Zastosowanie analizy narratywnej i strukturalnej tekstu biblijnego w katechezie

Metoda analizy tekstu może występować w katechezie - i w ogóle w nauczaniu - jako samodzielna metoda lub w połączeniu z innymi metodami. Najczęściej stosuje się ją w tym drugim przypadku. Stanowi ona bardzo często nieodłączny element metody problemowej lub pracy grupowej. Moje rozważania dotyczyć będą analizy tekstu jako odrębnej metody.

W treść katechezy wchodzą różne teksty: biblijne, liturgiczne, teksty dokumentów kościoła, świadectwa itp. Odczytywanie, rozumienie i interpretacja tych tekstów dokonuje się zazwyczaj na drodze ich analizy, ale sam sposób jej przeprowadzenia będzie różny w zależności od rodzaju tekstu i jego funkcji w katechezie.

ANALIZA TEKSTU BIBLIJNEGO

Przedmiotem analizy w katechezie jest najczęściej tekst biblijny. Jakich reguł trzymać się podejmując z uczniami tę metodę pracy? Jest rzeczą oczywistą, że katecheta winien znać zasady współczesnej egzegezy i hermeneutyki biblijnej. Nie można jednak katechezy przekształcać w wykład z biblistyki. W oparciu o nauki biblijne i stosowanie w niej metod analizy i interpretacji tekstu, katecheta winien umieć wypracować sobie na użytek katechezy bardzo proste i przystępne reguły.

Teksty narracyjne

Teksty narracyjne (opowiadania) posiadają określoną strukturę językową. Występują w nich postacie, które w podobny lub przeciwny sposób, w określonym czasie i miejscu, coś mówią lub czynią. Posiadają przy tym określone oczekiwania, życzenia, intencje, kierują się określonymi motywami, opowiadają się za takimi czy innymi wartościami czy wzorcami, lub przeciwstawiają się im.

Teksty biblijne narracyjne można analizować według następujących kryteriów:

1. Postacie i ich wzajemne relacje; osoby występujące w tekście, czasem także moce nieosobowe (burza, osioł, gwiazda).
2. Określenie stanu: wcześniej - później - potem - jutro itp. Nieraz określenie czasu jest dość wąskie lub dana wypowiedź nie wiąże się z żadnym określonym czasem. Innym razem przestrzeń czasowa jest bardzo rozległa.
3. Określenie przestrzeni i miejsca: drogi, miejscowości, kierunki itp.
4. Oczekiwania i życzenia: chodzi o dostrzeżenie, co postacie uważają za prawdopodobne - możliwe - godne uwagi - konieczne - przypadkowe; jakie posiadają cele, intencje, jakimi motywami się kierują, jakie przeżywają rozczarowania i zaskoczenia.
5. Wzorce i wartości ; stosunek do dobra i zła, przekonania i poglądy. Hierarchia wartości różnych postaci nie zawsze jest taka sama.

Jeśli wewnętrzne struktury jakiegoś tekstu zostaną starannie przeanalizowanie według podanych punktów, wówczas dadzą się wyciągnąć wnioski odnośnie do teologicznych wypowiedzi danego tekstu biblijnego. Analizę tekstu nie przeprowadzamy dla samej analizy. Ma ona najpierw umożliwić zrozumienie tekstu, a następnie jego interpretacje. Chodzi o odkrycie kerygmatu i odniesienie go do życia katechizowanych. Poprzez analizę tekstu mamy odkryć, co Bóg chciał powiedzieć do ludzi i do czego ich wzywa w tej konkretnej sytuacji.

TEKSTY MÓW

Mamy tu na uwadze wszystkie gatunki tekstów narracyjnych; teksty prorockie, listy, przypowieści itp. Przy analizie tych tekstów chodzi nie tyle o ich wewnętrzną strukturę, za pomocą której przekazuję się wiadomość, ile o leżący u ich podstaw sposób komunikowania.

Teksty zawierające mowy można analizować według następujących kryteriów:
- Co da się z tekstu odczytać na temat mówiącego/piszącego?
- Kim są adresaci?
- Jakie są relacje między autorem a adresatami?
- Jakimi motywami kieruję się autor? Co chce osiągnąć?
- Jakim językiem literackim posługuje się autor?
- Jakie pojęcia teologiczne występują w tekście?

ANALIZA STRUKTURALNA

W przedstawionych regułach tekstu biblijnego dostrzec można elementy tzw. analizy strukturalnej. Warto bliżej przyjrzeć się tej metodzie.
Praca z tekstem biblijnym nie jest łatwa. Uczniowie przeżywają niekiedy nudę, szczególnie wówczas gdy mają do czynienia z tekstami już znanymi. Zastosowanie analizy strukturalnej może ożywić zainteresowanie tekstem biblijnym, ale przede wszystkim może wpłynąć na radosne odkrywanie przez samych uczniów treści orędzia Bożego.

Powszechnie stosowana analiza tekstu uwzględnia w zasadzie tylko dwa wymiary tekstu: treść i formę. Tymczasem zawiera on cały szereg różnych elementów ściśle z sobą powiązanych. Każdy z nich spełnia jakąś określoną funkcję. Lektura tekstu nie polega więc na odkryciu tylko głównego wątku, przewodniej idei, lecz na dostrzeżeniu różnorodnych relacji między poszczególnymi elementami tekstu. Gdy je odkryjemy, wtedy tekst się ożywia, a czytający przeżywa radość, ponieważ wciąż dostrzega nowe elementy i ich wzajemne powiązania.

Związki między poszczególnymi elementami tekstu nie są niezliczone. Czytelnik jest zmuszony sam dokonywać wyboru. Czytać zatem jakiś tekst oznacza torować sobie specyficzną drogę do odkrywania nowych elementów i ich wzajemnych relacji. Taka lektura jest swoistym rodzajem dialogu.

W jaki sposób czytelnik może dokonać takiego wyboru? W podwójny sposób. Najpierw przez wybór metodologiczny. On sam decyduje, w jaki sposób podejść do tekstu, na co zwrócić uwagę. To, co zostanie tutaj zaproponowane, jest przeznaczone dla początkujących i nie oddaje w całej pełni bogactw i różnorodności metod analizy strukturalnej. Będzie to propozycja bardzo prostej. Można ją nazwać analizą dwutorową, w odróżnieniu od analizy wielotorowej, bardziej skomplikowanej, która domaga się większego przygotowania.

Tekst stanowi tkaninę związków między różnymi elementami. Można wyodrębnić dwa podstawowe rodzaje relacji: podobieństw i przeciwieństw. Na przykład: mały - duży; krótki - długi itp.

Te wstępne założenia, bardzo proste, pozwalają podjąć analizę tekstu wg Następującego porządku metodologicznego:
1. Ustalić w tekście podobieństwa ewentualnie przeciwności, głównie te najbardziej widoczne. Odnotować je na tablicy, tworząc odpowiednie kolumny dla poszczególnych wyrazów.
2. Określić charakterystyczne rysy dla poszczególnych części, chodzi o porównanie ze sobą.
3. Ułożyć owe części w sekwencjach paralelnych, w celu wykazania podobieństw i różnic.
4. Odczytać na nowo analizowany tekst.

To co powiedziałem na temat analizy strukturalnej, nie wyczerpuje całego zagadnienia, wprowadza tylko weń i stanowi zachętę do głębszego zaznajomienia się z tą metodą. Metody analizy strukturalnej nie są jedynymi metodami analizy tekstu biblijnego, nie mogą zastąpić, zwłaszcza w biblistyce metod historyczno-krytycznych.

PROPOZYCJE METODYCZNE DOTYCZĄCE ANALIYZ TEKSTU - wysuwane przez dydaktykę szkolną.

W sposób zmodyfikowany można je odnieść do tekstów analizowanych w katechezie.

Klasy najmłodsze (I-IV)

W tych klasach zaleca się raczej stosować formę rozmowy, tj. interpretacje ustną tekstu, przeprowadzaną w grupie, bez używania pojęć i terminów technicznych. Interpretacja tekstu nie powinna być zbyt szczegółowa, by nie stała się nużąca, powinna jednak skupiać się na całym utworze. Nie należy też dążyć do tego, by wyczerpać do końca analizę poszczególnych części utworu. W wyniku rozmowy o utworze można zaproponować dzieciom interpretację jako przekład na inny język: znaków plastycznych, dźwiękowych, gestów. Namalowanie ilustracji czy zrobienie rysunku do tekstu, próba inscenizacji itp. Mogą stać się znakomitą metodą interpretacji, w trakcie której dzieci działają twórczo, uruchamiają wyobraźnię. Następnie można porównać pomysły różnych interpretatorów i zastanowić się wspólnie, która wersja najlepiej oddaje to o co chodzi w utworze.

Gdy chodzi o kryteria wyboru tekstu nadającego się do analizy i interpretacji w klasach niższych, to lepsze wydają się teksty bogate, których nie da się w całości wyczerpać, które w pewnym sensie przerastają początkującego czytelnika. Możliwe wydaję się uświadomienie dzieciom istnienia szczególnie ważnych miejsc tekstu, ważność tytułu, początku i zakończenia.

Klasy V-VIII

Wskazane jest, aby dzieci starsze dokonały całościowego oglądu analizowanego utworu i nauczyły się przejścia od analizy do interpretacji. Bardzo często zdarza się, że młody czytelnik potrafi rozłożyć tekst na czynniki pierwsze i na tym poprzestaje. Utwór zmienia się wtedy w rozsypankę. Chodzi głównie o to, aby uchwycił sens całościowy i zrozumiał przesłanie zawarte w całości utworu.

Organizacja pracy winna opierać się na kilku podstawowych zasadach analizy i interpretacji.
1. Wybór tekstu i jego lektura.
2. Analiza tekstu.
W pierwszej fazie wypowiadane są przez uczniów spontaniczne wrażenia, domysły, skojarzenia. W następnej fazie będzie chodziło o wniknięcie do wnętrza utworu i trzymanie się jak najbliżej tekstu. Można przyjrzeć się szczególnie nacechowanym miejscom tekstu, jak początek, zakończenie lub rzucające się w oczy myśli, idee.
3. Interpretacja tekstu zawiera dwa momenty:
- uczniowie wypowiadają się, jak rozumieją analizowany tekst i zastanawiają się, czy rozumieją go trafnie, czy odczytywanie tekstu było sensowne.
- Uczniowie próbują dokonać oceny wartościującej w kontekście swoich dotychczasowych doświadczeń i lekturowych.

Młodzież szkół średnich.

Z młodzieżą szkół średnich można kontynuować model postępowania zaproponowany dla wyższych klas szkoły podstawowej. Różnica polegałaby na rozbudowie i uszczególnieniu etapu analizy. Obszerniejsze powinny też być odniesienia do kontekstu. Można też wprowadzać interpretację porównawczą dwóch tekstów.

ZAKOŃCZENIE

Przedstawione propozycje nie wyczerpują wszystkich metodycznych możliwości analizy tekstu. Można by jeszcze sięgnąć do podręczników katechetycznych, zwłaszcza podręczników metodycznych, aby zobaczyć, jakie metody analizy proponują.

Dla niejednego katechety zaproponowane wyżej metody analizy tekstu mogą wydać się zbyt trudne do zastosowania w katechezie. Można jednak posłużyć się tutaj bardzo prostą metodą. Analiza tekstu to nic innego, jak rozmowa z tekstem. Kieruje się pod jego adresem cały szereg pytań, im więcej ich będzie, tym dokładniejsza będzie analiza. Ważne jest, by pytania formowane przez katechetę, były formowane w jasny sposób, czytelny i językowo poprawny. Powinien zdawać sobie sprawę z tego, jakiej odpowiedzi oczekuje. Analiza tekstu nie może być celem sama w sobie, spełnia ona funkcję służebną wobec tekstu, ma doprowadzić do jego zrozumienia. Ale jest to dopiero połowa drogi. I dlatego po każdej analizie trzeba uczynić następny krok - przejść do interpretacji analizowanego tekstu, aby odkryć jego sens i zawarte w nim przesłanie.

Opracowanie: Józef Bąk

Wyświetleń: 1550