Zachowanie prawidłowej postawy w czasie siedzenia, chodzenia, odrabiania lekcji i noszenia tornistra

Postawa ciała jest cechą charakterystyczną dla każdego człowieka. Na to ogólne wrażenie rzutuje budowa ciała, a więc sylwetka człowieka. Istnieje wiele definicji na określenie postawy ciała. Większość z nich określa, że jest to swobodny układ ciała w pozycji stojącej - sposób "trzymania się". Pełniejsze sformułowania zawierają uzupełnienie, że jest to także nawyk ruchowy, w dużej mierze zależny od budowy ciała, sprawności funkcjonowania jego narządów i układów, a także działalności człowieka - czyli charakteru jego pracy. "Przez postawę prawidłową rozumie się każdą taką postawę, która występuje w dostatecznie dużym odsetku, aby uznać ją za charakterystyczną dla danej kategorii płci oraz wieku, a jednocześnie jest atrybutem zdrowia."

W poszczególnych okresach życia różne czynniki mają wpływ na zmiany postawy ciała. Trzonem postawy ciała jest kręgosłup. Charakteryzuje się on typowymi skrzywieniami i z boku przedstawia obraz odwróconych liter "S". Kształt taki pozwala na zwiększoną ruchomość oraz tłumienie wszelkich wstrząsów. Zbudowany jest naprzemiennie z kręgów i elastycznych krążków międzykręgowych. To właśnie one biorą na siebie cały ciężar. Zła postawa oraz niewystarczający trening mięśni powoduje , że więzadła oraz torebki stawowe rozciągają się i rozluźniają. Naturalne krzywizny kręgosłupa powiększają się, co powoduje niekorzystne obciążenie krążków międzykręgowych i stawów.

Zdrowy noworodek pod wpływem zmiany położenia w stosunku do okresu życia płodowego, gdzie ma kształt litery C oraz działania siły ciężkości ciała - ma kręgosłup prosty. Podatny jednak jest on na wszelkie zmiany pozycji, dlatego tak ważne jest, by podłoże , na którym leży , było równe i nie za miękkie. W miarę rozwoju zainteresowania otoczeniem i wzmacniania mięśni dziecko wzbogaca dotychczasową pozycję leżąc na wznak, leżeniem na brzuszku z unoszeniem głowy, siedzeniem, raczkowaniem, wreszcie staniem i chodzeniem. W okresie pierwszego dzieciństwa (2-3 latka) dla prawidłowej postawy dziecka charakterystyczny jest stosukowo wypukły brzuch i występujące już krzywizny kręgosłupa, jak lordoza szyjna, lędźwiowa czy kifoza piersiowa. W okresie przedszkolnym (4 - 6 lat) postawa dziecka wykazuje tendencję do zwiększania przodopochylenia miednicy i pogłębienia przodowygięcia kręgosłupa (lordozy lędźwiowej) z jednoczesnym zmniejszaniem uwypuklenia brzucha. Zaczyna się silniej uwidaczniać kifoza piersiowa. Znaczne uwypuklenie brzucha, zaokrąglenie pleców, odstawanie łopatek, wysunięcie barków i głowy ku przodowi są wadliwe i należy im przeciwdziałać.

Wiek 6 - 7 lat to dla dziecka gwałtowna zmiana trybu życia. Istotą tej zmiany jest rozpoczęcie nauki w szkole , a co za tym idzie wymuszone kilkugodzinne przebywanie w pozycji siedzącej, ograniczenie swobody ruchowej, wzmożona koncentracja i podporządkowanie się nowym zasadom spędzania czasu. Dlatego w tym okresie szczególnie ważna jest dbałość o zapewnienie dziecku właściwych warunków życia , pracy, wypoczynku zarówno w szkole jak i w domu. Warunki te mają znaczny wpływ na postawę ciała dziecka. Wszystko zależy od świadomości i aktywności rodziców i nauczycieli oraz samego dziecka.

Zachowanie dzieci klas początkowych my nauczyciele, powinniśmy zaakceptować i jako pedagodzy starać się wyjść naprzeciw potrzebom ruchowym ucznia. Oczywiście nie należy pobłażać uczniom w każdej sytuacji i pozwalać na różne "wybryki". Naszym zadaniem jest stworzenie pewnych warunków na lekcjach, które pozwolą zrelaksować uczniów, odprężyć nerwowo i psychicznie, ożywić układ wegetatywny oraz zmysły(oczy i uszy), pobudzić układ oddechowy i krążenia, a przede wszystkim skorygować postawę ciała. Cel ten możemy osiągnąć poprzez ćwiczenia śródlekcyjne.

Ćwiczenia śródlekcyjne stosujemy na każdej lekcji w momentach, w których zauważymy znużenie i zmęczenie uczniów (oznaki niepokoju, gwar, apatia). Ćwiczenia śródlekcyjne trwają od 3 do 4 min, przy otwartych oknach. W doborze ćwiczeń wykorzystujemy treści zawarte w programie nauczania dla danej klasy. Zestawy te uwzględniają takie ćwiczenia, które uaktywniają narządy ruchu nie uaktywniane wskutek jednostronnej i często niewłaściwej pozycji ucznia podczas przedłużonego siedzenia w ławce. W czasie prowadzenia ćwiczeń śródlekcyjnych zwracamy uwagę na ustawienia uczniów i dobór odpowiednich pozycji wyjściowych, by zapewnić ćwiczącym bezpieczeństwo i swobodę ruchu. Najwłaściwszą metodą prowadzenia zajęć jest metoda zabawowa lub metoda ścisła łączona w dalszym ciągu ze wspólną zabawą, która dostarczy wiele emocji i uśmiechu na twarzy uczniów. Zestawy ćwiczeń śródlekcyjnych prowadzone są z uwzględnieniem następujących grup ćwiczeń: ćwiczenia szyi, ramion, tułowia w różnych płaszczyznach, nóg, oraz ćwiczenia oddechowe. Przy doborze ćwiczeń pamiętamy o tym, że muszą one być łatwe ale dynamiczne i atrakcyjne a objaśnienia krótkie i zrozumiałe.


Teraz przedstawię kilka przykładów ćwiczeń śródlekcyjnych:

Ćwiczenie 1. "Piłka skacze" - dzieci w postawie stojąc podskakują w miejscu.

Ćwiczenie 2."Drzewa na wietrze" - skłony tułowia z ramionami trzymanymi w górze w płaszczyźnie czołowej.

Ćwiczenie 3. "Rozwijający się kwiatek" - dzieci naśladują cykl wzrostu roślinki przechodząc od pozycji siedzącej do pozycji stojącej z wyciągniętymi ramionami w górze.

Ćwiczenie 4. "Ptaszek wzlatuje" - z przysiadu podpartego energiczny wyprost ze wznosem ramion w górę w skos, poruszając dłońmi- "piórkami" i wydawanie dźwięków, opuszczenie ramion bokiem w dół. Ćwiczenie 5. "Wróbelki pijące wodę" - skłony tułowia w przód w pozycji siedzącej.

Ćwiczenie 6."Chodzenie po schodach" - podnoszenie i opuszczanie kolan w postawie stojącej.

Ćwiczenie 7."Granie na flecie" - w dowolnej pozycji naśladowanie gry na flecie - nabieranie powietrza nosem i wydmuchiwanie ustami.


Oddziaływanie ćwiczeń śródlekcyjnych z punktu widzenia ich wpływu na narząd ruchu skierowane jest na napięcie grup mięśniowych rozciągniętych wskutek siedzenia w ławkach, z jednoczesnym rozciągnięciem i rozluźnieniem mięśni nadmiernie napiętych, włączenie do pracy większych zespołów mięśniowych, a także układów krążenia i oddychania.

"Realizując ćwiczenia śródlekcyjne pamiętajmy, że głównym ich celem jest odprężenie psychiczne i fizyczne, a nie podnoszenie sprawności ruchowej."

Człowiek już od najmłodszych lat większość czasu spędza w niefizjologicznej pozycji siedzącej obciążając przy tym nieekonomicznie kręgosłup. Od dziecka siedzimy w przedszkolu, w szkole, w domu, w środkach lokomocji, przy posiłkach, przy telewizorze, w kinie, właściwie wszędzie i przy każdej okazji. Dlatego powinniśmy wpajać u dzieci nawyk prawidłowego siedzenia. Ponieważ "dziecko codziennie kilka godzin spędza nad odrabianiem lekcji, działanie pozycji i czynnika czasu może być wykorzystane w celach poprawy postawy, zaś przy zbagatelizowaniu tej możliwości - wpływać wręcz szkodliwie. W reedukacji posturalnej jako jedno z zadań jest konieczność opanowania prawidłowej pozycji roboczej. Do tego potrzebne są odpowiednie warunki: stół prostokątny lub biurko z oświetleniem padającym z lewej strony i nie rażącym oczu, o wysokości takiej, by przy siedzeniu dziecko opierając się przedramionami o blat stołu miało kręgosłup wyprostowany i barki ustawione poziomo. Wysokość krzesła powinna odpowiadać długości podudzi (stopy oparte o podłogę), wymodelowane oparcie podpiera odcinek lędźwiowo piersiowy kręgosłupa". Krzesło przeznaczone do pracy powinno umożliwiać odciążenie krążków międzykręgowych i mięśni pleców. Gwarantuje to wystarczająco wysokie, sięgające do łopatek oparcie. Oparcie służy jako pomoc w podtrzymywaniu pleców.

Ekonomiczna i estetyczna pozycja siedząca jest zachowana wówczas gdy kręgosłup utrzymuje swoją fizjologiczną formę. W prawidłowej pozycji siedzącej miednica jest skręcona lekko do przodu. Mięśnie stabilizujące kręgosłup są równomiernie obciążone. Pamiętajmy, że pozycja siedząca jest labilną pozycją równowagi. Już małe zmiany punktu ciężkości wystarczają do skręcenia miednicy, której kości tworzą oś obrotu. Siedzimy więc na całym siedzisku z wyprostowanym tułowiem i głową w górze.

W pozycji siedzącej mamy tendencję do przesuwania bioder i miednicy ku przodowi, co jest niezgodne z anatomicznie prawidłowym wygięciem dolnego odcinka kręgosłupa i powoduje nieprawidłowe zaokrąglenie pleców.

Ważne jest częste zmienianie pozycji. Nazywa się to dynamicznym siedzeniem. Pozwala ono uniknąć szybkiego zmęczenia mięśni stabilizujących kręgosłup.

Nawyk prawidłowej postawy wytwarzamy nie tylko podczas siedzenia ale przede wszystkim podczas stania. Prawidłowa postawa charakteryzuje się tym, iż żadna część nóg ani pleców nie powinna pracować nieproporcjonalnie, ciężej od innych. Głowa pozostawiona w spoczynku pomiędzy ramionami, podbródek nie wysunięty do przodu, ręce spuszczone ściągnięte do tyłu, brzuch wciągnięty, a tułów wyprostowany. Ciężar ciała równomiernie rozłożony na obie stopy, biodra i kostki ustawione w jednej linii.

W kształtowaniu nawyku prawidłowej postawy należy uświadomić dziecku co jest w jego postawie prawidłowe, a co wadliwe. Można to zrobić przez porównanie z jakimś wzorcem (np. fotografia). Stopniowo dziecko samo koryguje swoją postawę: cofa barki, ściąga łopatki uwypuklając klatkę piersiową, kontroluje ustawienie brzucha, miednicy, odcinka lędźwiowego.

Bezpośredni wpływ na prawidłową postawę mają mięśnie grzbietu, brzucha i pośladków. Na każdej lekcji wychowania fizycznego stosujemy ćwiczenia poprawiające siłę mięśni brzucha, grzbietu, klatki piersiowej, stóp, pośladków w różnych pozycjach, tj. leżenie, siad, klęk. Decydujący wpływ na postawę dziecka ma również układ oddechowy. Włączając ćwiczenia oddechowe do zajęć fizycznych uczymy dziecko prawidłowych czynności oddechowych, kształtujemy klatkę piersiową, usprawniamy narząd oddechowy. Z czasem prawidłowe stanie staje się nawykiem ruchowym - trzeba tylko wytrwałości i odpowiednich ćwiczeń.


Przedstawię teraz przykłady ćwiczeń gimnastycznych kształtujące prawidłową postawę.

Ćwiczenia oddechowe:

- Leżenie na plecach, NN ugięte w stawach kolanowych i biodrowych, stopy oparte na podłożu, RR wzdłuż tułowia. Głęboki wdech przez nos, powolny wydech przez usta z syczeniem.

- Pozycja siedząca - dmuchanie do naczynia z wodą przez gumowy wężyk.

- Leżenie na lewym boku, głowa na przedramieniu, PR wzdłuż tułowia, NN ugięte - wznos PR bokiem w górę, wdech, powrót do pozycji wyjściowej, wydech (to samo ćw. na prawym boku).

Ćwiczenia mięśni grzbietu:

- Leżenie na brzuchu - dłonie splecione na pośladkach, NN wyprostowane i złączone,

- W siadzie klęcznym woreczek na głowie, RR wzdłuż tułowia. Powolny opad tułowia w przód do zetknięcia kolan z brzuchem. W ostatnim momencie zrzucenie woreczka na podłogę.

- W leżeniu przodem obręcz osunięta i ustawiona w pozycji pionowej - kołysanie się wraz z obręczą.

Ćwiczenia mięśni brzucha:

- Chód w podporze tyłem w przód i w tył, krążek na klatce piersiowej, biodra uniesione wysoko.

- W leżeniu tyłem podnoszenie piłki włożonej między stopy.

c.. Czworakowanie za piłką popchniętą głową.

Ćwiczenia mięśni pośladkowych:

- Leżenie na brzuchu, RR wzdłuż tułowia, czoło dotyka podłoża, NN wyprostowane złączone - nożyce poprzeczne tuż nad podłogą.

- Leżenie przodem na stole, unoszenie NN do poziomu, piłka między stopami. RR trzymane za krawędź stołu, koc podłożony pod miednicą.

- W siadzie skulnym podpartym, stopy zwarte- skręt NN w prawo z dotknięciem kolanami podłoża, to samo w lewo.

- Zwis tyłem, woreczek między stopami - nieść zgięte NN w stawach kolanowych i biodrowych i opuścić.

Ćwiczenia "przeciw płaskostopiu":

- W siadzie prostym zdejmowanie skarpetki prawą nogą z lewej nogi i na odwrót.

- W pozycji siedzącej na ławeczce, pisanie ołówkiem włożonym pomiędzy palcami stóp na kartce papieru.

- Leżąc na plecach bicie brawa stopami, a następnie tak złączone palce przenosimy za głowę i z powrotem.

W kształtowaniu nawyku prawidłowej postawy szerokie zastosowanie mają gry i zabawy ruchowe. "Stwarzają one warunki do przeniesienia uwagi dziecka z chęci utrzymania prawidłowej postawy na pragnienie zabawy lub udziału w grze, a co za tym idzie do automatyzacji nawyku".


Przedstawię teraz kilka gier i zabaw ruchowych, kształtujące nawyk prawidłowej postawy:

Zabawy i gry orientacyjno - porządkowe:

- "Czarodziej"- dzieci biegają luźno po sali. Jedno dziecko jest "czarodziejem" i stara się kogoś schwytać. Dotknięte dziecko jest "zaczarowane" i staje w miejscu w określonej skorygowanej postawie. Nie wolno mu biegać tak długo, dopóki nie odczaruje go inne dziecko(niezłapane przez "czarodzieja"). "Czarodziej" stara się zaczarować wszystkie dzieci

- "Reagowanie"- luźny bieg po sali na jeden sygnał gwizdka - siad skrzyżny ręce ułożone w "świecznik", dwa gwizdki- chwyt za kostki w przysiadzie "chód kruka".

- "Berek stójka" - jedno goniące dziecko z piłką to berek. Wszyscy uciekają i zatrzymują się przyjmując prawidłową postawę wtedy, kiedy berek zawoła "stój". Berek celuje w nogi dowolnego dziecka. Jeżeli rzut jest celny, berkiem staje się trafione dziecko, jeżeli nie - pozostaje berkiem to samo dziecko po raz drugi.

Zabawy z elementem czworakowania:

- "Kot jest - kota nie ma"Dzieci -myszki- swobodnie biegają na czworakach. Na zapowiedź: Kot jest- myszki chowają się do norki- dzieci przyjmują pozycję "Klappa" niskiego (ukłon japoński).

- "Pieski aportują". Dzieci stoją parami obok siebie pod ścianą. Jedno (pan) toczy piłeczkę w przód, drugie (piesek) biegnie na czworakach i przynosi piłeczkę. Następuje zmiana ról i zabawa trwa dalej.

- "Kto ładniej usiądzie" - dzieci biegają na czworakach Na sygnał nauczyciela muszą jak najszybciej przyjąć określoną pozycję(np. siad skrzyżny ze "skrzydełkami", leżenie przodem ze "skrzydełkami"). Wygrywa dziecko, które usiądzie najszybciej i prawidłowo.


Bardzo ważną sprawą w kształtowaniu prawidłowej postawy ma noszenie tornistra. "Dzieci klas niższych noszą tornister typu żołnierskiego, tj. z paskami wychodzącymi u góry z dwu symetrycznie rozstawionych miejsc. Tornister lub plecak musi być zapakowany tak, aby jego zawartość była równomiernie rozłożona i nie mogła się przesuwać. Dzieci noszą przeważnie teczki lub worki, zmuszanie ich do noszenia tornistra jest z punktu widzenia psychologicznego niewłaściwe, zwłaszcza że obciążony już znaczniejszą zawartością tornister prowokowałby do pochylania się w przód dla zrównoważenia tego ciężaru".

Do klasy V wyłącznie powinien być noszony tornister z uregulowanymi szelkami. Niedopuszczalne jest noszenie ciężkich toreb na jednym ramieniu.

Współczesne systemy coraz bardziej akcentują dbałość o zdrowie.

Zdrowie jest dla człowieka jedną z najważniejszych spraw życiowych musimy zabiegać o nie już od najwcześniejszych lat życia, a szczególnie w okresie szkolnym. Przyczyna tkwi w plastyczności młodego organizmu- co sprzyja uleganiu wpływom korzystnym i niekorzystnym, pod względem biologicznym jak i wychowawczym. M. Demel mówi : " Nad zdrowiem trzeba pracować i praca ta ma charakter pedagogiczny. Chodzi bowiem o wykształcenie trwałych nawyków higieniczno- kulturalnych, odpowiednich postaw wobec zdrowia fizycznego i psychicznego, wreszcie o pewne kwantum wiedzy i umiejętności". Należy zadbać o to, aby w okresie wzrastania stworzyć dziecku prawidłowe warunki rozwoju psycho- ruchowego gwarantujące w przyszłości dobrą sylwetkę, prawidłową postawę i zadawalającą wydolność organizmu. Wszelkie działania w tym kierunku podejmuje wychowawca, nauczyciel wychowania fizycznego oraz rodzice.

My nauczyciele musimy wykształcić nawyk dbania o swój kręgosłup rozpoczynając od samych siebie a następnie zacząć oddziaływać na samych uczniów, poprzez ćwiczenia śródlekcyjne, akcentowanie prawidłowej pozycji siedzącej na lekcji, poprawnego noszenia tornistrów. Jednak zadanie te nie jest łatwe. Ogromny wpływ mają warunki w jakich pracujemy. Duża liczebność dzieci w klasie, brak sal gimnastycznych, hałas, praca przy nieodpowiednim oświetleniu oraz w niedostosowanych do wymiarów ciała uczniów ławkach szkolnych to wszystko wpływa na objawy zmęczenia i znużenia uczniów, obniża sprawność układu nerwowego, oddechowego, mięśni. Przez to dziecko przybiera nieprawidłową postawę ciała, staje się nerwowe. Jednak warto podjąć walkę z przeciwnościami, by wykształcić zdrowe i uśmiechnięte społeczeństwo.

LITERATURA:
- M.Demel 1980r."PEDAGOGIKA ZDROWIA WSiP. Warszawa,
- M. Kutzner-Kozińska, K. Wlaźnik 1995r. "GIMNASTYKA KOREKCYJNA dla dzieci 6-10-letnich".WSiP Warszawa,
- K. Wlaźnik 1994r "WYCHOWANIE FIZYCZNE W KLASACH 1-3 przewodnik metodyczny dla nauczyciela". Wydawnictwo JUKA. Łódź,
- pod red. S.Sulisza 2000r. "WYCHOWANIE FIZYCZNE W KSZTAŁCENIU ZINTEGROWANYM" WSiP, Warszawa,
- D.Groffik "PRAWIDŁOWA POSTAWA CIAŁA UCZNIÓW W SZKOLE" Warszawa Lider 1999r. nr 3
- D.Groffik " ĆWICZENIA ŚRÓDLEKCYJNE WAŻNYM ELEMENTEM PROFILAKTYKI WAD POSTAW" Katowice Lider 1998r. nr 12
- A.Duchnowska "SZKOŁA PLECÓW - SZKOŁĄ ZDROWIA" Wrocław WYCHOWANIE FIZYCZNE I ZDROWOTNE 2001r. nr 3

Opracowanie: Izabela Kobus

Wyświetleń: 6710