„Biblioteka najbardziej jest potrzebna tym, którzy do niej nie uczęszczają, powinna do nich dotrzeć i zachęcić do lektury.” Bibliotekarz powinien wyjść na zewnątrz, tam gdzie bywają dzieci. Koncepcja ta nabiera większego znaczenia w czasach ogromnego rozwoju przemysłu, telewizji, komputerów i wkraczającego nasze życie świata wirtualnego. Od nas zależy, to aby książka wśród mediów utrzymała właściwą, równorzędną pozycję i nie stała się czymś archaicznym. Naszym zadaniem jest otoczenie książki i czytania właściwą opieką. Jest to zadanie niełatwe, wymagające dużego wysiłku, pokonywania wielu przeszkód i barier.
Biblioteki dla dzieci to instytucje, które pełnią ważną rolę w działaniach na rzecz promocji książki i czytania. „Zasadniczą cechą bibliotek dziecięcych predystynującą je do roli najważniejszego ogniwa w łańcuchu promocji książki jest również ich bezpośredni i naturalny kontakt z młodym czytelnikiem wraz ze wszystkimi implikacjami tego faktu dla metodyki i skuteczności działań promocyjnych.”
W działalności tych instytucji ważna jest różnorodność form pracy z czytelnikiem. Według M. Zająca: „Wielość metod i form pracy jest czynnikiem charakterystycznym dla bibliotek obsługujących dzieci i młodzież. Arsenał środków stosowanych w danej placówce zależy z jednej strony od wielkości placówki, jej wyposażenia, specyfiki środowiska, przynależności do określonej sieci (szkolnej, publicznej) oraz od wykształcenia, dobrej woli i energii bibliotekarzy z drugiej.”
Zadaniem bibliotekarza jest zachęcenie dzieci do korzystania z biblioteki. Atrakcyjność i różnorodność form pracy z czytelnikiem o systematycznym i długofalowym charakterze stwarza szansę na przełamanie niechęci do czytania oraz kształtowanie nowego sposobu spędzania wolnego czasu przez dzieci.

Formy indywidualne
Indywidualne formy pracy z czytelnikiem to najskuteczniejsze działania, gdyż kierowane są bezpośrednio do konkretnego adresata. Poznanie czytelnika odbywa się w trakcie rozmowy, a także podczas obserwacji jego zachowań. Rozmawiając z czytelnikiem dziecięcym bibliotekarz otrzymuje informację zwrotną, która pozwala na zwiększenie efektywności perswazji. Ta forma pracy wymaga od bibliotekarza umiejętności nie tylko profesjonalnych ale i odpowiednich cech osobowości. Dziecko powinno być postrzegane jako jednostka, a pracę z nim rozpoczynamy od chwili, gdy tylko wejdzie do biblioteki. To czy dziecko zostanie stałym użytkownikiem, zależy od tego jak zostanie potraktowane. Potrzebna jest cierpliwość, wyrozumiałość i umiejętność zaciekawienia biblioteką i jej zbiorami. Ważne jest uwzględnienie zainteresowań czytelniczych dziecka, pomoc powinna być delikatna i dyskretna. Należy tu zgodzić się z wypowiedzią M. Zająca: „Praca indywidualna, w szczególności kierowanie czytelnictwem, musi odbywać się w sposób niezwykle delikatny, z poszanowaniem indywidualności poszczególnych dzieci, bez nadmiernej perswazyjności czy autorytarności.”

Formy quasi zbiorowe
Formy quasi zbiorowe są to formy pracy z czytelnikiem, które oddziaływują na publiczność niezebraną. Zastosowanie tych form ma charakter informacyjny i reklamowy.
Formy informacyjne (ulotki, foldery, informatory, powiadomienia) mają za zadanie powiadamianie użytkowników o lokalizacji biblioteki i godzinach pracy, zasobach i świadczonych usługach, a także o organizowanych przez instytucję imprezach. Umieszczenie tych form w odpowiednich miejscach np. w holu, przy wejściu do biblioteki, daje gwarancję efektywności przekazu. Na zewnątrz biblioteki należy umieszczać je w miejscach, gdzie najczęściej przebywają odbiorcy. W przypadku dzieci do takich miejsc zaliczyć możemy szkoły, przedszkola. Do rozpowszechnienia tej formy wykorzystać można również środki masowego przekazu (prasa lokalna, radio, Internet). Nie należy zapominać o estetyce i czytelności informacji, a przede wszystkim o aktualności.
Funkcję promocyjną (propagandową) pełnią przede wszystkim różnego rodzaju wystawy, ekspozycje i plakaty, których zadaniem jest dotarcie z informacja do jak największej ilości odbiorców. „Tematyka takich wystaw, ulokowanych w gablotach bądź na specjalnie przygotowanych tablicach, jest niezwykle szeroka: wiązać się może z okolicznościami kalendarzowymi (np. rocznice śmierci znanych ludzi kultury), aktualnymi wydarzeniami, bądź twórczością wybranego autora. Bardzo popularne w bibliotekach dziecięcych jest prezentowanie w tej formie wybranych, najbardziej atrakcyjnych nowych nabytków. Na ekspozycje składają się książki oraz inne elementy związane z prezentowaną tematyką. Wystawy takie mogą być instalowane poza bibliotekami np. w szkołach.”
Na uwagę zasługują również plakaty reklamowe. Najczęściej wieszane są na ścianach i pełnią rolę informacyjną.
Wspomnieć należy również o dokumentach promocyjnych przygotowywanych przez biblioteki dla dzieci. M. Zając wymienia dokumenty życia społecznego, „materiały ułatwiające niedoświadczonemu czytelnikowi dokonanie wyboru najbardziej odpowiedniej lektury lub zorientowanie się w regułach funkcjonowania biblioteki,” materiały promocyjne z adresem biblioteki i znakiem firmowym oraz ulotki reklamujące imprezy promocyjne.
Formy zbiorowe
Istotę zbiorowych form pracy stanowi oddziaływanie na grupę zebraną w tym samym miejscu i czasie. Mają one większy zasięg od form indywidualnych, pozwalają na oszczędność czasu bibliotekarza, jednakże kosztem zredukowanej skuteczności. W obszarze tych form oddziaływanie jest adresowane do zbiorowości, które nie są wewnętrznie powiązane ani zorganizowane. W formach zbiorowych dominuje werbalny kanał komunikacyjny oraz nastawienie na natychmiastowe oddziaływanie. Formy zbiorowe potwierdzają swoją użyteczność pod warunkiem dobrego przygotowania i sprawnej realizacji. Potrzebna jest do tego szeroka wiedza o adresatach, dostosowanie problematyki do oczekiwań, a formy do kompetencji odbiorców. Charakterystyka publiczności opiera się na ogólnej wiedzy o użytkownikach biblioteki, obserwacji oraz na przypuszczeniach.
Skuteczna realizacja omawianych form pracy z użytkownikiem wymaga starannego przygotowania. Są to formy dynamiczne realizowane z współuczestnictwem publiczności, więc w trakcie realizacji niewiele można zmienić. Mimo to w kontaktach bezpośrednich reakcje odbiorców mogą wpłynąć na przekaz korygująco i wnieść ożywienie.
Opowiadanie
Opowiadanie należy do najstarszych form pracy z czytelnikiem. Jest formą łatwą do przygotowania i przeprowadzenia. Nie wymaga wielkich nakładów finansowych.
Przyjmuje różnorodne postaci: godziny opowieści, czy spotkania, podczas których dokonuje się prezentacji. Imprezy te, mogą być przygotowywane cyklicznie bądź sporadycznie. Ważne jest miejsce imprezy, powinno być odosobnione, by jak najmniej było czynników rozpraszających uwagę słuchaczy. Opowiadanie składa się z trzech podstawowych elementów: opowiadającego, publiczności oraz opowieści. Opowiadać, może właściwie każdy. Jednakże powinien mieć dobrą dykcję i pamięć, oraz lubić to co robi. Opowiadając należy wykorzystywać aktorskie środki wyrazu: odpowiednie modulowanie głosu, mimika, gestykulacja. Wszelkie dodatki takie jak kukiełki, płynąca melodia czy dekoracja są pomocne dla zbudowania odpowiedniego nastroju.
Wybór opowieści (bajki, baśnie, legendy) uwarunkowany jest przez odbiorców. Ta forma działań przeznaczona jest dla dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Należy zwrócić uwagę na źródło opowieści oraz czas trwania, gdzie wyznacznikiem jest wiek słuchaczy.
„Opowiadanie prowadzi do książki pośrednio. Wprowadza słuchaczy w świat literatury, a dopiero później dziecko dowiaduje się, że wysłuchana historię może znaleźć w książce. Jeżeli seanse opowieści prowadzone są w bibliotece, takie skojarzenie przychodzi dużo łatwiej i w sposób oczywisty.”
Głośne czytanie
Głośne czytanie jest jedną z podstawowych form pracy z czytelnikiem dziecięcym. Przeznaczone jest w szczególności dla młodszych dzieci, ale kierowane jest również do nastolatków. Czytanie na głos i odpowiednia interpretacja tekstu, pomaga dzieciom rozwijać sprawność językową, pobudza wyobraźnię, uczy nowych słów, wzbudza zainteresowanie lekturą.
Forma ta nie wymaga żadnych kosztów, dłuższego przygotowania. Odbywać się może w różnych miejscach o stałych lub różnych porach. Na uwagę zasługuje fakt, iż podczas tych zajęć uczestnicy mają bezpośredni kontakt z książką. Dłuższe książki prezentowane są często w odcinkach. Czytanie może odbywać się z rozbiciem na role. Długość czytania oraz wybór książki dostosowujemy do wieku odbiorców. Głośne czytanie jest również sposobem na zapoznanie z tekstem, gdy posiadamy tylko jeden egzemplarz.
Ta forma pracy z czytelnikiem może być inspiracją do zajęć plastycznych (np. rysowania głównych bohaterów, czy wykonania ilustracji do wysłuchanego tekstu), czy też pretekstem do dyskusji.
Formy parateatralne
Formy te realizowane są w bibliotekach dla dzieci jako inscenizacje bądź przedstawienia lalkowe. Stanowić mogą oddzielną formę, lub być częścią opowiadania. Repertuar form parateatralnych to zazwyczaj baśnie, bajki i legendy. Omawiana forma wymaga twórczej pracy bibliotekarza i pozwala na atrakcyjną prezentację literatury. Jest również okazją do włączenia dzieci w przygotowania imprezy, czy też do czynnego ich udziału w spektaklu.
Booktalking
Metoda polegająca na prezentacji książki i krótkiej opowieści o niej. Realizowana jest głównie poza biblioteką najczęściej w szkole. Związana jest ze sztuką opowiadania i reklamowania. Opiera się najczęściej na streszczeniu intrygi (zarysowanie głównego wątku, przedstawieniu głównego bohatera) lub przekazaniu nastroju (nastrój grozy przy prezentowaniu horroru), czy też na zarysowaniu sceny z książki.
Booktalking kierowany jest do starszych dzieci lub młodzieży. Zajęcia prowadzone są zazwyczaj w stałych cyklach, kierowane do klasy w czasie jednej godziny lekcyjnej. Podczas spotkania prezentuje się od kilku do kilkunastu gawęd. Pamiętać należy o czasie prezentacji jednego utworu (do czterech minut). Booktalking stosowany jest najczęściej w bibliotekarstwie publicznym.

Zajęcia plastyczne
Zajęcia plastyczne są formą pracy, która jest przedłużeniem innych – opowiadania, głośnego czytania, inscenizacji – lub też występuje samoistnie. Bardzo często przybiera postać konkursu. Zajęcia tego typu wymagają odpowiedniego miejsca, potrzebnych materiałów i kwalifikacji bibliotekarza. Celem organizowania tych zajęć jest nie tylko urozmaicenie pracy i przyciągnięcie dzieci do biblioteki, ale i pobudzanie ich wyobraźni, zainteresowanie lekturą.
Formy zespołowe
Formy zespołowe „polegają na działaniach z grupą wewnętrznie zintegrowaną i zebraną w jednym miejscu.” Realizacja zespołowych form pracy jest dość trudna, gdyż opiera się na oddziaływaniu pośrednim, wymaga pomysłowości i wysiłku organizacyjnego. Opiera się na czynnym współuczestnictwie czytelników. Formy zespołowe przeznaczone są dla starszych dzieci. Rola bibliotekarza przy organizowaniu i prowadzeniu form zespołowych zmienia się. Nie jest partnerem, lecz moderatorem zespołu. Do form zespołowych zalicza się działające w bibliotece koła czytelnicze, zespoły zainteresowań, a także lekcje biblioteczne, spotkania z autorami, dyskusje i prelekcje.
Spotkania z autorami, prelekcje
Celem organizowania tych form pracy jest poznanie autora, jego drogi twórczej, pogłębienie znajomości i wzbudzenie zainteresowania jego utworami. Innymi gośćmi zapraszanymi na tego typu spotkania mogą być aktorzy, fotograficy, czy też ludzie innych ciekawych zawodów. Przy doborze autora, należy brać pod uwagę zainteresowania czytelników oraz predyspozycje gościa. Spotkaniu towarzyszy najczęściej wystawa związana tematycznie z osobą. Ważne jest, aby spotkanie było ciekawe i miało odniesienie do zbiorów biblioteki. Szansę powodzenia gwarantuje również dokładne przygotowanie i zaplanowanie imprezy. Wizytę poprzedzać winna akcja propagandowa i informacyjna.
Taką formę przyjmują również prelekcje dotyczące tematów, które interesują młodzież. W roli prelengentów występują naukowcy, ludzie znani z mediów, którzy są uznawani za autorytet w danej dziedzinie.
O sukcesie spotkań decyduje również ich cykliczność i umiejętność dostosowania do oczekiwań i możliwości słuchaczy.
Dyskusje
Dyskusja ma na celu pogłębienie dążenia do samokształcenia i umiejętności z tym związanych, pokazanie świata literatury jako świata związanego z rzeczywistością, „a czytania jako czynności pomagającej rozwiązywać problemy.”
Zorganizowanie i przeprowadzenie dyskusji wymaga przemyślenia i wyreżyserowania całości. Należy dokładnie określić temat dyskusji, który powinien wywołać różnicę zdań. Najpopularniejsze w bibliotece są dyskusje nad książką. Tematem może być jedna książka np. „Tato” Whortona – „Czy istnieje konflikt pokoleń” lub problem np. „Zagrożenie sektami” Według G. Lewandowicz korzyści płynące z dyskusji to: „wyjaśnienie wątpliwości, pełniejsze naświetlenie wybranych problemów, konfrontacja z poglądami innych, ocena usłyszanych poglądów, nabranie wprawy w zabieraniu głosu, wypowiadaniu własnych opinii, umiejętność bycia w grupie, wstęp do współżycia w społeczeństwie.”
Dyskusji często towarzyszy wystawka lub łączy się ją z formą teatralną.
Lekcje biblioteczne
Lekcje biblioteczne są formą podejmowaną przede wszystkim przez biblioteki szkolne, bądź przy ich współpracy. Są to formy opanowywania umiejętności i wiedzy w zakresach, które powiązane są z biblioteczną mediacją. W lekcjach, których celem jest realizacja programu przysposobienia informacyjnego i czytelniczego, biorą udział klasy szkolne. Lekcje biblioteczne mają za zadanie nie tylko wyrabianie nawyku czytania, ale także przygotowanie do korzystania z różnych typów dokumentów, kształcenie w zakresie umiejętności poszukiwania za pośrednictwem różnych źródeł, umiejętności korzystania ze wszystkich typów bibliotek i innych placówek informacji.
Materiały nieksiążkowe i nowoczesne technologie komunikacyjne
„W bibliotekach dla najmłodszych czytelników materiały nieksiążkowe i związany z nimi sprzęt odgrywają specjalną rolę.” M. Zając problematykę stosowania materiałów nieksiążkowych rozważa w dwóch płaszczyznach „z jednej strony mogą one służyć jako magnes przyciągający dzieci do placówek, z drugiej zaś mogą stanowić pożyteczne narzędzia wspomagające bibliotekarza w bezpośredniej pracy z czytelnikiem.”
Formy pracy z wykorzystaniem wideo, płyt czy komputera cieszą się popularnością wśród młodych czytelników. Podnoszą one atrakcyjność placówki w oczach dzieci. Podobnie rzecz się ma z materiałami nieksiążkowymi np. zabawki w czytelniach dla najmłodszych dzieci. Jednakże zastosowanie tych form jest ograniczone problemami natury finansowej (wysoka cena sprzętu oraz dokumentów). Omawiane formy pracy przynoszą widoczne efekty w pracy z czytelnikiem opornym.
Współpraca z rodzicami
Wyrabianie w dzieciach nawyku czytania oraz nadanie książce odpowiedniego znaczenia w ich systemie wartości ma większą szansę powodzenia, gdy do swych działań włączymy rodziców. Poznanie środowiska młodego czytelnika (poprzez kontakty z rodzicami), pozwala bibliotekarzowi na dobieranie bardziej skutecznych form pracy z dziećmi. „Oddziaływanie na rodziców powinno polegać nie tylko na ich odwiedzinach w bibliotece , ale powinno wykraczać poza jej mury. Chodzi o to, aby przekonać dorosłych o wielkim znaczeniu codziennego czytania i opowiadania dziecku, wspólnego przeglądania z nim książeczek.”

Odpowiedni dobór metod i form pracy z czytelnikiem dziecięcym na rzecz promocji książki to warunek osiągnięcia celu działań. Bibliotekarz powinien dążyć do rozmiłowania dzieci w literaturze. Aby było ono trwałe musi być nieustannie podsycane, gdyż w przeciwnym razie zgaśnie. A przecież dziecięce zauroczenie książką powinno przerodzić się w prawdziwą miłość do książki jako źródła niewyczerpanych doznań intelektualnych i emocjonalnych. Jeżeli młodzi czytelnicy taką świadomość posiądą, wówczas ich obcowanie z książką będzie czymś zupełnie naturalnym i oczywistym.

Autor: Renata Rainko nauczyciel SP im. K.I. Gałczyńskiego w Okartowie

BIBLIOGRAFIA:
Joanna Papuzińska: Biblioteki w służbie dzieciom. [W] Biblioteka w otoczeniu społecznym. Warszawa 2000
Michał Zając: Promocja książki dziecięcej. Warszawa 2000
Michał Zając: Biblioteki i młodzież: przyjaciele, wrogowie, nieznajomi? [W] Biblioteka w otoczeniu społecznym. Warszawa 2000
Marcin Drzewiecki: Biblioteka we współczesnej szkole. Warszawa 1991.
Jacek Wojciechowski: Praca z użytkownikiem w bibliotece. Warszawa 2000

Wyświetleń: 5398