Program edukacyjno-wychowawczy pozalekcyjnych zajęć plastycznych

WSTĘP

Skąd wziął się pomysł rozpoczęcia działalności koła plastycznego w naszym Ośrodku?

Był odpowiedzią na oczekiwania naszych wychowanków i ich rodziców, a rolą szkoły jest wspomaganie młodego człowieka we wszechstronnym rozwoju. Stwarzanie mu warunków, w których ten rozwój będzie dostosowany do jego możliwości psychofizycznych i jego potrzeb, także potrzeb estetycznych. Potrzeby dzieci niepełnosprawnych umysłowo są takie same, jak u uczniów w normie intelektualnej. Czasami tylko trudno im jest je wyrazić, gdyż zakłócony jest proces socjalizacji, spowodowany deficytami intelektualnymi, postawą rodzin i otoczenia.

Zajęcia plastyczne są bardzo skutecznym sposobem na pracę z grupą uczniów upośledzonych umysłowo, gdyż działanie przez sztukę jest ważnym elementem procesu rewalidacyjnego. Sprzyja ogólnemu rozwojowi dzieci, ich integracji, łagodzeniu napięcia u jednostek nadpobudliwych i pobudzaniu do działania dzieci apatycznych.

Kierowanie twórczym rozwojem ucznia niepełnosprawnego umysłowo wymaga od nauczyciela nie tylko podstawowej wiedzy o rozwoju człowieka i jego mechanizmach działania, ale także intuicji i specyficznego wyczucia. Osoba prowadząca powinna być dla takiego dziecka przewodnikiem, koordynatorem i aktywnym współuczestnikiem.

Nasza praca będzie tylko wtedy efektywna, jeśli będzie przebiegać w atmosferze zaufania, bezpieczeństwa, pełnej akceptacji i otwartości.

Ze względu na znaczne zróżnicowanie: tempa pracy, zainteresowań i uzdolnień nauczanie w systemie klasowo- lekcyjnym nie zawsze jest w stanie w stopniu optymalnym wykorzystać możliwości ucznia. Zawsze jest grupa uczniów, potrzebująca większej ilości czasu, swobodniejszych warunków, aby wyrazić swoje emocje, pasje, potrzeby. Jedną, a czasem jedyną, z możliwości zaspokajania takich potrzeb jest rozwijanie własnych zainteresowań w grupie mniejszej niż klasa, w ramach zajęć koła zainteresowań.

Program przeznaczony jest do realizacji w SOS-W w Świdniku w formie zajęć pozalekcyjnych, w wymiarze około dwóch godzin tygodniowo, w pracy z dzieckiem upośledzonym umysłowo w stopniu lekkim i umiarkowanym. Zakłada on aktywne, praktyczne tworzenie różnorodnych form plastycznych, poznawanie i wykorzystywanie nowoczesnych technik stosowanych w sztuce.

Ma inicjować ucznia do bezpośredniego udziału i odbioru bieżących wydarzeń artystycznych poprzez udział w wystawach plastycznych, kontakty z placówkami kultury i sztuki.

Celem zajęć jest kształcenie w uczniach twórczej postawy, która wprowadza ich w świat nowych doświadczeń. Mogą odkrywać i budować nowe wartości estetyczne.

Zwracamy szczególną uwagę nie tylko na działalność artystyczną ucznia, ale głównie na stronę terapeutyczną, wychowawcza i organizatorską.

Uczeń w czasie zajęć może niejako sam decydować o doborze odpowiednich do jego możliwości technik plastycznych i czasu potrzebnego na wykonanie zadania. Staramy się, aby proponowane techniki plastyczne nie były zbyt trudne dla uczestników zajęć, a aktywność plastyczna wyzwalała w nich radość i poczucie spełnienia.

I. CELE EDUKACYJNE

Proponowany program edukacyjno- wychowawczy to program, dzięki, któremu uczniowie nabędą umiejętności podejmowania działań mających na celu wypełnianie sobie i innym wolnego czasu, przez obcowanie ze sztuką, realizację zadań z wykorzystaniem różnorodnych technik i materiałów plastycznych oraz uczestnictwo w życiu kulturalnym i spotkaniach z ciekawymi ludźmi.

Uczniowie na naszych zajęciach będą się uczyć nie tyle o czymś, ile czegoś, to znaczy działania.

Zakładamy realizację następujących celów edukacyjno-wychowawczych:

Pobudzanie wszechstronnego rozwoju ucznia

Pobudzanie twórczej postawy wobec siebie i świata

rozwijanie wrażliwości plastycznej

Podnoszenie wrażliwości, umiejętności praktycznych i manualnych uczniów

Wyrabianie umiejętności refleksyjnego patrzenia na wytwory człowieka

Wprowadzenie uczniów w aktywne uczestnictwo w kulturze

Oddziaływanie przez sztukę na obyczaje, kulturę uczniów i atmosferę w szkole

Rozwijanie szacunku do przejawów twórczości ludzkiej

Pomaganie uczniom w odkrywaniu własnych możliwości twórczych

Pomaganie w przezwyciężaniu barier emocjonalno - motywacyjnych

Pobudzanie do zaradności w różnych sytuacjach życiowych

Kształtowanie empatycznego współdziałania w grupie.

II. ETAPY REALIZACJI PROGRAMU
Treści programowe zostały ujęte w czterech płaszczyznach działalności, które wzajemnie się przeplatają i uzupełniają. Są to:
A. Terapia przez sztukę
B. Aktywność twórcza - stosowanie różnorodnych technik plastycznych
C. Uczestnictwo w kulturze /wyjścia i wyjazdy do placówek kultury i sztuki/
D. Integracja ze środowiskiem lokalnym /organizowanie konkursów, udział w konkursach, imprezach, spotkaniach/

A. Terapia przez sztukę

Jednym z podstawowych założeń programu zajęć pozalekcyjnych w kole plastycznym jest działalność terapeutyczna i rewalidacyjna. Dzieci uczęszczające na spotkania już z racji upośledzenia umysłowego wykazują szereg zaburzeń i zahamowań w sferze osobowościowej.

Zaburzony rozwój społeczny, emocjonalny i motywacyjny wymaga działań terapeutycznych o możliwie szerokim zasięgu. Staramy się, aby przez zabawę, przez pełną akceptację osoby ucznia, stosowanie wzmocnień pozytywnych, nastawienie na współdziałanie a nie rywalizację uczestnik zajęć uwierzył w swoje możliwości, polubił świat twórczości plastycznej, która będzie dawała mu radość tworzenia.

Połączenie zajęć plastycznych z metodami pedagogiki zabawy jest skutecznym sposobem na pracę z grupą uczniów upośledzonych umysłowo. Aktywność plastyczna połączona z zabawą wspiera proces integrowania uczestnika zajęć z innymi osobami. Jest wspaniałym sposobem na komunikowanie się ze sobą i światem zewnętrznym. Działania wspierane zabawą pomagają budować atmosferę rozluźnienia, swobody, budzą ciekawość. Dobór metod i technik podlega zasadom pedagogiki zabawy:

dobrowolność uczestnictwa,

uwzględnianie wszystkich poziomów komunikowania,

umiejętność wyrażania emocji,

. sprzeciwu wobec rywalizacji,

stosowanie różnorodnych środków wyrazu

. Do terapii przez sztukę prowadzi nas:

I. Zabawy i ćwiczenia integrujące grupę
Zabawy i ćwiczenia integrujące grupę wprowadzają uczniów w dobry nastrój, pozwalają nawiązywać kontakty, uczą ukazywać własne uczucia, pobudzają do działania oraz rozgrzewają atmosferę w grupie. Zestawy zabaw i ćwiczeń czerpiemy ze wspaniałej książki podręcznika "Grupa i ruch" autorstwa Gusti Reichela, R. Rabenstein, M. Thanhoffer , który zawiera wiele pomysłów i inspiracji, z materiałów zaczerpniętych z warsztatów, w których uczestniczyłyśmy. Przykładowe ćwiczenia dołączamy do aneksu.

II. Ćwiczenia relaksacyjne i kształtujące pozytywny obraz samego siebie

Ćwiczenia relaksacyjne i kształtujące pozytywny obraz samego siebie mają za zadanie "polubić" siebie takim, jakim jestem, uwierzyć w swoje możliwości twórcze, akceptować swoje prace ( przyczyniają się do tego wystawy prac uczestników koła i udział w konkursach). Kształtując obraz siebie inspirację zaczerpnęłyśmy z książki Z. Bartkowicza i E. Hoffman "Niezwykła sztuka uczenia się". Adoptując niektóre ćwiczenia do poziomu naszych dzieci pomagamy im skutecznie relaksować się, uwierzyć w siebie i swoją unikalność.

III. Stosowanie technik plastycznych typu "samograje"

Stosowanie technik typu "samograje" pozwala dziecku odnaleźć się w świecie plastyki. Uczniowie upośledzeni umysłowo mają zazwyczaj trudności z fantazjowaniem, wyrażaniem swoich odczuć i spostrzeżeń na kartonie stosując te techniki tworzą swoje małe "dzieła". Sprawia to, że są dumni ze swojej pracy i chętnie podejmują dalsze działania plastyczne. Zestawy technik plastycznych stosowanych na zajęciach umieszczono w dalszej części programu.

B. Aktywność twórcza- stosowanie różnorodnych technik.

Nasze pomysły stanowią tylko cząstkę tego, co można zrobić w zakresie działalności koła plastycznego. Są pewną propozycją wspomagania ucznia upośledzonego w jego wędrówce do świata potrzeb wyższego rzędu. Aktywność twórcza możliwa jest do wyzwolenia w dziecku wówczas, jeśli będziemy proponować mu różnorodność technik i materiałów plastycznych. Łatwiej mu będzie podjąć działania plastyczne, jeśli wyzbędzie się lęków i niepokojów o wynik swojej pracy. Zawsze może liczyć na naszą pomoc i wsparcie w podejmowanych przez siebie działaniach. Nie od razu będą powstawały przecież "dzieła" na miarę wystaw czy konkursów. Rozpoczniemy spotkania od "zabaw- plastyką" z wykorzystaniem np. naturalnych okazów przyrodniczych, które już w najprostszym zastosowaniu dają widoczne efekty, a posługiwanie się nimi daje ogromne zadowolenie i niweluje lęk, że się coś zniszczy, nie uda- materiału przyrodniczego jest przecież pod dostatkiem.

Będziemy, zatem rysować, malować, rzeźbić /lepienie i konstruowanie/,modelować, wycinać, wydzierać, aby przedstawiać zjawiska i wydarzenia realne i fantastyczne, wyrażać nastroje, stany emocjonalne za pomocą barwy oraz różnych technik plastycznych.

Oto niektóre z nich:

kolograf

templowanie

monotypie graficzna

wydrapywanka na plastelinie

obrazek z kleksa

frotaż

marmurek z tuszu

barwienie gazą

wydrapywanka w farbie klejowej

woskowe obrazki

stemplowanie z szablonami

ramki tekturowe zdobione- impast

posypywane obrazki

kolaż z zapałek

barwienie papieru

barwienie gazą

wyszywanka na kartce

mozaika z makaronu

odbitki na papierze fotograficznym

bayik na papierze

wycinanki.

Pomysły zaczerpnięto z książki Janiny Lewickiej-" Sto technik plastycznych" oraz własnych doświadczeń zdobytych na kursach z zakresu plastyki: : "Papieroplastyka", Techniki plastyczne- powielane", "Terapia- w stronę plastyki".

C. Uczestnictwo w kulturze

Jedną z płaszczyzn naszej działalności jest przygotowywanie do odbioru sztuki i uwrażliwianie na piękno poprzez kontakt ze sztuką. "Dzięki aktywności plastycznej dziecko ma szansę wyrażania własnych emocji i przeżyć. Zdarza się, że to jedyna możliwość wypowiedzi dostępna dziecku" - / "Program wychowania i nauczania dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym"/.

Zakładamy organizowanie kontaktów z naturą i sztuką poprzez: wycieczki, uczestniczenie w przedstawieniach, plenerach, koncertach, wystawach. Oprócz tego będziemy się starali zapraszać bądź uczestniczyć w spotkaniach z ciekawymi ludźmi związanymi w swej działalności ze sztuką i kulturą/ malarz, grafik, artyści ludowi/.

D. Integracja ze środowiskiem lokalnym

Szkoła w swoich działaniach powinna wychodzić poza własne mury w jak największym zakresie. Organizując zajęcia plastyczne w formie pozalekcyjnej, też postawiliśmy sobie takie zadanie. Będziemy się starali organizować kontakty społeczne ze środowiskiem tak, aby nasi wychowankowie byli traktowani naturalnie, bez uprzedzeń jako równorzędni członkowie lokalnej społeczności.

Zadania, które stawiamy do realizacji w szczególnej mierze dotyczą organizowania konkursów, uczestnictwa w konkursach, imprezach i spotkaniach.

III. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW

Osiąganie zamierzonych celów jest możliwe w trakcie realizacji zaplanowanych działań plastycznych. Planowanie i ustalanie zadań plastycznych powinno odbywać się wspólnie z uczniami i uwzględniać ich potrzeby, zainteresowania i możliwości intelektualno- motoryczne. Metody i formy pracy oraz odpowiednio dobrane środki dydaktyczne powinny wpływać zachęcająco na uczniów niepełnosprawnych intelektualnie.

Nauczyciel instruktor swoją postawą zachęca wychowanków do twórczego działania, podejmowania inicjatywy, pomaga w rozwiązywaniu napotkanych problemów.

Zajęcia plastyczne nadobowiązkowe muszą być pozbawiane lęku, nudy i przymusu. Powinny być kształcące i przyjazne dzieciom uczęszczającym na nie.

Osiąganie wszystkich zamierzonych celów i zadań jest możliwe dzięki realizacji treści programowych, które zakładają:

Rytmiczność zajęć

Odpowiedni dobór tematów zajęć

Realizacja zadań z zastosowaniem różnorodnych technik plastycznych, poznawanie nowych technik

Umiejętność pracy indywidualnej i grupowej

Kontakt bezpośredni lub pośredni z oryginalnymi dziełami sztuki

Stworzenie dobrej atmosfery

Gromadzenie zbioru reprodukcji, plansz, wydawnictw, albumów

Organizowanie wystaw w szkole, w ośrodkach kultury

Udział w konkursach plastycznych szkolnych, powiatowych, wojewódzkich

Kontakt z instytucjami kulturalnymi tj. muzea, galerie, domy kultury, biblioteki

Przygotowywanie dekoracji okolicznościowych, scenografii i rekwizytów

Spotkania z ciekawymi ludźmi, którzy wykonują zawody artystyczne: hafciarstwo, koronkarstwo, rzeźba, ozdoby ze słomy itp.

Udział w wycieczkach krajoznawczych i przyrodniczych- warsztaty w plenerze

Realizacja powyższych celów umożliwi uczniom inspirowanie do twórczego działania, pobudzanie wyobraźni, rozwijanie ekspresji plastycznej, w celu wyrażania własnych przeżyć, przedstawiania określonych treści. Mamy nadzieję, że będą w większym stopniu wykorzystywać własną inwencję twórczą, a zdobyty zasób umiejętności pozwoli im realizować działania plastyczne w różnych sytuacjach. Nauczą się prawidłowo posługiwać podstawowymi środkami wyrazu plastycznego- elementami formy plastycznej dla wyrażania własnych przeżyć, przedstawiania określonych technik.

IV. Ewaluacja programu

Aby się przekonać, czy zaproponowany przez nas program edukacyjno- wychowawczy ma pożądany wpływ na uczniów, konieczne jest przeprowadzenie ewaluacji, tj. działania zmierzającego do stwierdzenia, w jakim stopniu zamierzone w tym programie cele są osiągane, czy proponowane metody i formy aktywnością skuteczne.

Ewaluacja programu dotyczyć będzie refleksji na temat jakości proponowanych form na zajęciach pozalekcyjnych, oszacowania, w jakim stopniu program został zrealizowany, uświadomienia przeszkód pełnego osiągnięcia wytyczonych celów. W naszym przypadku ogromne znaczenie będzie miało badanie ewaluacyjne, dotyczące tego, czy ta forma zajęć pozalekcyjnych, jest odpowiednią propozycją spędzania wolnego czasu. Bardzo ważna będzie dla nas opinia uczniów, rodziców, dyrektora i innych nauczycieli.

V. Uwagi końcowe

Zajęcia prowadzone są przez nauczycieli nieodpłatnie. Większość potrzebnych materiałów zostanie zakupiona ze środków własnych przez nauczycieli prowadzących zajęcia koła plastycznego. Mamy nadzieję, że dyrektor Ośrodka, zawsze otwarty na inicjatywy nauczycieli i przyjazny aktywności uczniów, udzieli nam, w miarę możliwości, pomocy i wsparcia w realizacji przedstawionego programu. Będziemy się również starać o pozyskanie sponsorów i ich wsparcie finansowe.

Literatura:

S. Szuman-"Sztuka dziecka", W-wa, WSiP, 1990

J. Garda- Łukaszewska, Tomasz Szperowski- "Współtworzenie -zajęcia plastyczne z osobami upośledzonymi umysłowo",W-Wa, WSiP,1997

Program nauczania i wychowania dla uczniów upośledzonych w stopniu lekkim

J. Lewicka - "Sto technik plastycznych"

Z.Bartkowicz, E.Hoffman-" Niezwykła sztuka uczenia się", Lublin, AWH Antoni Dudek, 1999

G.Reichel, R.Rubenstein, M.Thanhoffer-"Grupa i ruch" W-wa, Centrum Animacji Kultury, 1997 "Tańce i zabawy dla grupy" - AGB Arbeitsgemeinschaft fur Gruppen-Beratung, KLANZA,1995

Opracowanie: Elżbieta Krupa, Elżbieta Ścibior
SOS-W w Świdniku

Wyświetleń: 1166