Katalog

Irena Repczyńska, 2010-05-24
Bieniowice

Pedagogika, Artykuły

Praca z trudnym wychowankiem.

- n +


1. Trudności wychowawcze w wieku szkolnym

a) Analiza zjawiska trudności wychowawczych w świetle literatury przedmiotu

Trudny wychowanek to taki z którym są trudności wychowawcze.
Pojęcie "trudności wychowawcze", choć często używane, nie zostało dotychczas jednoznacznie określone w literaturze pedagogicznej. Niektórzy autorzy szukają desygnatów pojęcia trudności wychowawczych bardziej w sferze objawów, drudzy bardziej w sferze przyczyn.
Andrzej Lewicki trudnościami wychowawczymi nazywa "takie zachowanie dzieci, które jest niezgodne z przyjętymi normami życia społecznego, równocześnie uporczywe i nie poddające się zwykłym zabiegom wychowawczym". Autor mówiąc o trudnościach wychowawczych ma na myśli tkwiące w samej pracy wychowawczej, a nie w dziecku. Według niego z trudnością wychowawczą ma wychowawca do czynienia, kiedy formy niewłaściwego zachowania występują w silnym natężeniu, a więc kiedy są jaskrawo aspołeczne, uporczywe i nie poddające się zwykłym zabiegom wychowawczym.
Inaczej rozpatruje zjawisko trudności wychowawczych Ludwik Bandura; podaje on, że jest to "takie uporczywe zachowanie, które jest wynikiem konfliktu dziecka z otoczeniem społecznym". Autor zwraca uwagę na nabyty, a nie wrodzony charakter trudności. Wynikają z tego pewne konsekwencje wychowawcze; skoro trudność jest nabyta, można zapobiec jej powstawaniu, można też ją usunąć, podejmując właściwe zabiegi wychowawcze.
Halina Spionek i Zofia Skórzyńska rozpatrują zjawisko trudności wychowawczych z punktu widzenia procesu wychowawczego. Według Spionek trudność wychowawcza jest to taka forma zachowania, która pozostaje w sprzeczności z ideałem wychowawczym.
Zofia Skórzyńska uznaje, że trudności wychowawcze stanowią po prostu obiektywną przeszkodę na drodze do realizacji określonego celu wychowawczego i występują zawsze wówczas, gdy zachodzi sprzeczność między dążeniami wychowawców, a dążeniami wychowanka.
Zagadnieniem niezmiernie trudnym jest rozpoznanie i ustalenie czynników sprzyjających powstawaniu trudności wychowawczych jako odchyleń od normy w zachowaniu się dziecka. Ponieważ objawy trudności wychowawczych zmieniają się wraz z wiekiem i są odmienne dla każdego dziecka, a o zachowaniu jego decyduje cały splot przyczyn, musi więc istnieć ścisła współpraca między lekarzami a psychologami i pedagogami w celu właściwego rozpoznania trudności wychowawczych.
Przyczyn trudności wychowawczych należy szukać nie tylko w środowisku domowym i szkolnym, ale również w czynnikach wrodzonych, które w zetknięciu z niekorzystnymi dla wychowania warunkami zewnętrznymi rozwijają się i doprowadzają do trudności wychowawczych.
Otton Lipkowski widzi przyczynę zaburzeń w błędach pracy szkoły, w jej nadmiernym dydaktyzmie, staraniach o jak najlepsze przekazywanie uczniowi zasobu wiadomości i traktowanie tego zadania za pierwszoplanowe, kosztem zaniedbywania realizacji zadań wychowawczych.
Jan Konopnicki z kolei podkreśla błędy tkwiące w postępowaniu nauczyciela, jego metodach pracy, programach i materiałach nauczania oraz pozycji dziecka w zespole uczniowskim.
Halina Spionek dodaje do tych błędów jeszcze nieprawidłowe warunki życia szkolnego, odbiegający od możliwości dziecka system wymagań i niekorzystne cechy nauczyciela wychowawcy.
Postawa i metody nauczyciela w szkole wpływają w decydujący sposób na pozycję ucznia w klasie. Nauczyciel niechętny, lekceważący lub nadmiernie surowy, podkreślający niższość ucznia w stosunku do klasy oraz jego brak zdolności, często nadużywający ostrych słów jest powodem powstawania u ucznia zagrożenia oraz lęku. W tej sytuacji albo utrwala się u dziecka niska ocena własnej wartości, albo też zostają uruchomione mechanizmy obronne, zabezpieczające wprawdzie dobrą własną samoocenę, prowadzące jednak w rezultacie do trudności wychowawczych.
Kolejnym czynnikiem sprzyjającym powstawaniu trudności wychowawczych jest szkoła. Szkoła ma na celu kształtowanie prawidłowego rozwoju dziecka oraz przygotowanie go do pełnienia ról zawodowych i społecznych.
Dziecko napotyka często, na tej pierwszej, nowej drodze, jaką jest szkoła wiele porażek, niepowodzeń i trudności. Jeśli trudności te nie zostaną przezwyciężone w pierwszych latach pobytu w szkole, to w dalszych klasach pogłębiające i utrwalające wypaczają rozwój dziecka.
Dzieci mające nawet niewielkie trudności natury emocjonalnej w większym stopniu prezentują słaby poziom przystosowania. Relacje ze środowiskiem rówieśniczym mogą powodować u uczniów klas młodszych wiele negatywnych emocji i zachwianie się ich równowagi uczuciowej. Często występującymi objawami są nerwowość, zahamowania, lęki, łatwe uleganie nastrojom. Spionek uważa, że uczniowie mający problemy i kłopoty z nauką sprawiają wiele trudności i kłopotów wychowawczych. Często przyczyną tego jest nieliczenie się szkoły z możliwościami indywidualnymi ucznia (indywidualizacja pracy z dzieckiem).
Bywa, że nauczyciele nie zwracają uwagi opiekunom na sposoby pomocy dzieciom, u których występują niedociągnięcia, a jedynie informują ich, często zdawkowo, o słabych postępach w nauce, o problemach wychowawczych.
Nawarstwiające się trudności w nauce, czy też natury wychowawczej powodują zakłócenia w sferze emocjonalnej, co w konsekwencji prowadzi do trudności wychowawczych.
Jeżeli przyczyny trudności tkwią w środowisku, należy dążyć jeżeli jest to możliwe do wewnętrznych zmian w środowisku. Indywidualne rozmowy z rodzicami mogą dawać pozytywne rezultaty w pokonywaniu trudności wychowawczych. Jednak gdy rodzina jest niewydolna wychowawczo to współpraca nie przyniesie żadnych zmian.
Przezwyciężanie trudności wychowawczych wymaga zabiegów profilaktycznych. Każde pożądane oddziaływanie pedagogiczne jest jednocześnie działaniem profilaktycznym. Wczesne rozpoznanie dzieci, które wykazują trudności wychowawcze daje szanse na szybkie ich przezwyciężenie. Najważniejsze zatem jest, aby w porę zapobiec trudnościom i niepowodzeniom. Łatwe bowiem jest skorygowanie niepoprawnych zachowań w początkowej fazie ich występowania.
Skuteczną metodą oddziaływań wychowawczych jest prawidłowa organizacja czasu wolnego dzieci, najlepiej jeżeli jest to forma zgodna z zainteresowaniami wychowanka.
b) Przejawy i rodzaje trudności wychowawczych

Dość trudno jest sklasyfikować rodzaje trudności wychowawczych, dlatego, że objawy trudności dzieci nie są stałe, lecz ulegają zmianie wraz z wiekiem, a ponadto są zależne od środowiska, w którym dziecko przebywa.
Do najczęściej występujących trudności wychowawczych dzieci w wieku szkolnym zalicza się:
• brak zainteresowania nauką;
• agresja fizyczna (bójki) i słowna;
• lekceważenie i nie wykonywanie poleceń nauczyciela, wychowawcy;
• nadmierna ruchliwość;
• złośliwość, hałaśliwość;
• wagary;
• kradzieże;
• kłamstwa;
• niszczenie mienia;
• płaczliwość;
• palenie papierosów;
• konfiskaty.

L. Bandura sprowadza klasyfikacje trudności wychowawczych do dwóch członów podziału:
• trudności wychowawcze spowodowane przez dzieci o przewadze procesów pobudzania (dzieci agresywne, nadpobudliwe, nieopanowane), np. naruszanie dyscypliny (aroganckie, zuchwałe i wyzywające zachowanie się, brak czystości i porządku, lekceważący stosunek do szkoły i nauczyciela, brak opanowania na zajęciach, bójki palenie papierosów), ucieczki, kradzieże, kłamstwa, trudności natury seksualnej;
• trudności wychowawcze spowodowane przez dzieci o przewadze procesów hamowania (dzieci nieśmiałe, apatyczne, nieufne, bez wiary we własne siły), np. trudności z nawiązaniem kontaktu i współpracy, unikanie towarzystwa, brak aktywności, brak samodzielności.

Często są to dzieci słabe fizycznie, np. niskiego wzrostu, niezręczne. Pogłębiająca się postawa nieśmiałości, apatii, braku wiary w samego siebie, przy braku podjęcia odpowiednich działań ze strony wychowawcy, prowadzi do dalszych kłamstw, do ucieczek itd.
Ogromny wpływ na kształtowanie się pozytywnych postaw wychowawczych ma atmosfera w której przebywa dziecko. Zła atmosfera nasila negatywne postawy dziecka wobec rówieśników i dorosłych. Niewłaściwe metody wychowawcze stosowane przez dorosłych to nadmierna swoboda, bądź nadmierny rygor i karanie. U dzieci karanych zbyt często i surowo rodzi się postawa agresywna w stosunku do otoczenia.
Równie szkodliwy wpływ na rozwój dziecka i jego zachowanie ma niedostatek uczuciowy, jak i nadmiar uczuć. Nadmierna opiekuńczość i pobłażliwość powoduje u dziecka opóźnienie dojrzałości społecznej, zależność od opiekunów, egoistyczne nastawienie do ludzi.
Jeżeli pozostawia się dziecku nadmiar swobody, ulega ono często wpływom zdemoralizowanych grup dziecięcych.
Wielu autorów podkreśla, że u dzieci zbyt surowo traktowanych występują zaburzenia w sferze emocjonalnej, przejawiające się w reakcjach lękowych, przygnębieniu lub nadpobudliwości i zachowaniach agresywnych.
Z. Skorny przez zachowanie agresywne rozumie zachowanie skierowane przeciw określonym osobom lub rzeczom, przynoszące szkodę przedmiotowi agresji, przybierające formę ataku, czyli napaści fizycznej lub słownej.
Agresja fizyczna to najczęściej zachowania typu: uderzanie, potrącanie, szarpanie, kopanie, reakcje mimiczne (przedrzeźnianie, wykrzywianie się...).
Agresja słowna to zachowania typu: grożenie, straszenie.

c) Stosowanie terapii w wychowaniu

We współczesnej pedagogice terapia zaczęła zajmować dominujące miejsce. Jest swoistą metodą pracy, mającą na celu uzyskanie pozytywnych zmian w zachowaniu i postępach dziecka.
Czasami proces wychowania przebiega w sposób trudny, a cele nie są osiągane. Jest to znak, że w rozwoju dziecka zachodzą jakieś nieprawidłowości, które mają wpływ na zachowanie, postępy nauczania, a nawet przyszłe życie dziecka.
Proces wychowania tego dziecka powinien być wówczas wzbogacony terapią pedagogiczną, która będzie eliminować te nieprawidłowości. Dlatego terapia ma ogromny związek z wychowaniem.
Przykładem terapii pedagogicznej jest stosowanie:
a) w zaburzeniach koordynacji - tańca, rytmiki;
b) w stanach lękowych - gier ruchowych, wycieczek, zajęć sportowych;
c) w stanach napięć i przygnębieniach - tańców i zabaw prowokujących do śmiechu;
d) przy zaburzeniach charakterologicznych z tendencjami aspołecznymi - prac fizycznych, społecznie użytecznych;
e) przy nadpobudliwości psychoruchowej - rozwiązywania łamigłówek, zajęć ręcznych, spokojnej muzyki, rytmiki itp.
Szczególnie duże znaczenie, odgrywa terapia w niepowodzeniach dzieci szkolnych. Potrzeba stosowania elementów pracy terapeutycznej sprowadza się również do osobowości dziecka. Źle ukształtowana osobowość może doprowadzić do nieodwracalnych skutków. Należy zatem jak najwcześniej zmienić kierunek niewłaściwego rozwoju osobowości. Jest to proces trudny, uzależniony w dużej mierze od otoczenia, w którym żyje wychowanek.
Zaburzenia osobowości przejawiają się często u dzieci z niepowodzeniami szkolnymi. Mają one często związek z problemami wychowawczymi. U dzieci tych poddaje się terapii zaburzenia osobowości, jak: lęk przed niepowodzeniem, lęk szkolny, brak samooceny i samoakceptacji, brak reakcji na wzmocnienia, agresja.
Postępowanie terapeutyczne dotyczące sfery osobowości jest pracochłonne i specyficzne, jednakże systematycznie prowadzone daje widoczne efekty wychowawcze i dydaktyczne.
2. Trudna rola wychowawcy w domu dziecka
Każdy wychowawca wpływa na charakter, zachowanie i sposób myślenia podopiecznych. W świadomym i metodycznym wychowaniu wpływ ten musi być podporządkowany wszechstronnemu rozwojowi wychowanka. Szczególna rola przypada wychowawcy młodzieży w domach dziecka.
Do placówki opiekuńczej najczęściej trafiają dzieci z rodzin patologicznych, niedostosowanych społecznie, trudnych wychowawczo. Przemoc i nadużywanie alkoholu w takich rodzinach jest na porządku dziennym. I co charakterystyczne, za swój los wychowankowie nie obwiniają rodziców, ale wszystkich, którzy się z nimi na ich drodze zetknęli: interweniujących sąsiadów, pracowników sądu, policjantów i pracowników domu dziecka, do którego trafili. I dlatego tak trudno nawiązać z nimi pozytywny kontakt.
A przecież w placówce, która staje się ich domem, przebywają nieraz wiele lat. Niektórzy, np. upośledzeni intelektualnie, mają małą szansę na zmianę swej sytuacji. Podobnie rodzeństwa z rodzin wielodzietnych niekiedy z deficytami rozwojowymi mają małą szansę na adopcję. Przeszkodą w nawiązaniu kontaktu z wychowankami bywa również narastająca w nich agresja.
Życzliwość, zaufanie i wzajemne zrozumienie oparte na akceptacji wszystkich zainteresowanych stron stanowią podstawową platformę, punkt wyjścia i warunek powodzenia.
Nie znaczy to, że dzieci te lub dorastająca młodzież nie mają potrzeby zbliżenia się do swoich opiekunów, że nie oczekują mądrego współczucia i nadania im kierunku na dalsze lata życia. Jakiego zatem wychowawcę pragną mieć dzieci z domu dziecka? Do jakiego wzorca mają dążyć wychowawcy? Interesujących odpowiedzi na pytania ankiety w tej sprawie udzielili wychowankowie domu dziecka w przeprowadzonych badaniach.
Podstawową platformę stanowią życzliwość, zaufanie i wzajemne zrozumienie oparte na akceptacji.
Dla dzieci i młodzieży, którym zadano pytanie;
Jakiego chciałbyś mieć wychowawcę ?
Najważniejsze było to, aby wychowawca był:
,
przyjacielski
akceptował osobę wychowanka,
był jednak krytyczny wobec nieodpowiedniego postępowania,
był konsekwentny w podejmowaniu decyzji,
jasno i czytelnie określał normy i zadania,
przestrzegał reguł,
był odpowiedzialny za własne słowa,
umiał dochować tajemnicy,
umiał dzielić się swoimi myślami i odczuciami z grupą,
był autentyczny i otwarty,
by charakteryzowała go wysoka kultura osobista
by stanowił model do naśladowania,
umiał przyznać się do błędu,
dotrzymywał obietnic.


Dalej to już same przymiotniki: sprawiedliwy, cierpliwy, życzliwy, wyrozumiały, opiekuńczy, tolerancyjny, otwarty. Oto idealny wychowawca! Dopiero wychowawca z takimi walorami umysłu i charakteru miałby szanse na zdobycie zaufania wychowanków.
A przecież na tym nie koniec. Aby dobrze przygotować podopiecznych do dorosłego życia, wychowawca powinien również mieć odpowiednią wiedzę socjologiczną, pedagogiczną i psychologiczną, nabyć kompetencje i umiejętności potrzebne w pracy wychowawczej, być twórczy, otwarty na współpracę, uwagi i konstruktywną krytykę, angażować się w przedsięwzięcia, umieć dobierać i dostosowywać swoje metody oraz organizację pracy do potrzeb, zainteresowań, możliwości i wieku wychowanków, zapewniać interesującą ofertę form spędzania czasu wolnego, rozwijania i poszerzania zainteresowań.

Do tego dochodzi jeszcze troska o zdrowie i bezpieczeństwo wychowanków, pomoc w korygowaniu zaburzeń, niwelowaniu braków edukacyjnych, towarzyszenie każdemu z osobna wychowankowi w odkrywaniu jego zdolności i zainteresowań, motywowaniu do samodoskonalenia, w podejmowaniu i odpowiedzialnym pełnieniu ról społecznych, wspieraniu działań umożliwiających powrót wychowanka do domu rodzinnego. A za tym się kryje współpraca z rodzicami, szkołami, sądami, poradniami specjalistycznymi, ośrodkami pomocy społecznej, policją itp.

W placówce opiekuńczo – wychowawczej należy jak najlepiej wywiązywać z trudnych obowiązków wychowawcy. Wychowawca powinien poznać wychowanków, ich cechy charakteru, osobowość, motywację, poglądy, pragnienia, stosunki z innymi ludźmi. Opiekun często musi radzić sobie z trudnym okresem burzliwego dojrzewania wychowanków. Aż w końcu są takie chwile, kiedy wychowawcy spotykają się z dorosłymi – usamodzielnionymi wychowankami, którzy chętnie opowiadają o domu dziecka jako o części swojego życia.

3. Zakończenie

W ocenie opinii publicznej i pedagogów problem dzieci sprawiających trudności wychowawcze podkreślany jest jako problem społeczny i pedagogiczny bardzo ważny. Przyczyna tkwi w tym, że dziecko trudne oddziałuje dezorganizująco na pracę całego zespołu. Zwraca się ono aktywnie przeciw ustalonym i ogólnie przyjętym zasadom i normom etycznym, zagraża porządkowi i ładowi. Wychowanek trudny wpływa negatywnie na kształtowanie atmosfery w grupie i absorbuje w większej mierze aniżeli inni wychowankowie czas i energię wychowawcy.
Wydaje się, że właściwe spędzanie czasu wolnego przez wychowanków, oparte na rozwijaniu własnych zainteresowań może zapobiegają znudzeniu i zniechęceniu a co za tym idzie dostarczyć głębokich przeżyć, radości i ograniczyć trudne zachowania. Praca w zespole i ukierunkowanie na rozwój zainteresowań powodują tworzenie się pewnego rodzaju więzi i wspólnej odpowiedzialności, wyzwala aktywność, pomaga pokonać nieśmiałość. Towarzyszy wtedy świadomość, że efekt końcowy zależy od wszystkich i od każdego z osobna. Dzieci nadpobudliwe, z trudnościami wychowawczymi dzięki uporządkowanej aktywności wdrażają się do działania w sposób kontrolowany, uczą się systematyczności, obowiązkowości, cierpliwości, ćwiczą koncentrację uwagi, co pomaga im w uporządkowaniu myśli. Jednocześnie mają możliwość odreagowania napięć w sposób akceptowany, zaspokojenia potrzeby ekspresji i spożytkowania energii w konstruktywny sposób.




.






BIBLIOGRAFIA:

1. Czerenko P., Problem przemocy w szkole. „Edukacja” 1996 nr 1 str.99-100
2. Gordon T.: Wychowanie bez porażek. PAX 1993.
3. Konopnicki J.: Niedostosowanie społeczne. Warszawa 1971.
4. Lewczuk E., Agresja wśród dzieci i młodzieży: Poradnik Bibliograficzny, Warszawa 1999, str. 78-79
5. Lewicki A., Jak powstają trudności wychowawcze, Warszawa 1975
6. Łabocki M., Trudności wychowawcze w szkole, WSiP, Warszawa 1989
7. Przetacznikowa M., Jak powstają trudności wychowawcze, W-wa 1983
8. Skórzyńska Z.: Przyczyny trudności wychowawczych. Warszawa 1970
9. Skorny Z.: Psychologiczna analiza agresywnego zachowania się. Warszawa 1968.
10. Spionek H.: Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne. Warszawa 1975.
Wyświetleń: 3046


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.