"Eksperyment z psychologiem", który rozpoczął się we wrześniu 1997 wszystkie podmioty pracujące i współpracujące z ZSO NR 5 w Poznaniu oceniają jako udany. Dyrektor ZSO NR 5, autor tegoż eksperymentu podjął nowatorską, jak na ówczesny czas, decyzję współpracy z psychologiem, wprowadzając go w grono pedagogiczne. Obecnie życie w zreformowanej szkole wymaga podejmowania wielu podobnych decyzji. Stanowi to wielkie wyzwanie dla kierujących pracą szkoły.

Pomoc psychologiczno - pedagogiczna

Organizowanie pomocy psychologiczno - pedagogicznej w szkole należy do zadań dyrektora (rozp. Min. EN §14 ust. 1). Zatrudnienie psychologa w szkole obok pedagoga gwarantuje stworzenie komplementarnego zespołu diagnozującego zapotrzebowanie na pomoc psychologiczno-pedagogiczną w środowisku lokalnym szkoły oraz zespołu, w sposób kompetentny tej pomocy udzielającego. Współpraca w relacji dyrektor psycholog oparta na właściwym podziale zadań przynosi wymierne efekty w szeroko pojętej pracy wychowawczej i opiekuńczej, ale również dydaktycznej, szczególnie w upowszechnianiu metod aktywizujących pracę uczniów, metod zwiększających efektywność uczenia się, pomocy w przystosowywaniu wymogów edukacyjnych do poziomu rozwoju uczniów.

Zadania psychologa w szkole

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 stycznia 2001r. w sprawie zasad udzielania i organizowania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach uprawomocnia zatrudnianie w szkole pedagoga i psychologa jednocześnie (§14 ust. 2). Określa również szczegółowo ich zadania (Rozp. Min. EN § 14 ust. 3 i 4). Do zadań psychologa należy między innymi diagnoza potencjalnych możliwości uczniów oraz ich sytuacji wychowawczej, poprzedzająca wszelkie działania profilaktyczne, mediacyjne, interwencyjne wobec uczniów, rodziców i nauczycieli.

Diagnoza wstępna

Diagnoza czyli zbieranie i klasyfikowanie informacji na temat klienta, problemu czy zjawiska dokonywana jest przez cały czas trwania działań psychologa. Ujmowanie diagnozy raczej jako procesu niż jako określonej formy działania wynika z przyjęcia przeze mnie założenia, że jednym z zadań psychologa jest rozumienie zachodzących zmian i dostosowywanie do nich swych działań. Działania te bowiem nie mogą trafiać w próżnię ani też pozostawać bez kontroli. Mamy bowiem zawsze do czynienia z osobą, czy to indywidualnie czy w grupie. Rozpoczęcie pracy psychologa poprzedzone jest zawsze wstępnym rozpoznaniem, które ma na celu dostarczenie odpowiedzi na dwa podstawowe pytania. Czy należy podejmować działania z danym klientem lub zjawiskiem oraz jaką strategię postępowania przyjąć? Interwencja bez wstępnej diagnozy może być nie trafiona i wręcz szkodliwa. Rodzaj wstępnej diagnozy jest zatem niezbędnym krokiem, od którego zależy, czy i jakie działanie zostanie podjęte. Taka diagnoza może przyjąć formę: ankiety, rozmowy, obserwacji, testu, kwestionariusza, rysunku itp. Informacje psycholog może czerpać z różnych źródeł: uczniów, nauczycieli, dyrekcji, pracowników obsługi szkoły, rodziców, wytworów uczniów i własnych obserwacji, doświadczeń i odczuć.

Diagnoza a kompetencje prakseologiczne

Tak ujęta diagnoza jest wyrazem kompetencji prakseologicznych psychologa. Kompetencje te wyrażają się skutecznością w planowaniu, organizowaniu, kontroli i ocenie efektywności własnych działań. W tym celu w pracy psychologa niezbędna jest diagnoza. Wynikiem właściwej diagnozy jest opracowanie ogólnej koncepcji pracy z klasą czy pojedynczym uczniem oraz współpracy z rodzicami i nauczycielami. W działaniach psychologa winna przejawiać się ogólna wizja jego pracy, będąca skutkiem diagnozy zapotrzebowania społecznego. Dalszym krokiem jest zoperacjonalizowanie celów ogólnych działania. Rozpoznanie zasobów własnego warsztatu i posłużenie się nim, dobierając odpowiednie metody do realizacji poszczególnych zadań. Istotnym elementem w diagnozie jest rozpoznanie motywacji klienta. Uruchomienie i podtrzymywanie pozytywnej motywacji jest niezbędnym czynnikiem warunkującym skuteczność działań psychologa. Nieocenione w tym względzie są dla mnie metody aktywizujące pracę. Diagnozowaniu podlegają również osiągnięcia klienta na tle jego możliwości. Wreszcie diagnozowanie skuteczności własnej pracy i jej projektowanie oraz wprowadzanie stosownych korekt. Skutkiem właściwej diagnozy środowiska jest zaplanowanie własnej koncepcji doskonalenia i samokształcenia zawodowego, tak by móc sprostać zmieniającemu się zapotrzebowaniu środowiska (zob. zał. nr 14). Cały proces diagnozowania nie jest sztucznym elementem ale zachodzi w interakcji psychologa ze środowiskiem lokalnym.

Wizja pracy psychologa w szkole

Głównym adresatem wszelkich działań psychologa w szkole jest uczeń. Oddziaływania te ze względu na swój charakter podzieliłam na bezpośrednie, do których zaliczam: diagnozę, terapię, poradnictwo, psychoprofilaktykę, integrację, socjoterapię i logopedię, oraz oddziaływania pośrednie: doskonalenie zawodowe i współpraca z podmiotami środowiska lokalnego ucznia oraz podmiotami pracującymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży (zob. zał. nr 1). Taka wizja pracy psychologa w szkole, w moim przekonaniu służy również integracji całego środowiska wychowawczego i włączeniu wszystkich tych podmiotów do pracy naprawczej czy profilaktycznej (zob. zał. nr 2). Cały proces diagnozowania zachodzi więc w interakcji ze środowiskiem lokalnym. Na tej płaszczyźnie zachodzi również proces negocjacji roli psychologa w szkole. Budowanie wizerunku osoby godnej zaufania, pomocnej, skutecznej, komunikatywnej, odpowiedzialnej, skłonnej do negocjacji, twórczej i doceniającej inicjatywę innych, szanującej godność drugiej osoby, to integralna część pracy psychologa. To on sam jest bowiem swym głównym narzędziem działania.

Psycholog a problemy społeczne

Istotnym elementem pracy psychologa w szkole jest uwzględnianie w swych działaniach problemów społecznych takich jak: narkotyki, sekty, HIV/AIDS, przemoc i innych. Działania jakie podejmuję wobec tych problemów to: warsztaty psychoprofilaktyczne, edukacja prozdrowotna i socjoterapia (zał. nr 3).


Warsztaty profilaktyki uzależnień posłużą nam jako przykład, na którym przeanalizujemy skuteczność tej metody pracy z grupą, której sama jestem zwolenniczką. Konstruowanie warsztatów poprzedzone zostało wnikliwą diagnozą zapotrzebowania społecznego, tak by treści i podejmowane problemy odpowiadały zainteresowaniom i poziomowi rozwoju uczniów (zob. zał. nr 5). Ważnym jest również dobór treści ćwiczeń tak, aby zajęcia te miały charakter profilaktyczny, a nie terapeutyczny. Dlatego zakładane cele warsztatów koncentrują się na wyposażeniu uczniów w niezbędne minimum wiedzy oraz w umiejętności przydatne w zdrowym radzeniu sobie w sytuacjach trudnych, unikaniu zagrożenia, skutecznego odmawiania i szukania pomocy (zob. zał. nr 4). Duża różnorodność metod aktywizujących pracę uczniów prowadzi do ich dużej aktywności. Wykorzystywany jest tu mechanizm pobudzania ciągle nowymi bodźcami, co zapobiega znużeniu, a także dostosowanie aktywności do różnych indywidualnych predyspozycji uczniów. W zadaniach grupowych równie ważne są bowiem role aktywnego uczestnika zadania i aktywnego obserwatora, twórcy pomysłów i prezentującego efekt pracy w grupie itp. (zob. zał. nr 6). W zajęciach jako uczestnik zawsze bierze udział wychowawca klasy, który ma niepowtarzalną sposobność poznawania swoich wychowanków w odmiennych warunkach niż lekcje przedmiotowe. Atutem pracy metodą warsztatową jest również bieżąca i natychmiastowa ewaluacja. Ocena skuteczności warsztatów i osiągnięcie zamierzonych celów dokonywana jest przez analizę stopnia realizacji zadań grupowych, aktywności i samodzielności w tworzeniu plakatów, wyników dyskusji, wyborów oraz wyników ankiet ewaluacyjnych dla uczniów i wychowawców (zob. zał. nr 6). Podobnie metodą warsztatową, oprócz profilaktyki uzależnień, prowadzę zajęcia dotyczące sekt i przemocy (zob. zał. nr 7 i 8).

Działaniami psychologa wobec zjawiska przemocy są również zajęcia integracyjne i socjoterapia. Zajęcia integracyjne pt. "Grupa otwarcia" zakładają realizację takich celów jak: inicjacja procesu integracji, uczenie się współpracy, wypracowanie reguł grupowych, budowanie pozytywnego wizerunku własnej osoby i klasy (zob. zał. nr 9). Zajęcia te prowadzę w klasach pierwszych wszystkich etapów kształcenia i w efekcie realizacji zakładanych celów zapobiegają one również występowaniu zjawiska tzw. "fali".

Socjoterapię prowadzę po dokonaniu wstępnej diagnozy zjawiska w rozmowie z osobą zgłaszającą problem (nauczycielem, rodzicem, dyrekcją lub uczniem). Każdorazowo działania są dostosowywane do zaistniałego problemu, nasilenia objawów do warunków interpersonalnych, stopnia motywacji grupy do działań naprawczych i elementów zakłócających. Celem takich zajęć grupą jest rozwiązanie problemu, konfliktu lub mediacje. Efektem prowadzenia tych zajęć, z uwzględnieniem procesu grupowego, jest nie tylko jednorazowe rozwiązanie sytuacji trudnej, ale otwarcie komunikacji, wyposażenie w umiejętności rozwiązywania konfliktów, uwolnienie od negatywnych emocji. Po takim cyklu zajęć grupa wychodzi bardziej zintegrowana, darząca siebie większym zaufaniem, znająca swoje możliwości i ograniczenia (zob. zał. nr 10).

Terapia

Terapia to ważny element pracy psychologa. Nieodłącznie z nią związana jest diagnoza. Istotnym momentem w pracy terapeutycznej w szkole jest "zgłoszenie" i zdiagnozowanie motywacji do terapii (zob. zał. nr 11). Od właściwego rozpoznania motywacji do podejmowania wysiłku w kierunku zmiany, zależy sukces terapii.

Rozpiętość problemów z którymi zgłaszają się uczniowie, ich rodzice i nauczyciele do psychologa jest szeroka (zob. zał. nr 12). Pomoc terapeutyczna jest nastawiona głównie na zdefiniowanie celu zmiany i kształtowanie nowych umiejętności oraz włączeniu ich w repertuar dotychczasowych zachowań klienta. Tak najbardziej syntetycznie mogłabym przedstawić własną wizję terapii w szkole, którą dyktują warunki: charakter instytucji jaką jest szkoła i rytm semestralny w jakim funkcjonuje. Problemy daleko wykraczające poza ten charakter staram się przekazywać do instytucji o profilu typowo terapeutycznym.

Poszerzanie kwalifikacji

Wynikiem diagnozy zapotrzebowania środowiska szkolnego jest również planowanie poszerzania swoich kwalifikacji zawodowych. W moim przypadku była to decyzja o ukończeniu kursu kwalifikacyjnego "Logopedia szkolna" i uruchomienie zajęć logopedycznych dla uczniów z klas I - III szkoły podstawowej. Celem tych zajęć jest korekta wad wymowy oraz zapobieganie trudnościom w czytaniu i pisaniu, jako następstwa tych wad (zob. zał. nr 13).

Planowanie rozwoju zawodowego

Szkoła, przygotowując do aktywnego życia w społeczeństwie nowe pokolenia, sama musi nadążać a nawet wyprzedzać zachodzące nieustannie zmiany społeczne. Szkoła musi być prekursorem i promotorem wielu takich zmian. Stąd praca tutaj stawia co roku nowe wymagania, jest tak dynamiczna i umożliwia ustawiczny rozwój zawodowy. Ostatecznym efektem diagnozy skuteczności pracy psychologa i diagnozy zmieniających się potrzeb środowiska, jest plan dalszego rozwoju zawodowego (zob. zał. nr 14).

Działalność prowadząca do sukcesu to taka, w której jesteśmy świadomi celu własnego wysiłku. Cele muszą być przemyślane i korespondujące z zapotrzebowaniem środowiska. Do tego zaś niezbędne jest uruchomienie procesu diagnozy, zachodzącego w interakcji ze środowiskiem, będącym adresatem działań psychologa. Praca psychologa jest rodzajem usługi. Psycholog bez klienta, w szerokim tego słowa znaczeniu, nie ma racji bytu. On sam musi wychodzić naprzeciw zapotrzebowaniom środowiska w którym i dla którego pracuje. W tym zaś nieodzowna jest diagnoza właściwie rozumiana i wykorzystywana.

Opracowanie: Honorata Kałużna
mgr psycholog
ul. Sarmacka 16d/2
tel.8227-277
Poznań

Wyświetleń: 3240