Opracowanie mgr Hanna Bróździńska



Ustrój polityczny Finlandii


I. Finlandia
jest państwem położonym w północnej części Europy nad Morzem Bałtyckim u nasady Półwyspu Skandynawskiego. Należy do niej także 6,5 tysiąca drobnych wysepek w większości położonych na południowy zachód od wybrzeży Półwyspu Skandynawskiego.
Północne krańce Finlandii sięgają Morza Arktycznego, a na południu granicę stanowi Zatoka Botnicka i Fińska. Północna granica (długości 729 km) jest granicą z Norwegią. Na wschodzie Finlandia graniczy z Rosją (1313 km), a na zachodzie ze Szwecją (586 km).
Finlandia rozciąga się na długości około 1165 km z północy na południe i około 550 km ze wschodu na zachód.
Źródło: Wikipedia
Finlandia jest krajem nieznacznie większym od Polski. Powierzchnia tego państwa wynosi 338,1 tys. km2. Pod względem wielkości jest 63 państwem świata (Polska 68 miejsce na świecie). Liczba ludności Finlandii przekroczyła 5,2 miliona. Polska ma prawie 8 razy więcej mieszkańców. Finlandia zajmuje pod tym względem 111 miejscu na świecie, a Polska 32).

II. Oficjalna nazwa Finlandii brzmi Republika Finlandii.
W języku fińskim zwana jest Suomi lub Suomen Tasewalta, a w szwedzkim Finland lub Republiken Finland.
Nazwa fińska nawiązuje do pojęcia „Suomi”, którym określa się przybyłe na Półwysep Skandynawski plemiona fińskie. Wyparły one na północ pierwotnie mieszkających na Półwyspie Lapończyków. Ludy Suomi były pochodzenie wschodnioeuropejskiego. Język fiński należy do grupy języków ugrofińskich i należy do rodziny języków uralskich.
Natomiast nazwa szwedzka „Finland” wiąże się z określeniem miejscowej ludności Finów jako łowców jeleni (kraina zamieszkała przez łowców jeleni). Określenie to jest pochodzenia staronordyckiego.

III. Krótki zarys zmian ustrojowych Finlandii
Ustrój polityczny Finlandii kształtował się przez długie stulecia (pod panowaniem najpierw Szwecji, a następnie Rosji) jako ustrój monarchiczny. Dopiero początek XX wieku przyniósł Finlandii wolność i możliwość budowy własnego państwa. W 1919 roku Finlandia stała się republiką i ustrój ten zachowała do dziś.
III.1. Finlandia pod zależnością szwedzką
Szwedzi uzależnili od siebie Finów w XII/XIII wieku jeszcze w okresie wspólnoty rodowej, gdy Finowie nie mieli wykształconego własnego państwa. Pretekstem podboju była chrystianizacja pogańskich Finów. Prawdziwym celem było rozciągnięcie panowania przez Szwedów na wschodnich wybrzeżach Bałtyku wzdłuż drogi handlowej Waregów.
W 1284 roku utworzono Księstwo Finlandii. Każdy król Szwecji nosił tytuł Księcia Finlandii.
Administracyjny podział Szwecji zakładał, że Österland (Kraj Wschodni) obok Svealand (Szwecji właściwej) i Norrland (Kraju Północnego) miał stanowić „trzecie królestwo i trzecią część monarchii szwedzkiej”. W tytulaturze królów Szwecji używano określeń „Sveriges, Götes och Vendes Konung”, co można tłumaczyć jako „Król Szwedów, Gotów i Vendów czyli Finów (Vinland - Finlandia). Symbolem tego było umieszczenie w herbie królów szwedzkich, pochodzącym z lat 40-tych XV wieku, trzech koron (po raz pierwszy użyty przez Karola Knutssona Bondego).
W XVII wieku upadła ranga Księstwa Finlandii w wyniku licznych wojen toczonych przez Szwecję z Polską, Rosją, Prusami i Rzeszą Niemiecka. Powszechne stało się wykorzystywanie Finów w wojsku, podnoszenie przez Szwedów podatków. W wyniku III wojny północnej (1700-1721) za panowania Karola XII Finlandia została spustoszona i wyludniona. Na mocy pokoju w Nysztad Szwecja oddała fińską Karelię Rosji Piotra I.
Trwałą konsekwencją szwedzkiego panowania na terenie Finlandii był rozwój feudalizmu i dominacja języka szwedzkiego w administracji, sądownictwie i szkolnictwie aż do XIX wieku.
III.2. Finlandia pod zależnością rosyjską
W 1809 roku powstało Wielkie Księstwo Finlandii. Wielkim Księciem Finlandii został car Rosji.
Pierwszym został car Aleksander I, który w 1808 roku zaatakował Finlandię i po zwycięstwie podpisał ze Szwedami pokój w Fredrikshamm. Na mocy tego pokoju król Szwecji Gustaw IV abdykował i scedował Finlandię Rosji. W imieniu cara władzę sprawował rosyjski urzędnik – gubernator, który stał na czele Rady Rządowej złożonej z Finów. Car zgodził się na funkcjonowanie sejmu, który składał się z czterech stanów według z konstytucji szwedzkiej i miał prawo wnioskowania ustaw. Własne fińskie sądownictwo, administracja lokalna oraz niewielka armia były przejawem tendencji liberalizacji polityki rosyjskiej względem podbitych ziem za cenę pełnego podporządkowania się carowi. Jak się jednak okazało liberalizm został szybko zastąpiony autokratyzmem i despotyzmem carskim. Sem fiński zwołano tylko raz. Powiększył się natomiast zakres władzy gubernatora się. W administracji fińskich urzędników zastąpiono rosyjskimi. Swobody konstytucyjne Rosja przywróciła chwilowo w II połowie XIX wieku. Po powstaniu styczniowym nastąpiła chwilowa liberalizacja życia politycznego (np. odżyła działalność sejmu stanowego, pozwolono Finom utworzyć armię doborową z własnym korpusem oficerskim). Sytuacja ta trwała do lat 80-tych XIX wieku. W 1905roku Rosja przywróciła Finlandii autonomię, w ramach której jednoizbowy sejm wybierano na podstawie demokratycznej ordynacji wyborczej. O jej nowoczesności świadczy chociażby fakt, że fińska ordynacja jako pierwsza nadawała prawa wyborcze kobietom.
III.3. Odzyskanie niepodległości przez Finlandię
Z pomocą wojsk niemieckich Finlandia uzyskała niepodległość 6.12.1917 roku. W wyniku wielkiej rewolucji październikowej władza radziecka ogłosiła dekret o prawie narodów uciskanych przez Rosję do samostanowienia i posiadania własnego państwa. Od 7.11.1917 roku do 27.07.1919 roku władzę sprawowało kolejno pięciu regentów. Ostatni z nich generał Carl Gustaf Emil Mannerheim, który przegrał w wyborach prezydenckich w 1919 roku z profesorem Kaarlo Juho Stahlbergiem.
Carl Gustaf Emil Mannerheim nie cieszył się uznaniem i poparciem społecznym chociażby z tego powodu, że był carskim generałem. Ponadto miał swój udział w stłumieniu rewolucji socjalistycznej, która wybuchła 27.01.1918 roku. Pomocy udzieliły mu wówczas niemieckie oddziały wojskowe. W wyniku represji socjalistów pozbawiono mandatów do parlamentu, a parlament podczas ich nieobecności proklamował w Finlandii ustrój monarchiczny w maju 1918 roku. W październiku 1918 roku powołano na tron księcia Fryderyka Karola Heskiego. Jednak po klęsce Niemiec w I wojnie światowej i przede wszystkim w wyniku rewolucji listopadowej w Niemczech 1918 roku książę Fryderyk Karol odmówił przyjęcia korony. Skompromitowany rząd prawicowy w Finlandii upadł.
III.4. Republika Finlandii przed II wojną światową
17.07.1919 roku parlament fiński obalił ustrój monarchiczny i proklamował republikę.
Pierwszym prezydentem został profesor Kaarlo Juho Stahlberg. Wybór jego 143 głosami przeforsowali wyborcy z lewicy i centrum.
Siły lewicowe doprowadziły w dwudziestoleciu do radykalnych zmian w zakresie polityki wewnętrznej.
Najistotniejsze działania dotyczyły gospodarki, a mianowicie rozwiązania kwestii rolnej. W 1918 roku wydano prawo pozwalające chłopom małorolnym na wykup ziemi od właścicieli. Skorzystało z tego 67 tysięcy dzierżawców. W 1922 roku wydano ustawę “Lex Kallio” (od nazwiska ówczesnego premiera), dzieki której 90 tysięcy bezrolnych otrzymało ziemię. Zmiany te należy uznać za punkt zwrotny na drodze rozwoju gospodarczego Finlandii. Dzięki nim został przełamany feudalizm i w latach 20-tych XX wieku gospodarka fińska zaczęła się rozwijać.
Wielki kryzys gospodarczy lat 30-tychuaktywnił politycznie prawicę. Doprowadził do tego, że rząd zaczął akceptować elementy faszystowskie. Likwidowano związki zawodowe. Gospodarka szła w stronę rozwoju przemysłu ciężkiego, zbrojeniowego.
Prezydentami Finlandii w latach 1919-1939 byli:Kaarlo Juho Stahlberg (1919-1925), Lauri Kristian Relander (1925-1931), Pehr Evind Svinhufvud (1931-1937), oraz Kyosti Kallio (1937-1940).
III.5. Finlandia podczas II wojny światowej
Wojna zimowa (1939-1940) Finlandii z ZSRR zakończyła się niekorzystnym dla Finlandii traktatem pokojowym (12.02.1940). Zachowała niepodległość, ale utraciła 10% swoich ziem bogatych w naturalne surowce (36 tys. km2).
W 1941 roku w związku z tym Finlandia poparła agresję hitlerowską na ZSRR. Wojska fińskie sprzymierzone z A. Hitlerem odbiły Karelię. Ogłoszono tzw. wojnę kontynuacyjną (Jatkosota), która toczyła się od 25.06.1941 do 4.09.1944 roku. Celem jej było odzyskanie granic z 1939 roku. Udało się to zrealizować do września 1941 roku. W listopadzie 1941 roku Finlandia przystąpiła do paktu antykominternowskiego. Finlandia udostępniała Niemcom północną część swego terytorium (nie podpisano w tej sprawie umowy), skąd Niemcy prowadziły ofensywę w kierunku Murmańska. Sami Finowie uczestniczyli w ataku na Leningrad. Zajęli tereny aż do Jeziora Onega.
W 1944 roku Finlandia była zmuszona przez Armię Czerwoną do kapitulacji i przystąpienia do wojny po stronie ZSRR przeciw Niemcom (wojna lapońska). Zawieszenie broni podpisywał Carl Gustaf Mannerheim.
Dla Finlandii II wojna światowa zakończyła się podpisaniem traktatu paryskiego (10.02.1947). Finlandię traktowano jako sojusznika III Rzeszy. Na rzecz ZSRR Finlandia utraciła Karelię, port Petsamoi, flotę wojenną.
Miała zdemilitaryzować Wyspy alandzkie, zmniejszyć własną armię oraz wydzierżawić bazy wojskowe (Prkkala i Udd) ZSRR.
W 1944 roku na prezydenta Finlandii został wybrany Carl Gustaf Mannerheim (głównodowodzący armią fińską po stronie Niemiec przeciw ZSRR), a od 1946 roku prezydentem był wcześniejszy premier Juho Kutsi Paasikivi.
III.6. „Finlandyzacja”
Po II wojnie światowej Finlandia pozostała niezależna politycznie od władz w Moskwie, mimo że w polityce gospodarcze ZSRR był przez długie lata głównym partnerem handlowym.
Wbrew planom ZSRR Finlandia nie stała się ani kolejną republiką radziecką, ani państwem satelickim ZSRR. Jej zależność ekonomiczna od ZSRR była ceną, jaką Finlandia płaciła za nie ingerowanie Moskwy w jej wewnętrzne sprawy. Finlandia w obawie przed ZSRR nie przystąpiła do planu Marshalla. To “niedrażnienie Kremla”, a nawet wychodzenie naprzeciw jego oczekiwaniom zostało nazwane “Finlandyzacją” (ograniczenie przez obce mocarstwo polityki zagranicznej oraz swobody ekonomicznej za brak interwencji w politykę wewnętrzną).
W 1955 roku Finlandia została członkiem ONZ oraz Rady Nordyckiej. W 1970 roku podpisała porozumienie z RWPG, a w 1974 z EWG. Członkiem Unii Europejskiej jest od 1995 roku.
Prezydentami Finlandii w latach 1946-2000 byli: Juho Paasikivi (1946-1956), Urho Kaleva Kekkonen (1956-1982), Mauno Koivisto (1982-1994), Martii Ahtisaari (1994-2000)

IV. Współczesny ustój polityczny Finlandii
IV. 1. Konstytucja Finlandii
Pierwsza konstytucja Finlandii została uchwalona 21.06.1919 roku. Był to „Akt o Formie Rządu”. Uzupełniano go kolejnymi ustawami, np.: „Aktem o prawie parlamentu do badania zgodności z prawem czynności Rady Państwa, Kanclerza Sprawiedliwości i Ombudsmana” z 1922 roku, „Aktem o Trybunale Stanu” z 1922 roku, „Aktem o Parlamencie” z 1928 roku, „Aktem o Samorządzie Wysp Alandzkich” z 1951 roku, i innymi. Tekst konstytucji nie był zatem jednolity, gdyż opierał się na wielu ustawach, które regulowały życie polityczne kraju.
Obecna konstytucji z 1.03.2000 roku, została wprowadzona w życie z równoczesnym zawieszeniem czterech z pięciu wcześniejszych aktów konstytucyjnych (poza Aktem o Samorządzie Wysp Alandzkich). Autonomiczna prowincja – Wyspy Alandzkie – wchodzące w skład Finlandii posiadają własny parlament, rząd, system podatkowy i flagę. Zgodnie z konstytucją Finlandia jest krajem niepodległym i państwem suwerennym i demokratycznym. Opiera się na prawie konstytucyjnym, w którym akcentowane są wolności i prawa obywatelskie (równość wszystkich wobec prawa, równouprawnienie płci, zakaz dyskryminacji z powodu wieku, narodowości, języka, religii, poglądów, stanu zdrowia – inwalidztwa, prawo dzieci do decyzji we własnej sprawie zgodnie z ich poziomem rozwoju, wolność wyznania, sumienia, słowa, państwo stoi na straży ochrony wolności i praw obywatelskich).
Zmiana konstytucji Finlandii nie jest łatwa. Decyduje o tym parlament bezwzględną większością głosów. Decyzję tę jednak musi zatwierdzić izba następnej kadencji większością 2/3 głosów.
Drugą metodą zmiany konstytucji jest uznanie projektu zmian konstytucji za pilny. Wymagana jest wówczas większość 5/6. Propozycję taką rozpatruje parlament tej samej kadencji. Może być przyjęta przez minimum 2/3 deputowanych.
IV. 2. Parlament Finlandii
Parlament fiński jest unikameralny, to znaczy jednoizbowy (Eduskunta). Siedzibą jest Eduskuntatalo w Helsinkach. Obraduje na sesjach zwyczajnych. Między sesjami zwyczajnymi może być zwołany przez prezydenta na sesję nadzwyczajną. Wyróżnia się trzy główne kompetencje parlamentu: ustawodawczą, kontrolną i kreacyjną.
Parlament uchwala ustawy, przyjmuje budżet i ratyfikuje umowy międzynarodowe.
Inicjatywę ustawodawczą mają deputowani i prezydent, którego projekt przygotowuje Rada Państwa. Wejście ustawy w życie jest uzależnione od decyzji prezydenta. Nieudzielenie poparcia ustawie przez 3 miesiące przez prezydenta oznacza zawieszenie jej przy pomocy veta. Parlament może odrzucić veto bezwzględną większością głosów ogólnej liczby deputowanych. Prezydent może odwołać się też do Sądu Najwyższego lub Najwyższego Sądu Administracyjnego z prośbą o opinię, która nie jest jednak jak w Polsce badaniem zgodności projektu z konstytucją
W ramach kompetencji kontrolnych sprawuje nadzór nad poczynaniami rządu przez pociąganie jego członków do odpowiedzialności politycznej. Parlament kontroluje rząd przeprowadzając debaty poświęcone sprawozdaniom i raportom rządowym. Nad nimi nie odbywa się głosowanie, ale mogą posłużyć parlamentowi do zgłoszenia wotum nieufności dla rządu. Deputowani mają tez prawo zadawania zapytań (każdy deputowany ministrowi) i interpelacji (składa grupa minimum 20 osobowa). Rząd musi na nie odpowiedzieć przez 15 dni. Nie przyjęcie odpowiedzi przez parlament jest jednoznaczne z wotum nieufności.
Kompetencje kreacyjne parlamentu dotyczą powoływania przez parlament najważniejszych urzędników państwowych (premiera wskazywanego przez prezydenta i sędziów Sądu Najwyższego).
„Drugą izbę” zastępuje w pewnym sensie Wielka Komisja (złożona z 45 deputowanych).Zadaniem jej jest opiniowanie projekty ustaw wcześniej pozytywnie przyjęte w stałych parlamentarnych komisjach. Obraduje ona w przerwie sesji lub po zamknięciu sesji na żądanie Rady Państwa, przewodniczącego Komisji lub 1/3 jej składu.
W parlamencie fińskim zasiada 200 deputowanych. Mandatu deputowanego nie wolno łączyć z członkostwem w rządzie i wysokimi stanowiskami państwowymi (Kanclerz Sprawiedliwości, Sędzia Sądu Najwyższego, Sędzia Najwyższego Sądu Administracyjnego, Ombudsman, Prokurator Generalny, wojskowi). Deputowany, który zostanie wybrany jednocześnie do Europarlamentu zostaje zawieszony w parlamencie fińskim, a jego funkcje pełni zastępca.
Deputowani są wybierani w wyborach powszechnych, bezpośrednich, równych, tajnych co 4 lata. Wybory przeprowadza sie w oparciu o proporcjonalny system d'Hondta (za wyjątkiem Wysp Alandzkich, gdzie stosuje się system jednomandatowy). Przewagę w związku z tym mają na arenie politycznej Finlandii duże partie polityczne.
Ordynacja wyborcza pochodzi z 1952 roku, poprawki wprowadzono w 1958, 1960 i 1965roku. Czynne i bierne prawa wyborcze nabywa się po ukończeniu 18 roku życia. Wybory odbywają się w trzecią niedzielę marca. Kraj podzielony jest na 16 dystryktów wyborczych z ilością mandatów zależną od mieszkającej tam populacji. Jedynym okręgiem jednomandatowym są Wyspy Alandzkie. Kandydatów zgłaszają grupy wyborców minimum 30 osobowe. Kandydaci muszą mieszkać w okręgach, z których są zgłaszani. Każdy kandydat posiada swoją listę, na która się głosuje.
Parlament może być przez prezydenta rozwiązany przed upływem kadencji w każdym momencie. Podstawą do tego jest uzasadniony wniosek premiera i konsultacje z przewodniczącym parlamentu i przywódcami frakcji parlamentarnych.
IV. 3. Prezydent Finlandii
Od 1991 roku prezydent w Finlandii wybierany w wyborach powszechnych, bezpośrednich, bezwzględną większością ważnych głosów. Wybory odbywają się w trzecią niedzielę stycznia, w 16 okręgach wyborczych. Dopuszczalna jest druga tura wyborów, jeżeli w pierwszej turze żaden z kandydatów nie otrzyma wymaganego poparcia. Udział wówczas bierze dwóch kandydatów o największej liczbie głosów.
Kandydat na prezydenta musi być obywatelem fińskim. Musi posiadać czynne i bierne prawo wyborcze. Może zgłosić go partia polityczna mająca minimum jedno miejsce w parlamencie albo grupa wyborców licząca co najmniej 200 tys. osób.
Kadencja prezydenta trwa 6 lat. Istnieje możliwość dwukrotnego sprawowania tego urzędu (prawo do reelekcji). Obecnie tę funkcję od 1 marca 2000 roku Tarja Halonen (absolwentka Uniwersytetu Helsińskiego, członkini Socjaldemokratycznej Partii Finlandii, od 1979 roku deputowana do parlamentu, minister spraw społecznych i zdrowia, minister ds. współpracy pomiędzy państwami nordyckimi, minister sprawiedliwości, minister spraw zagranicznych). W styczniu 2006 roku wybrana na drugą kadencję).
Pozycja prezydenta współcześnie jest znacznie ograniczona przez rząd. Prezydent podejmuje decyzje tylko razem z Radą Państwa i tylko w oparciu o wcześniejsze swoje propozycje. Samodzielnie może prezydent decydować o przeprowadzeniu wyborów parlamentarnych, udzieleniu prawa łaski i w kwestiach związanych z Wyspami Alandzkimi.
Kiedy prezydent nie może pełnić swoich funkcji, na stanowisku zastępuje go premier, a jeżeli i ten nie może pełnić obowiązków, zastępuje go zastępca premiera.
Prezydent Finlandii jest głową państwa. Jako zwierzchnik sił zbrojnych, ale decyzje podejmuje zawsze po uzgodnieniu ich z ministrem obrony narodowej. Prowadzi zagraniczną politykę. Ratyfikuje umowy międzynarodowe.
Prezydent może wydawać dekrety w sprawach, które były wcześniej regulowane przepisami administracyjnymi. Wydaje też dekrety dotyczące wykonania ustaw, których przedmiotem jest administracja państwowa i majątek państwowy. Przewodniczy cotygodniowym posiedzeniom rządu w sprawach legislacyjnych.
Prezydent obsadza stanowiska urzędnicze. Bierze udział w powoływaniu przez parlament premiera
Prezydent mianuje Kanclerza Sprawiedliwości, Arcybiskupa i Biskupów Kościoła Ewangelicko – Augsburskiego, przewodniczącego i członków Sądu Najwyższego i Największego Sądu Administracyjnego.
Przyjmuje rezygnacje ministrów (jednostkowe i całej Rady Państwa). Na wniosek premiera może rozwiązać parlament.
Akty prezydenta wymagają kontrasygnaty ministra. Minister może odmówić kontrasygnaty jedynie przez podanie się do dymisji. Kontrasygnacie nie podlegają akty prezydenta dotyczące sprawowania kontroli nad prawidłowością pracy rządu i instytucji administracyjnych oraz postawienia w stan oskarżenia członka Rady Ministrów.
Prezydent może być postawiony w stan oskarżenia za swoje czynności urzędowe (pod zarzutem zdrady ojczyzny lub zdrady zwykłej). Wniosek w tej sprawie do Sądu Najwyższego kieruje parlament większością 3/4 oddanych głosów po uznaniu wcześniejszym tego przez Kanclerza Sprawiedliwości lub Radę Państwa.
IV. 4. Rząd Finlandii (Rada Państwa)
Radę Państwa w Finlandii stanowią ministrowie pod przewodnictwem premiera, ale pod pojęciem Rady Państwa rozumie się też obrady premiera i ministrów z udziałem prezydenta. Rząd składa sie z maksymalnie 17 ministrów, z których przynajmniej dwóch musi mieć wykształcenie prawnicze. Obecnie w Finlandii działa 13 ministerstw. Większość ministrów jest deputowanymi. Premierem Finlandii jest obecnie Matti Vanhanen.
Rząd powstaje, gdy prezydent nominuje na stanowisko premiera osobę, którą wskaże mu parlament. W parlamencie musi mieć poparcie bezwzględnej większości. W przeciwnym razie desygnowanie premiera przechodzi na prezydenta. Jeśli nie dochodzi również i to do skutku, to każdy deputowany ma prawo zgłosić kandydata, który musi uzyskać poparcie zwykłej większości w parlamencie.
Ministrów w rządzie nominuje prezydent na wniosek premiera. Prezydent może zdymisjonować ministra na jego osobistą prośbę lub na wniosek premiera.
Rada Państwa powinna mieć zaufanie parlamentu, szczególnie wymagane dla rządu mniejszościowego (domniemane zaufanie). Prezydent ma obowiązek odwołania członka Rady Państwa lub całej Rady, gdy nie cieszy się zaufaniem parlamentu (głosowanie nad votum nieufności). Wotum nieufności parlamentu dla Rady Państwa oznacza rozwiązanie rządu przez prezydenta.
Rada Państwa zgodnie z przyjętym zwyczajem składa rezygnację zawsze po wyborach prezydenckich. Rząd podaje się do dymisji po wyborach parlamentarnych tylko wtedy, gdy partie tworzące rząd poniosły porażkę. W związku z tym maksymalny czas sprawowania funkcji urzędowych przez Radę Państwa wynosi w Finlandii 6 lat.
Najważniejszą kompetencją Rady Państwa jest inicjatywa ustawodawcza. Rząd w Finlandii dostarcza parlamentowi największą ilość projektów ustaw.
Decyzje rząd podejmuje głównie na posiedzeniach z prezydentem. Odbywają się one zazwyczaj w piątki (raz w tygodniu). Prezydent kieruje osobiście posiedzeniem Rady Państwa i podejmuje decyzję w oparciu o jej kolegialną opinię.
Ministrowie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności w razie działania niezgodnego z prawem przez parlament zwykłą większością głosów. Sprawę rozpatruje Trybunał Stanu.
IV. 5. Sądownictwo Finlandii
System sądowniczy w Finlandii opiera się na zasadzie trójinstancyjności (sądy okręgowe – pierwszej instancji, apelacyjne, Sąd. Najwyższy)
Sadownictwo administracyjne opiera się na regionalnych sądach administracyjnych i Najwyższym Sadzie Administracyjnym.
Sądami szczególnymi są: sądy ziemskie, wodne, sąd rynkowy, sąd pracy i sąd ubezpieczeń. Od wyroku trzech ostatnich nie ma możliwości odwołania się.
Trybunał Stanu powołany jest do sądzenia najwyższych urzędników państwowych (prezydenta, premiera, ministrów, Kanclerza Sprawiedliwości, sędziów Sądu Najwyższego i Najwyższego Sądu Administracyjnego), gdy dopuszczają się łamania prawa w związku ze sprawowaniem urzędu.
W Finlandii nie funkcjonuje odrębny sąd konstytucyjny. Jego rolę pełni Komisja Konstytucyjna.
IV. 6. Kanclerz Sprawiedliwości i Ombudsman
Urzędników tych powołuje parlament, a mianuje i odwołuje prezydent. Nadzorują oni legalność funkcjonowania władz i organów państwowych, przestrzeganie prawa przez urzędników państwowych i samorządowych. Kanclerz Sprawiedliwości kontroluje poczynania rządu. Jego zadaniem jest zapobieganie niezgodnym z prawem decyzjom i niezgodnemu z prawem trybowi postępowania przez urzędników. Jest prokuratorem generalnym. Urząd strukturalnie należy do Rady Państwa. Uczestniczy w posiedzeniach rządu. Nie ma jednak prawa głosu. Jest jednak prawnym doradcą premiera i ministrów.
Ombudsman jest samodzielnym urzędnikiem, do którego obywatele się odwołują, gdy wyczerpią wszystkie możliwości prawne. Działa niezależnie od administracji i sądownictwa. Tradycja tego urzędu sięga 1809 roku. Wprowadzony na mocy konstytucji z 1919 roku jest odpowiednikiem polskiego Rzecznika Praw Obywatelskich.
Najważniejszą funkcją tego urzędu jest przyjmowanie skarg od obywateli na nieprawidłowe działanie administracji i podejmowanie działań w celu ich wyeliminowywania oraz informowanie parlamentu (społeczeństwa) o stanie praworządności w administracji.
IV. 7. Partie polityczne Finlandii
W Finlandii istnieje system wielopartyjny. Największe poparcie w wyborach uzyskują: Fińska Partia Socjaldemokratyczna (Suomen Sosialidemokraattinen Puolue)istniejąca od 1899, postagrarna partia Fińskie Centrum (Suomen Keskusta) — 1906, i konserwatywna Koalicja Narodowa (Kansallinen Kokoomus) — 1918.
Wyniki wyborów do parlamentu fińskiego z roku 2003 i 2007 pokazują minimalną tendencję spadkową popularności partii centrowej popierającej interesy ludności wiejskiej (KESK), partii socjaldemokratycznej (SDP) opowiadającej się za socjalną gospodarką rynkową i socjalistycznej (VAS).
Rosło poparcie dla Koalicji Narodowej (KOK) – umiarkowanie konserwatywnej, dla Zielonych (VIHR) oraz dla nacjonalistów (PS). Pokazuje to poniżej tabela:
Liberalna Suomen Keskusta (KESK) Centrum Finlandii uzyskała w 2003 roku 24,7% poparcie, dzięki temu zajęła 55 miejsc w parlamencie, a w 2007 roku – 23,1% poparcie i 51 miejsc w parlamencie.
Liberalno – konserwatywna partia Kansallinen Kokoomus (KOK) Koalicja Narodowa uzyskała w 2003 roku 18,6% poparcie, dzięki temu zajęła 40 miejsc w parlamencie, a w 2007 roku – 22,3% poparcie i 50 miejsc w parlamencie.
Suomen Socjalidemikraattnen Puolue (SDP) Fińska Partia Socjaldemokratyczna uzyskała w 2003 roku 24,5% poparcie, dzięki temu zajęła 53 miejsc w parlamencie, a w 2007 roku – 21,4% poparcie i 45 miejsc w parlamencie.
Socjalistyczna partia - Vasemmistoliitto (VAS) uzyskała w 2003 roku 9,9% poparcie, dzięki temu zajęła 19 miejsc w parlamencie, a w 2007 roku – 8,8% poparcie i 17 miejsc w parlamencie.
Eko – socjalna partia Vihrea Liitto (VIHR) Partia Zielonych uzyskała w 2003 roku 8,0% poparcie, dzięki temu zajęła 14 miejsc w parlamencie, a w 2007 roku – 8,5% poparcie i 15 miejsc w parlamencie
Chrześcijańsko – demokratyczna Suomen Kristillisdemokraatit (KD) uzyskała w 2003 roku 5,3% poparcie, dzięki temu zajęła 7 miejsc w parlamencie, a w 2007 roku – 4,9% poparcie i 7 miejsc w parlamencie.
Liberalna partia Svenska Folkepartiet i Finland (SFP) Szwedzka Partia Ludowa uzyskała w 2003 roku 4,6% poparcie, dzięki temu zajęła 8 miejsc w parlamencie, a w 2007 roku – 4,5% poparcie i 9 miejsc w parlamencie.
Nacjonalistyczna partia Perussuomalaiset (PS) uzyskała w 2003 roku 1,6% poparcie, dzięki temu zajęła 3 miejsc w parlamencie, a w 2007 roku – 4,1% poparcie i 5 miejsc w parlamencie.
W Finlandii zgodnie z ustawą o partiach politycznych (10.01.1969) istnieje możliwość finansowania partii. Partie reprezentowanych w parlamencie mogą uzyskać wsparcie finansowe na polityczną działalność, która jest sprecyzowana w statucie partii, a także ogólnym programie.
Wysokość subwencji zależy od ilości posiadanych w parlamencie mandatów.

V. Ustrój terytorialny Republiki Finlandii
Finlandia jest krajem unitarnym. Dzieli się na prowincje, regiony, podregiony i gminy.
Najmniejszymi jednostkami terytorialnymi są gminy (kunta). Gmin jest 452, w tym 67 miejskich, 70 półmiejskich i 315 wiejskich. Pod względem liczby ludności są zróżnicowane (22 gminy liczą poniżej 1 tysiąca mieszkańców, a 6 gmin ma ponad 100 tysięcy).
Organem samorządowym prawodawczym w gminach jest rada gminna. Zarządca gminy jest gminnym organem wykonawczym. Rada gminy liczy od 17 do 85 członków wybieranych w wyborach powszechnych na dwa lata.
Gminy w Finlandii wchodzą w skład podregionów (seutukunta), których jest 77, a te z kolei tworzą regiony z których składają się prowincje (prowincja dzieli się na 20 regiony).
Prowincje (lääni) zarządzane są przez rady prowincjonalne. Na czele prowincji stoi gubernator, mianowany przez prezydenta na wniosek rządu.
Podział administracyjny Finlandii:
Finlandia podzielona jest na cztery prowincje (lääni):
1. Finlandia Południowa (Etelä Suomen lääni) ze stolicą w Hämeenlinna zajmuje powierzchnię 34 378 km² zamieszkałą w 2003 roku przez 2 116 914 osób.
2. Finlandia Zachodnia (Länsi Suomen lääni) ze stolicą w Turku, zajmuje powierzchnię 74 185 km² zamieszkałą w 2003 roku przez 1 848 269 osób.
3. Finlandia Wschodnia (Itä Suomen lääni) ze stolicą w Mikkeli, zajmuje powierzchnię 48 726 km², zamieszkałą w 2003 roku przez 582 781 osób.
4. Oulu (Oulun lääni) ze stolicą w Oulu, zajmuje obszar 57 000 km² zamieszkałą w 2003 roku przez 458 504 osób.
5. Laponia (Lapin lääni) ze stolicą w Rovaniemi, zajmuje powierzchnię 98 946 km² zamieszkałą w 2003 roku przez 186 917 osób.
6. Wyspy Alandzkie (Ahvenanmaa maakunta) ze stolicą w Mariehamn, zajmują powierzchnię 6 784 km² zamieszkałą w 2003 roku przez 26 000 osób.
Największą obszarowo prowincją jest Laponia (98946 km2) wysunięta najbardziej na północy Finlandii, a najmniejszą – Wyspy Alandzkie (6784 km2).
Pod względem ludności najliczniej zamieszkałą jest Finlandia Południowa (2116914 mieszkańców w 2003 roku), a najmniej liczną – Wyspy alandzkie 26000 mieszkańców w 2003 roku).
Mimo, że Finlandia jest krajem unitarnym, to Wyspy Alandzkie są szwedzkim terytorium autonomicznym wchodzącym w skład państwa fińskiego. Posiadają swój rząd i parlament.

VI. Ocena systemu politycznego Republiki Finlandii
VI.1. Finlandia jest młodym państwem republikańskim, które swój system polityczny kształtuje od 1919 roku. O 90-ciu lat utrzymuje się tu ciągłość ustrojowa, której nie przerwała ani druga wojna światowa, ani zmiany po nie zaistniałe w Europie. Zależnością gospodarczą od ZSRR opłaciła Finlandia swoją niezależność polityczną po 1945 roku (finlandyzacja).
VI.2. System polityczny Finlandii jest określony w obecnej konstytucji z 2000 roku, która powstała na podstawie pięciu wcześniejszych ustaw konstytucyjnych. Widać i pod tym względem ciągłość i wpływ tradycji na kształtowanie ładu politycznego.
VI. 3. Finlandia jest państwem demokratycznym. Władzę zwierzchnią posiada naród. Ma to wpływ na sposób powoływania i sprawowania władzy oraz jej skuteczność. Państwo zapewnia obywatelom szerokie prawa i je chroni.
VI.4. Fińska republika parlamentarna daje przewagę parlamentowi (zbiorowości) nad prezydentem (jednostką), którego rola została znacznie ograniczona. Koalicyjne rządy tworzą najczęściej Socjaldemokratyczna Partia Finlandii, Centrum Finlandii i Koalicja Narodowa - partie z długoletnią tradycją. Największą rolę odgrywają socjaldemokraci i liberałowie.
VI.5. Finlandia jest państwem stabilnym politycznie i ekonomicznie. Daleka jest od gwałtownych wstrząsów i zaskakujących zmian politycznych, mimo że społeczeństwo jest podzielone narodowościowo (93% Finów, 6% Szwedów, 1% inne narodowości w tym Rosjanie, Estończycy, Lapończycy) oraz religijnie (84% luteranie, 1% prawosławni, 1% inne wyznania, 14% ateiści).
Społeczeństwo fińskie łączą wspólne losy historyczne – lata zależności od państw zaborczych (Szwedów, Rosjan, Niemców hitlerowskich) i trud budowy własnego niepodległego państwa.
Finów konsolidują także trudne warunki naturalne. Tylko 1/3 powierzchni Finlandii leży poza kołem podbiegunowym. Ponad 3/4 powierzchni porastają lasy, a 10% powierzchni zajmują wody śródlądowe (50 tys. jezior o powierzchni mniejszej niż 25 km2, liczne rzek, bagna, rozlewiska).
Dominuje klimat arktyczny (zimy długie i mroźne, a lata krótkie, białe noce). Jedynie w południowej części kraju panuje umiarkowany klimat lądowy. Warunki naturalne wymuszają na Finach współpracę i solidarność. Tutaj jednostka zdana jest na grupę.
VI.6. O skuteczności rządzenia i efektywności systemu politycznego Finlandii świadczy fakt, że należy ona do najbogatszych krajów świata. Kojarzy się z państwem dobrobytu, mimo że na obszarze wielkości Polski mieszka tylko 1/8 ludności naszego kraju. Mały rynek Finlandii uzależniony jest od handlu światowego. Finlandia jest członkiem Unii Europejskiej od 1995 roku, a od 2002 roku posługuje się obowiązującą walutą euro. Państwo, które nie jest liderem na polu przedsiębiorczości, potrafi stworzyć (jak żadne inne) korzystne warunki do zakładania nowych firm. Swój rozwój wiąże z małymi i średnimi firmami, mniej z wielkimi koncernami światowymi. Naczelnym zadaniem gospodarczym jest dla rządu fińskiego uzyskanie pełnego stopnia zatrudnienia. W tę stronę zatem zmierzają wszystkie działania władz krajowych i samorządowych.
VI.7. Od kilku lat Finlandia znajduje się w czołówce krajów pod względem, np braku korupcji, sprawiedliwego podziału dochodów, wolności prasy, standardów edukacyjnych, stanu środowiska naturalnego i bezpieczeństwa obywateli.
Sukcesy te Finlandia zawdzięcza następującym czynnikom: skandynawskiemu modelowi państwa opiekuńczego, wiedzy i edukacji na wysokim poziomie, przedsiębiorczości i silnym związkom zawodowym (ma jeden z najwyższych na świecie wskaźników uzwiązkowienia–80%), oraz współpracy i solidarności społeczeństwa obywatelskiego.
VI.8. Finlandia przystąpiła po drugiej wojnie światowej do skandynawskiego modelu państwa opiekuńczego - rozumianego jako państwo dobrobytu i bezpieczeństwa dla swoich obywateli.
W związku z tym rozwija się jako państwo kapitalistyczne z silnym interwencjonizmem państwowym. Finlandia jest dobrym przykładem potwierdzającym, że państwo opiekuńcze to państwo zapewniające obywatelom bezpieczeństwo socjalne poprzez skuteczne prawodawstwo.
Władze Finlandii mają swój udział głównie w kształtowaniu przepisów ogólnokrajowych, a władze lokalne w podejmowaniu decyzji dotyczących sposobu zapewniania obywatelom opieki.
Dbając o swoich obywateli rząd przeniósł na nich odpowiedzialność za świadczenia. Obywatele płacą bardzo wysokie podatki, które jednak nie stanowią przeszkody dla rozwoju konkurencyjności i wolnego rynku. System podatkowy jest tu zachętą do szukania i tworzenia nowych miejsc pracy, a także do inwestowania. W zamian za wysokie podatki społeczeństwo oczekuje i otrzymuje od władzy gwarancje, że wpływy z budżetu są przeznaczane na podwyższanie poziomu usług.
Prawodawstwo fińskie służy socjalnemu zabezpieczeniu obywateli, np. na starość, w związku z chorobą, w przypadku niepełnosprawności, czy na wypadek bezrobocia. Zapewnia powszechny dostęp do państwowej służby zdrowia, systemu edukacji, daje osłony socjalne w postaci ulg różnego rodzaju (np. zasiłki dla bezrobotnych, wysokie emerytury i renty), budownictwo komunalne, oraz dotacje do eksportu. Wydatki na opiekę socjalną wynosiły w 1980 roku – 18,5% PKB, a w roku 2001 – 25,8% PKB. Średnia długości życia w Finlandii mężczyzn sięga 75 lat, kobiet 80 lat (dla porównanie w Polsce dla mężczyzn – 73 lata, a kobiet 78 lat).
Efektem polityki rządowej w Finlandii jest zatem sprawiedliwa dystrybucja dochodów oraz mniejszy odsetek ludzi żyjących poniżej granicy ubóstwa. Jest to kraj, który nie potwierdza tezy, że wysokie podatki wyzwalają zjawisko korupcji. Należy do państw o najniższej korupcji i stosunkowa mało rozbudowanej „szarej strefie”.Nie dochodzi tu też do nadmiernego rozwarstwienia dochodów społeczeństwa. Jest ona obecnie mniej więcej równe temu, jakie było w latach 80-tych w PRL u.
VI.9. Rozwój państwa rząd upatruje w podnoszeniu poziomu wiedzy i upowszechnianiu jej w społeczeństwie. Rząd steruje systemem edukacji powszechnej i bezpłatnej aż do poziomu szkoły wyższej (ten system obejmuje między innymi bezpłatne podręczniki). Dzięki temu Finlandia jest krajem bez analfabetyzmu.
Rozwojowi nauki fińskiej nie przeszkadza fakt, że dzieci zaczynają edukację od 7 roku życia (wprawdzie 95% sześciolatków chodzi do zerówki, ale nie jest ona obowiązkowa. Tylko 39% uczęszcza do przedszkoli). Pochodzenie społeczne nie jest przeszkodą w edukacji. Dzieci z biednych i tzw. trudnych środowisk (z rodzin bezrobotnych, imigrantów) częściej niż w innych krajach kończą tu naukę szkolna).
Szczególnym zjawiskiem fińskim (rzadko spotykanym gdzie indziej) jest „pęd czytelniczy” - ułatwia on niewątpliwie komunikację międzyludzką i kształtuje obok wiedzy niezbędne w życiu umiejętności (rozumienia tekstu we własnym języku narodowym, wyszukiwania informacji, interpretowania, poddawania krytycznej ocenie). Biorąc to pod uwagę uczniowie fińscy uzyskują najlepsze wyniki z testów przeprowadzanych w ramach Projektu Międzynarodowej Oceny Uczniów (PISA).
Prawidłowością szkoły fińskiej jest również niska absencja w zajęciach, minimalna liczba zjawisk patologicznych, marginalnych (oszustw, krętactw, agresji). Bardzo rzadko wśród uczniów notowana jest przestępczość, a nawet wykroczenia. W latach 1995-2000 wskażnik wykroczeń w różnych kategoriach zmniejszył się o 20-50%. Jest to odzwierciedleniem sytuacji w świecie dorosłych. Finlandia ma niewielką ilość więźniów w porównaniu z krajami podobnie wysoko rozwiniętymi, np. USA, gdzie patologię społeczną kształtuje wyższy wskaźnik ubóstwa niż w Finlandii.
Rząd fiński na badania naukowe przeznacza największy na świecie procent PKB. Dzięki temu jest jednym z najlepiej rozwiniętych technologicznie krajów świata. Nastąpiło to w wyniku zwiększenia się udziału państwa w sterowaniu gospodarką. Wzrost gospodarczy służy dalszemu eliminowaniu bezrobocia, które już w latach 1994-2003 spadło o 50%.
VI.10. Sukces gospodarczy Finlandii idzie w parze z rozwojem demokracji i działaniem bardzo prężnego lobby oraz pełnym zaangażowaniem społeczeństwa obywatelskiego w życie polityczne.
System polityczny Finlandii całkowicie spełnia swoją rolę. Dowodem tego jest duży stopień skuteczności władzy.

Bibliografia:
1. Brytanika. Polska edycja, tom 12. Poznań 1999.
2. Budajczak M., Od nich powinniśmy się uczyć. W: Gazeta Szkolna, 27.09.2006.
3. Drucka N, Finlandia. Warszawa 1966.
4. Goduń T., Cygnarowski M., Dudek S., Iwaniszczuk P., Leksykon systemów politycznych. Warszawa 1999.Konstytucja Finlandii, wstęp J. Osiński. Warszawa 1997.
5. Grzybowski M., Systemy polityczne współczesnej Skandynawii. Warszawa 1989.
6. Nordycki model demokracji i państwa dobrobytu. Pod red. T. Edvardsena i B. Hagtveta. Warszawa 1994.
7. Portal informacyjny Finlandia pl.
8. Szumiewicz P., Fakty i mity światowej gospodarki. W: Bez Dogmatu, 22.01.2007.
9. Tuomioja Erkki, Gospodarka rynkowa bez społeczeństwa rynkowego. W: Gazeta Wyborcza „Gospodarka”, 25.11.2004.
10. Wikipedia
11. Wirtualna Finlandia
12. Współczesne partie i systemy partyjne. Zagadnienia teorii i praktyki politycznej. Po red. Sokoła W. i Żmigrodzkiego M.. Wyd.2. Lublin 2005.
13. Www.parties-and-elections.de/finland.html

Wyświetleń: 5129