Katalog

Grażyna Leszczyk
Muzyka, Konspekty

Psychologiczne podstawy percepcji

- n +

Psychologiczne podstawy percepcji.

Percepcja elementów muzycznych.

Problematyka percepcji muzyki jest złożona i rozległa. Należą do niej zagadnienia słyszane zarówno poszczególnych elementów muzyki, jak i różnorodnych całości złożonych z tych elementów. Samo słowo percepcja pochodzi od łacińskiego percepito, co oznacza ujmowanie, postrzeganie, uświadamianie sobie zjawisk1.

Słuchanie muzyki przy zajęciu wobec niej postawy esetycznej określone jest w literaturze psychologicznej jako apercypowanie. Apercypować (z łacińskiego) - znaczy postrzegać ze zrozumieniem i przyswajać sobie treści spostrzeżenia na gruncie już posiadanego doświadaczenia zdobytej wiedzy.

Aby móc w pełni przeżyć utwór muzyczny jako dzieło sztuki, konieczne jest spostrzeganie i zrozumienie wszystkich istotnych i szczegółowych jego cech. Bardzo ważnym elementem percepcji muzyki jest inerwał- problem słyszenia i oceny. Fransworth twierdzi, że podział interwałów na dysonanse i konsonanse jest pojęciem subiektywnym w odczuciu słuchowym. Odczucię to zaś jest wytworem stylu muzycznego określonej epoki historycznej.2

Autorzy harmonii, stwierdzają krótko, że tercja, kwarta, kwinta i oktawa są konsonensami, a sekunda, septyma- dysonansami. Dlaczego tak interwały podzielono, nie zdołano dotychczas wyczerpująco odpowiedzieć.

Współcześni psychologowie twierdzą, że zmieniają się nawyki, gusty i upodobania. Poczucie konsonansowości czy dysonansowości kwarty, kwinty lub innych interwałów, należą do zjawisk nawykowych nabytych w toku obcowania z muzyką. Szkolne traktowanie podziału interwału nie ma potwierdzenia we współczesnej muzyce.

Spostrzeganie dźwięków i sposób tego spostrzegania są niezwykle ważne w percepcji muzyki. Dlatego ponieważ obraz muzyczny i subektywne wrażenia słuchacza zależą od tego jak i co ktoś spostrzega najłatwiej i najszybciej.

Każde słuchanie muzyki jest w pewnym stopniu wybiórcze zależne od cechy uwagi podmiotu, zainteresowań i nawyków.

W percepcji dzieła muzycznego swoistą rolę odgrywają zwroty zakończeniowe czyli następstwa dźwiękowe, powodujące u słuchacza poczucie zakończenia przebiegu muzycznego.

Percepcyjne ujęcie formy muzycznej nie jest możliwe bez psychologicznego funkcjonowania poczucia zakończenia przebiegu muzycznego. Chodzi tu o zupełne zakończenie lub częściowe wewnątrz formy.

Innym elementem percepcji muzyki jest melodia. Ogólnie rzecz biorąc melodia jest szeregiem zorganizowanych, sukcesywnie brzmiących dźwięków. W percepcji melodii specjalną rolę odgrywają dźwięki: pierwszy i ostatni, najniższy i najwyższy, oraz dźwięk akcentowany poprzez wydłużenie jego wartości rytmicznej, zwiększenie dynamiki lub specyficzny charakter barwowy, artykulacyjny, dynamiczny. Samo formowanie się melodii wynika przede wszystkim z prawa powtarzania. Nowy temat muzyczny, który przy pierwszym słuchaniu wydaje się niemelodyjny i niespoisty, po wielokrotnym wysłuchaniu zaczyna nabierać cech melodii.

Percepcja melodii jest zależna także od właściwości samych dżwięków, przede wszystkim od ich głośności. Melodia składająca się z np. z dużych i niezwykłych skoków interwałowych, brzmiąca cicho, jest percypowana jako mniej niezwykła niż ta sama melodia brzmiąca głośno. Głośność dźwięków zmienia ponadto poczucie ich wysokości. Tu tkwi miedzy innymi źródło wielu nieporozumień dotyczących strojenia akordów lub czystości śpiewu.

O wyrazie muzycznym w znacznym stopniu decyduje barwa instrumentu: inaczej tonacja brzmi na flecie, a inaczej na trąbce.

Ważnym czynnikiem wpływającym na percepcję barwy brzmienia, (a nie docenianym przez krytyków), jest wiek osoby słuchającej. Z wiekiem ucho ludzkie zatraca wrażliwość na dżwięki, poczucie barwy jest inne u osoby młodej, a inne u starej.

Niektóre cechy brzmieniowe (senoryka), których w zapisie nutowym nie ma, stanowią ważny element muzyczny. Stanowią one indywidualny i swobodny układ artystyczny wykonawcy, realizowany w trakcie odtwarzania danego dzieła. Zależy on od możliwości techniczno- artystycznych i kultury wykonawcy.

Są to cechy bardzo subtelne, lecz istotne w artystycznym ukształtowaniu iterpretacji muzycznej.

Zjawiska akustyczne, ze względu na specjalne efekty kolorystyczne są niezmiernie ważne. Szmery i trzaski zdobywają szczególnie ostatnio- duże znaczenie wyrazowe w muzyce.
W pewnych utworach o podniosłym czy pełnym grozy wyrazie uzyskuje się w ten sam sposób różnorodne efekty.

W percepcji duże znaczenia ma różnica w tempie wykonywania określonych utworów. Wyraz tej samej melodii zmienia się zasadniczo w zależności od tempa jej wykonania.

Z funkcją tempa łączy się metrorytmika- zjawisko które powstaje przez specyficzne potraktowanie czasu trwania, głośności i barwy. Metrorytmika wzbogaca zakres percepcji dzieląc najczęściej cały przebieg muzyczny na określone jednostki metrorytmiczne. Współdziała z harmoniką przez akcentowanie pewnych napięciowych funkcji harmonicznych.

Jednym z najważniejszych współczynników dzieła muzycznego, ujętych w system jest harmonia. Każdy twórca tworzy własny styl, w którym pojawiają się inne zasady harmoniczne. Funkcji harmoni nie można traktować statystycznie, w oderwaniu od historii określonego kręgu kulturowego, np. napięcie harmoniczne, którego istota leży w sferze psychicznej3.

Najbardziej skomplikowany i trudno uchwytnym zjawiskiem jest treść muzyki, jej "znaczenie", to co ona wyraża, co komunikuje i o czym informuje. Psychologiczne traktując sprawę treści można uznać, że jest nią muzyczne przeżycie powstające u odbiorcy, zgodnie z intencją kompozytora.

Ważnym czynnikiem percepcji jest sugestia grającego artysty, chodzi tu o grę mechaniczną lub z "uczuciem". Na przeżycie muzyczne silny wpływ ma sugestia słowna. Słuchacz podatny jest również oceniać kompozycje kierując się jego nazwiskiem. Często dobre kompozycje lub wykonanie bywają oceniane nisko tylko ze względu na niepopularność nazwiska wykonawcy lub twórcy.

Posiadanie specyficznej właściwości psychicznej jaką jest słyszenie barwne, percypjąc muzykę, jednocześnie "widząc" w wyobraźni słyszane brzmienia pod postacią określonych konkretnych kolorów. Te zdolności kojarzenia brzmienia z barwą może być bardziej lub mniej trwała i przejawiac się w różnych formach. Każda tonacja wg Tiepłowa- ma dla kompozytora wyraźne zabarwienie uczuciowe, swój charakterystyczny nastrój, który wywołuje odpowiednie obrazy wzrokowe, najczęściej widoki przyrody; barwa dominująca w tych obrazach i widokach staje się barwą danej tonacji.

Zdarza się często, że skojarzenia dźwięk- kolor występują często u członków tej samej rodziny. Nie zbadano dotąd czy jest to skutek dziedziczenia, czy wpływu wywieranego przez otoczenie.

Muzyka wywołuje określone uczucie, jednak duże znaczenie w percepcji ma stan subiektywny słuchacza. Typ reakcji na słyszany utwór zależy z jednej strony od bodźców muzycznych, z drugiej- od struktury psychicznej słuchacza i skojarzeń pozamuzycznych. Ponadto od typu percepcyjnego jaki on reprezentuje, aktualnego stanu psychicznego oraz nawyków kulturowych.

1. Jan Wierszyłowski: Psychologia muzyki, PWN Warszawa 1981, s. 225.
2. /op. cit. s. 226.
3. Jan Wierszyłowski: Psychologia muzyki, PWN Warszawa 1981, s. 237.

Opracowanie: Grażyna Leszczyk

Wyświetleń: 3921


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.