polskich rodzin - zwłaszcza niepełnych, wielodzietnych, z rodzicami pracującymi - sprawia, że w systemie opieki nad uczniami bardzo istotną rolę odgrywają świetlice szkolne, jedyne obecnie powszechnie dostępne bezpłatne placówki, przyjmujące dzieci przede wszystkim z tych środowisk.
W zakresie poza dydaktycznej pracy wychowawczej świetlica spełnia odrębne, sobie właściwe zadania, mając dla ich realizacji szczególnie sprzyjające warunki. Polegają one na znacznie większej, niż w czasie lekcji swobodzie w dobieraniu treści i form zajęć oraz zwiększonych możliwościach wykorzystywania spontanicznej aktywności jednostek i grupy dziecięcej jako całości.
Podczas zajęć świetlicowych możemy dać szansę wykazania się uczniowi słabemu w nauce, często zniechęconemu brakiem osiągnięć, stworzyć mu możliwość uzyskiwania aprobaty i akceptacji. Uczeń osiągający słabe wyniki w nauce może być w świetlicy postrzegany jako dobry gracz np.: w szachy, świetny dekorator, muzyk, plastyk, organizator itp.
Świetlica jako wewnątrzszkolna instytucja wychowawcza wspomaga i uzupełnia pracę szkoły we wszystkich jej zakresach:
• opieki
• oddziaływań wychowawczych
• poczynań dydaktycznych
Szkoła obejmuje opieką świetlicy uczniów, którym dom ze względu na pracę zawodową rodziców nie może jej zapewnić w pełnym wymiarze czasu. Wspomaga też, w razie potrzeby pracę szkoły w zakresie wyrównywania braków i opóźnień w rozwoju fizycznym i psychicznym poszczególnych wychowanków.
Pełniąc z ramienia szkoły funkcje opiekuńcze, świetlica stanowi zarazem wyodrębnione środowisko wychowawcze, działające w tym samym kierunku co szkoła, wzbogacając jej oddziaływania własnymi metodami.
Prawidłowa praca świetlicy sprzyja w szczególności umacnianiu więzi uczuciowej ze szkołą i angażowaniu dzieci w realizację założonych celów wychowawczych. Szkoła prowadząca świetlicę zapewnia uczniom najbardziej tego potrzebującym – odpowiednie warunki do pracy przy odrabianiu lekcji i przyswajaniu prawidłowych nawyków uczenia się. Treść zajęć świetlicowych skorelowana z programem nauczania wzbogaca i rozszerza intelektualne możliwości i zainteresowania dzieci, stymulując ich aktywność umysłową w szerszym zakresie niż może to mieć miejsce w szkole na lekcji. Podczas pracy świetlicy powstają równocześnie warunki do wyrównywania szkolnych trudności słabych uczniów w sposób sprzyjający ich dobremu samopoczuciu w szkole i przywracaniu wiary we własne siły. Wzmacnia to motywację dziecka do nauki szkolnej. W obecnej sytuacji jest to szczególnie ważne zadanie świetlicy.
Praca dydaktyczno-wychowawcza ma na celu przyczynianie się do wszechstronnego rozwoju osobowości ucznia, zwłaszcza jego rozwoju moralno-społecznego i umysłowego. Proces ten winien sprzyjać budzeniu zainteresowań, rozwijaniu zdolności poznawczych, wzbogacaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności ucznia. Stosowane w świetlicy różne formy i metody pracy przyczyniają się do rozwoju mowy i myślenia dziecka w młodszym wieku szkolnym, udoskonalają nabyte umiejętności czytania i pisania; rozwijają wyrazistość mowy przez recytację wiersza, opowiadanie i zbiorowe czytanie czasopism dziecięcych. Wdrażają do analizy utworu literackiego przez inscenizacyjne formy wiązania słowa z działaniem czy plastyczną ekspresją dziecka. Gry i zabawy dydaktyczne rozwijają u dzieci wyobraźnię, aktywność twórczą i matematyczną.
Realizacja celów i zadań w znacznym stopniu uzależniona jest od pozytywnego stosunku dzieci do świetlicy – gdzie spędzają część dnia – i od atrakcyjności organizowanej tam działalności. Tylko wtedy wychowankowie ( za cenę udostępnianych im motywujących, atrakcyjnych i angażujących przeżyć) stają się skłonni do podporządkowania się koniecznym w zorganizowanej grupie zasadom współżycia i współdziałania. Łatwiej też poddają się wpływom wychowawców-organizatorów pożądanych przeżyć.
Zajęcia prowadzone w świetlicy, poza odrabianiem lekcji, powinny zawierać elementy rekreacji, odpoczynku i upodabniać się pod względem dostarczanych dzieciom przeżyć do tzw. zajęć czasu wolnego.
Znawcy zagadnienia wskazują, że na specyfikę psychologiczną tego typu zajęć składa się:
• poczucie wolności od zewnętrznego przymusu i związane z tym odprężenie psychiczne,
• swoboda kierowania się własnymi motywacjami i decydowanie o sobie,
• możność tworzenia sytuacji i rozwijanie aktywności zgodnie z własnymi zainteresowaniami.
Aktywność dziecka i jego samodzielność w wykonywaniu określonych zadań jest istotną cechą pracy w świetlicy. Uwzględnianie potrzeb dzieci przy realizacji zamierzonych celów wpływa na dobrą atmosferę świetlicy, sprzyja akceptacji przez uczestników programu zajęć. Pozytywny nastrój emocjonalny, towarzyszący zajęciom, sprawia, że treści i sytuacje przeżywane w tym czasie silnie oddziałują i stanowią ważną dla wychowania właściwość dobrze prowadzonych zajęć.
W czasach nasilających się agresji, przemocy, patologii w rodzinie, zaburzeń w zachowaniu dzieci i młodzieży, dobrze działająca świetlica daje wiele możliwości zapobiegania tym zjawiskom przez właściwe zagospodarowanie czasu wolnego ucznia i swobodę w realizacji jego zainteresowań.
Podstawowe funkcje świetlicy: funkcja wychowawczo – opiekuńcza (opieka nad grupami, w których nie odbywają się zajęcia lekcyjne), kompensacyjna (wyrównywanie niedoborów środowiska rodzinnego), stymulacyjna (pobudzanie procesów rozwojowych dzieci poprzez wykorzystanie ich własnej inicjatywy), dydaktyczna (pomoc przy odrabianiu zadań domowych oraz wyrównywanie braków programowych) i jej rolę określa Statut Szkoły.
Jednakże nie jest to jedyna forma opieki nad dzieckiem w naszej szkole. Trzy razy w tygodniu działa świetlica socjoterapeutyczna. Obejmuje ona dzieci z rodzin niewydolnych wychowawczo. Jej główne zadania to: korygowanie postaw, niwelowanie zaburzeń w zachowaniu, budowanie właściwych relacji z rówieśnikami.
Jednym z dokumentów wewnątrzszkolnych jest właściwa realizacja zaleceń poradni dotyczących dostosowywania wymagań edukacyjnych wynikających z programu nauczania do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych uczniów. W oparciu o ten dokument opracowany został Wewnątrzszkolny System Organizacji Pomocy Psychologiczno – Pedagogicznej. Wypracowano konkretne procedury postępowania z uczniem dysfunkcyjnym na poszczególnych etapach edukacyjnych. Celem tych działań było wspomaganie rozwoju psychofizycznego i efektywności uczenia się uczniów mających specyficzne problemy w nauce, zindywidualizowanie metod i wymagań edukacyjnych w pracy z dzieckiem dysfunkcyjnym, stosowanie podczas wszystkich zajęć właściwych dla danej dysfunkcji form pracy, stwarzanie okazji do osiągnięcia nawet małego sukcesu przez ucznia. Dostosowanie wymagań powinno być szansą egzekwowania wiedzy i umiejętności w sposób przyjazny takiemu uczniowi.
Efektem tej pracy jest:
• Opracowywanie przez nauczycieli programów indywidualnych wymagań wobec ucznia dostosowanych do jego możliwości i wkładu pracy
• Organizacja i prowadzenie zajęć dydaktyczno – wyrównawczych i korekcyjno – kompensacyjnych oraz nauczania indywidualnego
W trosce o dzieci przewlekle chore i niepełnosprawne, dla których organizowane są zajęcia indywidualne, dostosowuje się budynek (montuje się poręcze, podjazdy).
Szkoła zapewnia również pomoc pedagoga szkolnego, który ściśle współpracuje z rodzicami, nauczycielami i oczywiście uczniami.
Według doradcy pedagogów szkolnych, Z. Bieniasza (Magazyn Szkolny, wrzesień 1994 r.) wyróżniamy trzy modele pracy pedagoga.
Koncepcja pracy ukierunkowana na przeciwdziałanie niepowodzeniom szkolnym, uwypuklająca pracę dydaktyczno – wyrównawczą, zajęcia korekcyjno – kompensacyjne i wszelką pomoc w zakresie skutecznego realizowania programu szkolnego. Pedagog w tym nastawieniu uczestniczy zwykle w tworzeniu systemu pomocy w nauce. Pomaga uruchomić pomoc koleżeńską dla uczniów klas starszych. Dopinguje rodziców do większej troski o pracę domową dzieci. Stara się ściśle współpracować z poradnią psychologiczno – pedagogiczną w zakresie diagnozy niepowodzeń szkolnych. Sam aktywnie włącza się do pracy wyrównawczej i korekcyjno – kompensacyjnej prowadząc małe zespoły dzieci ze szczególnymi utrudnieniami w nauce.
Drugi model pracy pedagoga skupia się na działalności interwencyjnej, środowiskowej i socjalnej. Doradza rodzicom jak postępować z trudnym dzieckiem. Zabiega o środki materialne na pomoc potrzebującym. Organizuje dopłaty do wyżywienia, szuka tanich miejsc na obozach i koloniach, stara się o dofinansowanie wszelkich świadczeń socjalnych. Jest gotowy do niesienia, w razie konieczności, osłony prawnej. Stąd jego ścisłe kontakty z sądem rodzinnym, policją, ze wszelkimi placówkami opiekuńczo – wychowawczymi, profilaktyczno – leczniczymi i resocjalizacyjnymi.
Trzeci model to przyjmowanie roli koordynatora i mediatora w sprawach związanych z nauką i wychowaniem, organizowanie masowej działalności profilaktycznej i terapeutycznej. Pedagog nastawia się na szybkie ujawnienie i rozpoznanie sytuacji zagrażającej dziecku w prawidłowym rozwoju, tkwiącym w samym uczniu, jego rodzinie, w podejściu nauczycieli a także wynikających z zaburzonych kontaktów rówieśniczych. Stawia wstępną diagnozę i organizuje wczesną pomoc. Buduje system pomocy i wspierania dla jednostek zaburzonych i problemowych.
Wszystkie te trzy modele, w sposób wyjątkowo skuteczny, łączy w swojej pracy pedagog zatrudniony w naszej szkole; udziela uczniom pomocy psychologicznej i pedagogicznej obejmującej m. in:

• Organizowanie opieki nad uczniem niepełnosprawnym
• Wnioskowanie i kierowanie spraw uczniów do sądów dla nieletnich oraz placówek opieki całkowitej
• Wstępnie kierowanie na różne formy nauczania (indywidualne, rewalidacyjne, szkoły specjalne, ośrodki wychowawcze)
• Organizowanie różnorodnych form pomocy w wyrównywaniu i likwidowaniu mikrodeficytów i zaburzeń rozwojowych (reedukacja, gimnastyka korekcyjna, zespoły wyrównawcze, grupowe formy terapii zajęciowej)
• Wywiady środowiskowe
• Prowadzenie poradnictwa i rozmów profilaktycznych z uczniami i rodzicami w szkole i w domu
• Badanie pilotażowe uczniów klas I – IV i innych w miarę potrzeb
• Wywiady z rodzicami uczniów klas 0 i I
• Działania celem uzyskania środków przeznaczonych na pomoc materialną uczniów:
o nieodpłatne dożywianie w stołówce szkolnej
o dofinansowanie wypoczynku letniego, zimowego oraz „zielonych szkół”
o zaopatrzenie w podręczniki szkolne
• Nadzorowanie realizacji obowiązku szkolnego
Konieczność rozwijania różnych form opieki nad dziećmi i młodzieżą dla wspierania ich rozwoju wynika z potrzeb społecznych, przede wszystkim ze zróżnicowanych trudności w prawidłowym rozwoju psychofizycznym, przystosowania do wymagań szkoły i otoczenia społecznego, a także do warunków socjalno - bytowych uczniów. Wysoki odsetek uczniów korzystających z różnych form pomocy i opieki państwa był od dziesiątków lat potwierdzeniem znaczenia funkcji opiekuńczej szkoły i systemu edukacji. W ostatnich latach zapotrzebowanie na różne formy pomocy nie zmalało, a nawet w skutek zubożenia społeczeństwa narasta. Brak środków państwowych tylko w części jest rekompensowany środkami społecznymi. Pojawiło się bezrobocie jako nowy czynnik zewnętrzny warunkujący poziom życia. Zaczęła się rozszerzać sfera ubóstwa. Z dożywiania w szkole korzysta około 20% uczniów. Fundusze na ten cel pochodzą w większości ze środków specjalnych pozyskiwanych przez szkoły.
Szkoła zapewnia także opiekę zdrowotną zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia w sprawie zakresu i organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą. Na miejscu jest pielęgniarka, natomiast badania lekarskie uczniowie przechodzą w przychodni współpracującej ze szkołą.
W swoim Programie Profilaktyki będącym dokumentem wewnątrzszkolnym, szkoła szczególny nacisk kładzie na bezpieczeństwo uczniów w drodze do i ze szkoły, jak również przeciwdziałanie agresji wśród uczniów. Jest on realizowany na zajęciach prowadzonych w ramach godzin wychowawczych, wychowania do życia w rodzinie, przyrody, techniki oraz innych zajęć i imprezach o charakterze wychowawczym m. in. „Szkolny Maraton – Sport i Profilaktyka”, „Bezpieczne Miasto”, „Moje życie bez uzależnień”.
Opracowano również procedury postępowania w sytuacjach kryzysowych w szkole. Dotyczą one właściwego reagowania, które winno być skuteczne i pomóc dziecku i jego rodzicom, tak by szkoła realizowała swoje zadania związane z wychowaniem młodego pokolenia w sposób właściwy. Na terenie szkoły może dojść do zdarzeń, które mogą w bezpośredni sposób zagrażać bezpieczeństwu i zdrowiu uczniów. Właściwa reakcja dyrektora, wychowawcy, nauczyciela, pracowników niepedagogicznych adekwatna do poziomu zagrożenia, poszukiwanie pomocy w instytucjach mogących wspomóc szkołę daje szansę, że działania te zapewnią bezpieczeństwo wychowankom. Celem tych procedur jest usprawnienie i zwiększenie trafności oraz skuteczności oddziaływań szkoły w sytuacjach zagrożenia dzieci i młodzieży przestępczością i demoralizacją oraz w sytuacjach zagrożenia zdrowia i życia ucznia, wypracowanie metod współpracy szkoły z policją.
Szkoła prowadzi stałą współpracę z instytucjami prowadzącymi działalność profilaktyczną, opiekuńczo – wychowawczą: Poradnią Psychologiczno – Pedagogiczną, Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie, świetlicami środowiskowymi (parafialnymi), ośrodkami terapeutycznymi, kuratorami sądowymi. W razie potrzeby szkoła podejmuje współpracę z sądem, policją, strażą miejską i innymi służbami społecznymi, Rzecznikiem Praw Dziecka.
Z realizacją funkcji opiekuńczo - wychowawczych przez szkołę związane jest zagadnienie zapewnienia bezpieczeństwa uczniom. Szkoła, w której pracuję jest szkołą małą, prowadzoną w systemie jednozmianowym, dlatego łatwiej jest w niej prowadzić nadzór pedagogiczny i sprawować opiekę nad uczniem. Trzeba tu wspomnieć o prowadzonych dyżurach na przerwach oraz opiece nauczycieli w czasie zajęć. Bezpieczeństwo i opieka zapewniana jest również w czasie imprez szkolnych m. in. Święto pieczonego ziemniaka (festyn na pożegnanie lata), Dzień Sportu, Sprzątanie Świata, Dzień Rodzica. Imprezy te integrują środowisko szkolne, co przekłada się na zwiększenie poziomu bezpieczeństwa.
Inspirację do wytyczania dróg w zakresie opieki nad dzieckiem znaleźć można w uchwalonej w 1989r. przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych Konwencji o Prawach Dziecka, w której między innymi stwierdza się, iż dzieci mają prawo do szczególnej troski, pomocy i opieki. Opracowuje się więc programy profilaktyki, procedury postępowania w sytuacjach kryzysowych w szkole, szkoli kadrę pedagogiczną itp. Równocześnie jednak, w związku z niskimi nakładami finansowymi na oświatę, likwiduje się etaty w świetlicach szkolnych, zmniejsza liczbę nauczycieli, dożywianie w szkołach (nie zawsze z korzyścią dla dzieci) przejmują osoby prywatne. Likwiduje się małe szkoły i dowozi dzieci, nie zawsze w sposób bezpieczny, do szkół „molochów”. Niewystarczająca bywa pomoc materialna dla uczniów (dofinansowanie obozów, kolonii).
W swojej pracy starałam się pokazać, że rodzic przyprowadzając dziecko do naszej szkoły może być pewny, że będzie miało ono zapewnioną należytą opiekę, odpowiednio do jego potrzeb i możliwości szkoły, z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa, promocji i ochrony zdrowia zgodnie z programem profilaktyki szkoły. Nasza szkoła zapewnia bezpieczeństwo uczniom na lekcjach, zajęciach pozalekcyjnych, w czasie przerw i przy zbiorowych wyjściach poza obręb budynku.

Bibliografia
1. D. Adamczyk: Świetlica - miejsce zapomniane. "Problemy Opiekuńczo - Wychowawcze", 2000 r., nr 3, s. 53.
2. Cz. Banach: Polska szkoła i system edukacji. Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 1995 r., s. 86.
3. oprac. I. Król: Ustawy o Systemie Oświaty, Warszawa – Poznań 1992 r.
4. W. Okoń: Wszystko o wychowaniu. Wydawnictwo Akademickie "Żak", Warszawa 1999 r.
5. Opolski Urząd Wojewódzki: Interwencja kryzysowa w szkole i placówce oświatowej, Opole 2004 r.
6. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dn. 7 stycznia 2003 r.
7. T. Smyczyński (red.): Konwencja o prawach dziecka, Poznań 1999.
8. K. Wiatrz, T. Knopik: Vademecum pedagoga szkolnego, WDR Progres, Sosnowiec
9. A. Z. Wiechowie: Poradnik dla wychowawców świetlic szkolnych. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1986 r.
10. A. Zawadzka: Świetlica jako miejsce odrabiania lekcji. "Problemy Opiekuńczo - Wychowawcze" 1999 r., nr 9, s. 26


Opracowała:
Krystyna Natkańska – Salomon
Szkoła Podstawowa nr 3 Nysa

Wyświetleń: 3472