Ocenianie to najtrudniejsze zadanie nauczyciela. Łatwiej przygotowywać i prowadzić lekcje niż sprawdzać wiedzę i wystawiać stopnie. To stresujące zajęcie.

Lecz ocenianie w szkole jest nieodzowne. Informuje ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i postępach w tym zakresie, pomaga w samodzielnym planowaniu rozwoju, motywuje do dalszej pracy, dostarcza rodzicom i nauczycielom informacji o postępach, trudnościach w uczeniu się oraz specjalnych uzdolnieniach ucznia, umożliwia nauczycielom doskonalenie organizacji i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej ( Na postawie § 2 Rozporządzenia w sprawie warunków i sposobu oceniania…).

Szkolenie to jest najważniejsze dla uczniów, chociaż bezpośrednio nie biorą w nim udziału. Uporządkowana wiedza i umiejętności nauczycieli przełożą się na bardziej przemyślane, pozbawione błędów, rzetelne i trafne ocenianie.


Na początek niewielka krytyka oceniania

Przyjrzyjmy się bliżej motywującej wartości ocen szkolnych.

Badania dotyczące wpływu stopni na naukę dzieci wykazują, że uczniowie w szkole pracują więcej, jeśli mają za to otrzymać ocenę.

Uczniowie, którzy otrzymywali zwykle dobre stopnie, mają o sobie ugruntowane mniemanie i wierząc, że potrafią zasłużyć na pozytywne oceny, przykładają się do pracy. Dzieci, które gromadziły marne oceny, przestają wierzyć w możliwość sukcesu i przestają się starać.

Niektóre argumenty poddają w wątpliwość sens wystawiania stopni. Oto lista zarzutów:

- Ocenianie jest bardzo subiektywne, każdy nauczyciel robi to inaczej;
- Nauczyciele często wystawiają stopnie w sposób powierzchowny i niedbały.
- Stopnie bywają traktowane jako kara lub sposób dyscyplinowania ucznia.
- Stopnie nie pozwalają przewidzieć przyszłych osiągnięć.
- Stopnie nie motywują uczniów do nauki.
- Niskie stopnie mogą zniechęcać uczniów do wysiłku.
- Stopnie nie pozwalają ocenić twórczości.
- Niektórzy rodzice karzą dzieci za niskie stopnie.
- Stopnie zachęcają do rywalizacji, a nie do współpracy.
- Nacisk na stopnie może prowadzić uczniów do oszustwa.
- Stopnie stresują nauczycieli i wymagają od nich dodatkowej pracy.

Oczywiście argumentów może być znacznie więcej.


Funkcje oceny

Aby ocenianie mogło wspierać rozwój ucznia, nauczyciel musi przestrzegać kilku zasad:

- oceny bieżące, śródroczne powinny dostarczać uczniom informacji o stanie
ich wiedzy i umiejętności;
- oceny muszą być w odpowiedni sposób komunikowane uczniom, to właśnie
ten sposób decyduje o motywowaniu i wspieraniu;
- ocena musi być uzasadniona, nauczyciel powinien wyjaśnić, dlaczego
wystawił taki stopień,
- komentarz nauczyciela powinien wskazać uczniowi możliwy sposób poprawy,
lepszego wykonania zadania, uzyskania wyższej oceny,
- komentarz musi być sformułowany w sposób życzliwy, nienaruszający dumy i
godności ucznia, bez zbytnich uogólnień,
- lepiej posługiwać się pozytywnymi niż negatywnymi określeniami. Zamiast
„Praca nieuporządkowana” nauczyciel może napisać „Starannie planuj
kolejność zagadnień”.

Etapy oceniania

Istotnym etapem oceniania, po sprawdzeniu wiedzy i wystawieniu ocen, jest przekazanie uczniom informacji zwrotnej.

Informacja zwrotna jest podstawą uczenia się.

Różnica między samym wystawieniem stopnia a uzupełnieniem go informacją zwrotną jest istotna. Najlepiej prześledzić ją na przykładzie.


Przykład

Lekcja fizyki. Uczeń odpowiada na pytanie o prawa dynamiki Newtona. Odpowiada bardzo słabo.

Wariant 1

- „Siadaj, niedostateczny” - mówi nauczyciel.

To ocena, która nie niesie żadnej informacji. Ze słowa „niedostateczny” uczeń wywnioskuje, że wszystko, co powiedział, było zupełnie beznadziejne. Ale jak poprawić wszystko?

Wariant 2

- „Siadaj niedostateczny, wszystko pokręciłeś”.

To ocena, która zawiera fałszywą informację zwrotną. „Wszystko pokręciłem? Czy naprawdę wszystko?” Odczytanie dosłownie takiej oceny mogłoby prowadzić do próby zmiany każdego poprzednio wygłoszonego zdania. Chyba bez sensu.

Wariant 3

- „Siadaj, niedostateczny, niczego się nie uczysz.”


Przykład (cd.)

„Nieprawda. Uczę się i pierwsze prawo Newtona powiedziałem dobrze…” Nauczyciel użył zbytniego uogólnienia. Jego ocena dotyczy ucznia, a nie jego wypowiedzi.

Wariant 4

- „Siadaj, niedostateczny, przekręciłeś drugie i trzecie prawo Newtona”.

No, już trochę lepiej. Można z tej wypowiedzi domyślić się, że pierwsze prawo było w porządku. Ale po co się domyślać?

Wariant 5

- „Marku, przedstawiłeś poprawnie pierwsze prawo Newtona. Jednak przy omawianiu kolejnych praw dynamiki popełniłeś błędy. Źle określiłeś miejsce przyłożenia siły i …Ponieważ te trzy prawa stanowią logiczną całość, Twoja wiedza z tego zakresu jest niedostateczna.”

To jest informacja zwrotna. Ma trzy cechy charakterystyczne:

- zaczyna się pozytywnie. Przecież nie jest celem oceny „dołowanie ucznia”;
- mówi o tym, co zostało dobrze zrobione. Nie tylko po to, aby złagodzić późniejszą krytykę, lecz po to, aby uczeń wiedział, czego już zmieniać nie musi. To bardzo ważne,
- obiektywnie wymienia, co zostało wykonane błędnie.


W przypadku małych dzieci w informacji zwrotnej nauczyciel powinien sugerować uczniowi sposób poprawy ( np. gdzie w książce ma szukać potrzebnych informacji ). Starszym uczniom lepiej jest zostawić więcej samodzielności.

Przekazywania informacji zwrotnej trzeba się nauczyć. To sztuka w taki sposób zakomunikować uczniowi przykrą ocenę, aby ją przyjął i wykorzystał. Oto kilka rad które mogą to ułatwić.



Informacja zwrotna

● Informacja musi być szybka, praktycznie natychmiastowa.
● Informacja to nie krytyka. Musi być dokładna. Nie powinna oceniać
człowieka, lecz jego pracę.
● Trzeba zaczynać od informacji pozytywnych. Najważniejsza zasada to nie
używać ogólników. Mówienie: „Wspaniała praca” – nie jest żadną
informacją.
● Nie wolno porównywać osoby ocenianej z innymi. Lepiej nie mówić
„Zrobiłaś to lepiej niż…” ani „Zrobiłaś to najlepiej z całej klasy”.
● Informacja zwrotna nie musi koniecznie zawierać jakichś zastrzeżeń.
● Przekazując informację zwrotną nauczyciel powinien starać się nawiązać
ciepły kontakt z rozmówcą. Do wypowiedzi dodać odrobinę entuzjazmu.

Błędy oceniania
Oto rejestr możliwych błędów:
- efekt „halo” – jedna pozytywna lub negatywna cecha ucznia albo jego
zachowanie wpływa na ocenę;
- tendencje do uśredniania – zdarza się, że oceniający unikają ocen bardzo
wysokich lub bardzo niskich;
- błąd pobłażliwości lub surowości – ten błąd może wynikać z osobowości
oceniającego lub z tradycji i przyzwyczajeń;
- błąd ostatniego wrażenia – aktualna ocena może być zdominowana przez
poprzednie wyniki i oceny;
- błąd projekcji – osoba dokonująca oceny robi to przez pryzmat własnych
wymagań i wartości. Lepiej oceniani są uczniowie podobni do oceniającego.


Przyjrzyjmy się im bliżej.

Efekt „halo”
Zewnętrzne cechy fizyczne ucznia mogą wpływać na opinię, jaką wyrabia sobie na jego temat nauczyciel. A opinia wpływa na ocenę. Podobnie uczeń, który zawsze pierwszy zgłasza się na ochotnika do różnych akcji, może zostać oceniony jako szczególnie zaangażowany, jak również bardzo pracowity.

Dowód tendencji do uśredniania często można obejrzeć w dziennikach szkolnych. Są nauczyciele, którym praktycznie nie zdarza się wystawić oceny negatywnej. Ani celującej. Ich uczniowie mieszczą się między 2 a 5. Można więc uznać, że taki nauczyciel stosuje ograniczoną, czterostopniową skalę ocen.

Błąd pobłażliwości lub surowości

Każdy zapewne pamięta takie powiedzenie: „Na szóstkę umie Pan Bóg, na piątkę – ja (nauczyciel), a uczeń może dostać najwyżej czwórkę”. Wypowiadający je nauczyciel popełnia błąd surowości. Są jednak nauczyciele,
u których wszyscy uczniowie od góry do dołu mają same szóstki i piątki. Ci z kolei wpadli w pułapkę pobłażliwości.

Błąd ostatniego wrażenia ma znaczenie przy ocenianiu dużej liczby prac. Jeśli nauczyciel sprawdzając prace rozpocznie od ambitnej, dobrze skonstruowanej pracy, to następne zwykle otrzymają nieco zaniżoną notę. Jest to efektem zaostrzenia kryteriów. I odwrotnie, jeśli pierwsza przeczytana praca jest kiepska, następne będą nieco lepiej oceniane niż na to obiektywnie zasługują. Zadziała prawo kontrastu.

Błąd projekcji polega na tendencji do wyższego oceniania tych uczniów, których poglądy są zgodne z poglądami nauczyciela. Psycholodzy udowodnili, że ludzie lubią tych, którzy są do nich podobni, bardziej im ufają i częściej skłonni są ich nagradzać.

Wiedza o możliwych błędach oceniania może zmniejszyć prawdopodobieństwo ich popełnienia.

Żeby wiedzieć jak oceniać ucznia trzeba znać podstawowe zasady oceniania:

- jawność oceniania
- częstotliwość oceniania
- sposób udostępniania ocenionych prac uczniom i rodzicom
- powiadamianie o ocenie
- informowanie uczniów i rodziców .

Zasady oceniania muszą być przyjęte przez wszystkich nauczycieli i znane uczniom. Powinny opierać się na pięciu regułach. Oto one:

1) Systematyczność.
2) Obiektywność.
3) Jawność – uczeń powinien znać kryteria oceniania. Każdy uczeń ma prawo do informacji o uzyskanej ocenie.
4) Prawo do kwestionowania oceny.
5) Omawianie oceny z uczniem – udzielanie informacji zwrotnych.


Opracowała:
mgr Monika Dudek
ZSPiP w Gwoźdźcu

Wyświetleń: 1519