Ciekawym zjawiskiem charakterystycznym dla manieryzmu, które widoczne jest u Parmigianino w jego „Madonnie z długą szyją” (Madonna dal Collo Lungo) datowanej na lata 1534-1540 z florenckiej Galleria degli Uffizi jest wyrafinowanie kompozycji oraz zdeformowanie kształtów i zaskakujące zestawienia form. Maria trzyma Dzieciątko, na które patrzą z uwagą aniołowie. Cechą obrazu jest stosowanie karkołomnych skrótów perspektywicznych, będących w zasadzie błędami, lecz w pełni zamierzonymi. Podobnie jak nieprawidłowa anatomia, takież proporcje oraz wystudiowane, przesadzone i przerysowane gesty, pozy i układy kompozycji. Ale uwaga: wszystkie te nieścisłości i błędy stanowią celowe zabiegi artystyczne malarzy i nie świadczą o niedoskonałościach dzieła. Przeciwnie – artysta manieryzmu to „doctus artifex” – twórca, którego dzieła są pokazem jego intelektu, zawiła zaś ikonografia i skomplikowana kompozycja mają służyć rozrywce jego i odbiorcy. Z języka angielskiego wzięło się określenie takich obrazów – „sophisticated” – wysublimowany.

Przyjrzyjmy się dojrzałemu dziełu manierysty Jacopo Pontormo.
Ten potężny olej na drewnie z Cappella Capponi w kościele Santa Felicità we Florencji przedstawia Zdjęcie z Krzyża. Jego wymiary to 313 na 192 cm. To również bardzo znane dzieło. Powstało w latach 1526-27 lub 1528, a zatem na początku manieryzmu. Autor to wybitny włoski twórca. Jego nazwisko często mylnie czyta się „Dżakopo”, podczas gdy prawidłowo wymawiamy „Jakopo”.

Obraz zakomponowano w wydłużonym prostokącie zwieńczonym łukiem, zbliżony jest on zatem do romańskiego okna o łuku pełnym. Co interesujące, nie widzimy na nim ani grobu ani krzyża. Zamiast tego obserwujemy pulsującą falę ludzkich ciał rytmicznie, z wyczuciem splecionych ze sobą. Nie wydaje nam się by można było cokolwiek więcej umieścić na tym obrazie. W centrum kompozycji artysta posadowił ręcznik, a więc rzecz wcale nie świętą, a przecież znajdująca się w obrazie religijnym. Ciekawe jest podzielenie kompozycji na połowę w pionie wyraźną linią, którą tworzą: podtrzymujący Chrystusa, ręka z ręcznikiem, zwisająca poła płaszcza Maryi, głowa jednej z niewiast oraz stojąca najwyżej niewiasta. Obie połowy nie są jednak symetryczne względem siebie – Chrystus znajduje się na planie pierwszym, jest wypchnięty do przodu, natomiast dla kontrastu druga strona znajduje się w dalszej odległości. W gestach, postaciach, bogatych udrapowaniach szat widać elegancję. Kompozycję budują linie o bardzo różnych kierunkach, związane ze zwrotami postaci i ich gestami. Można dopatrywać się nawet linii spiralnych.

Kolory pastelowe delikatnie rozświetlają obraz. Zastosowano na przemian barwy zimne – błękit, zieleń, w zróżnicowanych, lekkich odcieniach, o urozmaiconej gradacji nasycenia, jak i ciepłe: róże, żółcienie oraz kolory cieliste. Niebo i dół obrazu wypełniono kolorami ziemistymi. Pełno jest zatem również barwnych dysonansów.

Wybór bibliografii:

Fride R. Carrassat Patricia, Marcadé Isabelle, “Style i kierunki w malarstwie: leksykon Wydawnictwa Larousse”, Warszawa 1999, Arkady, zwł. s. 25.
Ginanneschi Elena, „Uffizi, Florencja”, Warszawa 2005, Świat Książki, zwł. s. 115.
Shearman John, “Manieryzm”, Warszawa 1970, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Internet: The Web Gallery of Art.

Wyświetleń: 2523