Scenariusz apelu z okazji Wielkanocy- zwyczaje i obrzędy ludowe
przeznaczony dla szkół podstawowych i gimnazjów
W uroczystości bierze udział dowolna liczba uczniów.


Gaik



( Wchodzą uczniowie, trzymają gaik, śpiewają piosenkę ludową)

Gaiczek zielony, pięknie przystrojony
W zielone listeczki, czerwone wstążeczki
A ten gaik z lasu idzie
Dziwują się wszyscy ludzie


Uczeń I. Precz z zimą i chłodem! Precz z krótkimi dniami, śniegiem i porywistym wiatrem!

Uczeń II. Czy ty się nie pomyliłaś? Już dawno topiliśmy Marzannę.

Uczeń I. Ależ skąd. Dziś chodzę z gaikiem- maikiem- symbolem wiosny. Zimowy czas bardzo mi się uprzykrzył. Myślę, że każdy pragnie odrobiny ciepła i słońca. Zima musi odejść i ustąpić wiośnie. Śmierć musi ustąpić życiu. A życie to Zmartwychwstały Chrystus.

Uczeń II. Cóż zatem wspólnego ma ta gałąź przystrojona kolorowymi kwiatami i wstążeczkami do najważniejszego z chrześcijańskich świąt?

Uczeń I. Musisz wiedzieć, że polskie zwyczaje Świąt Wielkiej Nocy nie wzięły się znikąd. Stało się tak, że obrzędy pogańskie w upływie wieków przeplotły się z tradycją chrześcijańską. Życie ludzi wpisane było w rytm pór roku. Byli uzależnieni od kaprysów natury. Chcieli ją przebłagać i obłaskawić. Stąd różne przesądy, czary, no i oczywiście obrzędy.
Widzisz więc, że chodzenie z gaikiem to taki dawny polski wielkanocny zwyczaj.

Baranek

Uczeń II. Teraz rozumiem. Każda rzecz, czy ozdoba mają jakieś znaczenie.
Uczeń I. Musisz wiedzieć, że najważniejszym elementem na wielkanocnym stole jest baranek z czerwoną chorągiewką- symbol Chrystusa.

Wśród pisanek i strojnych palemek
Wśród święconek w koszach wiklinowych
Zmartwychwstanie Jezusa na ziemi
Przypomina baranek cukrowy.

( Marcin Powroźniak)

Uczeń II. Najczęściej wykonany jest właśnie z cukru, czasem z czekolady. Dawniej formowany z masła na świąteczne śniadanie.
Z figurką starotestamentowego Baranka wiąże się pewien zwyczaj. Kto w Wielką Niedzielę spostrzeże baranka z chorągiewką na tle wschodzącego słońca, tego nie opuści szczęście i błogosławieństwo przez cały rok.

Uczeń I. Najważniejsze, że Chrystus zwyciężył śmierć. Przez krew Baranka- Jezusa zostaliśmy ocaleni i odrodziliśmy się do nowego życia.

Palma


Uczeń II. Odradzające się życie miała symbolizować także palma wielkanocna- pamiątka triumfalnego wjazdu Jezusa do Jerozolimy. W Kwietną Niedzielę święcono więc różnorodne palmy.
Uczeń I. Robiono je najczęściej z gałązek wierzby, koniecznie z baziami, które symbolizują zmartwychwstanie i nieśmiertelność duszy. Wierzono, że połknięcie bazi z poświęconej palmy uchroni przed bólami gardła. Czasami dokładano leszczynę, jodłę, sosnę, a także szuwary i sitowie. Aby zapewnić sobie pomyślność strojono palmy kłosami zbóż, bukszpanem, barwinkiem, mirtem oraz papierowymi kwiatami.
Uczeń II. Poświęconą palmę przytwierdzano do ścian domów, do płotów, zatykano za obrazy, aby chroniły domy od piorunów. Palmami omiatano krowy i konie dla zdrowia i płodności. Nie omijano przy tym dzieci.
( Uderzają się palemkami)
Nie ja biję, palma bije!

Im większa była palma, tym silniejsza była jej magiczna moc. A im więcej pola miał gospodarz, tym palma musiała być większa, aby starczyło na dużą ilość krzyżyków.
Robiono je z palmy i ustawiano w polu, aby chronić zboże przed suszą, szkodnikami czy gradobiciem.
Uczeń I. I plony i pogoda były bardziej przewidywalne niż dziś.

Gdy w Palmową Niedzielę słońce świeci, będą pełne stodoły, beczki i sieci
Pogoda w Kwietną Niedzielę wróży urodzajów wiele

Jajka

Uczeń II. Jednak nic nie może zastąpić wielkanocnego jajka, które zawsze oznacza powrót życia, zbawienie i zmartwychwstanie. Na nic się zdają filozoficzne dysputy:
P. Czy jajko jest starsze od kury, czy kura od jajka?
S. Jeżeli jajko, to kto je zniósł?
P. Jeżeli kura, to skąd się wykluła?

Jajko magiczną rolę pełniło.
Życie się bowiem z niego rodziło.
Symbolem mocy jest w wierzeniach:
Ziemię pobudza do rodzenia

Uczeń II. Zdobienie jaj to przywilej kobiet. Nie jest to sprawa łatwa jakby się niektórym wydawało.
Jedne kolorowe-
Zowią się kraszanki,
A skrawkami papieru
Zdobne- nalepianki.
Są też w wosku maczane,
Potem malowane...
Albo farbowane
I wydrapywane...
To właśnie pisanki

Uczeń I. Oprócz właściwych kolorów: złotego, brązowego, czerwonego, zielonego, niebieskiego, czarnego, żółtego, czy białego ważna była ornamentyka:
-) trójkąt, słońce i ośmioramienna gwiazda to znak pomyślności we wszystkich sprawach
-) gałązka sosny – młodość i zdrowie
-) kurczak lub kogucik- spełnieni marzeń
-) linia ciągła- wieczność, nadzieja na wieczną pomyślność

Uczeń II. Według wierzeń ludowych, jajko posiada moc przeciwdziałania wszystkiemu co złe, a poświęcone chroni przed ogniem. W tradycji chrześcijańskiej przetrwała taka oto legenda:

W Niedzielę Wielkanocną święta Magdalena
Szła odwiedzić grób Zbawiciela.
W koszu niosła jajka uczniom Jezusa.
Nagle na drodze spotkała Chrystusa.
Bardzo się uradowała
I spostrzegła ze zdziwieniem,
że z radości jajka w koszu
przybrały kolor czerwieni!
Tak legenda stara głosi
Na pamiątkę wydarzenia
Malujemy odtąd jajka
I nosimy do święcenia.


Uczeń I. Teraz nadszedł czas, że możemy pobawić się jajkami.
( turlają po stole)
Uczeń II. Och! Moje się stłukło. Przegrałam.
Uczeń I. Nic nie szkodzi. Skorupki rozsypiemy w sadzie, a na pewno jabłka będą piękniejsze, a resztę posypiemy w zagrodzie dla kur, to się będą lepiej niosły.

Kurczak

Uczeń II. A kurczątka? Są ściśle związany z symbolem jajka. Żółta barwa odwołuje się do słońca i narodzenia.

Święconka

Uczeń I. W koszyku ze święconką powinno się znaleźć siedem produktów. Każdy z nich ma magiczną moc. Chleb gwarantuje dobrobyt i pomyślność. Jajko( jak wspomniano) to symbol zwycięstwa nad śmiercią. Sól, uznawana za minerał życiodajny, odstrasza wszelkie zło. Wędlina ma zapewnić zdrowie, płodność i dostatek. Ser symbolizuje przyjaźń między człowiekiem a siłami przyrody. Chrzan w wierzeniach ludowych był znamieniem siły i fizycznej krzepy. Ciasto( na przykład wielkanocna baba) symbolizuje umiejętności i doskonałość.
S. Nieśmy do twego kościoła
Wszystko, co mamy dla ciebie:
Chleb, sól, białego baranka-
Co chorągiewką kolebie.
Nieśmy ci jaja- kraszanki,
Tak ślicznie pomalowane,
Że się ucieszy, rozśmieje,
Kto takie jajo dostanie.
Słodziutkie baby i placki,
Kiełbasy pachnące mile.
Wszystko to ksiądz nam poświęci,
Święcone będzie za chwilę.
( S. Ottowa)

Śmigus-dyngus

Uczeń II. Dlaczego uderzasz mnie baziami?
Uczeń I. Kto w Wielki Poniedziałek zostanie uderzony wierzbową rózgą z baziami, będzie miał szczęście- ile batów, tyle szczęśliwych dni.
Uczeń II. Ja za to poleję cię wodą. Na pewno staniesz się ładniejsza. No i oczywiście będziesz miała szczęście przez cały rok.

Śmigus- Dyngus! Na uciechę
Z kubła wodę lej ze śmiechem!
Jak nie z kubła, to ze dzbana
Śmigus- dyngus już od rana.


Uczeń I. Myślę, że w tym roku nie ominie nas wizyta chłopców z kurkiem. Zostawiłam sobie kilka jajek na wykup.
(piosenka)
Kogucik
Wieziemy tu kogucika
Dajcie jajek do koszyka!
Dajcie aby choć ze cztery
A do tego ze dwa sery
Dla kogucika

Do was tutaj wstępujemy,
Zdrowia, szczęścia winszujemy!
Dajcie też co macie dodać,
Co dobrego nie żałować
Dla kogucika

Opracowała Małgorzata Bączek

Wyświetleń: 3628