Katalog

Przemysław Waszak, 2010-05-07
Toruń

Historia, Referaty

Historia Wenecji do początków XIX wieku – przegląd problemów.

- n +

Przedmiotem niniejszego referatu, dla którego podstawę stanowiła książka Wacława Szyszkowskiego wydana przez Towarzystwo Naukowe w Toruniu jest próba odpowiedzi na nasuwające się pytania o piękną Wenecję i jej barwne dzieje.
Kroniki weneckie przekazały, iż na początku było morze i troszkę ziemi. Sytuację tę możemy odnieść do późniejszych dziejów Republiki św. Marka, gdy dzięki swoim statkom i przyczółkom handlowym Wenecja wpływała na politykę i gospodarkę całego basenu Morza Śródziemnego. Wenecję określa się zresztą, jako wielki statek na włoskim lądzie. Wenecja była odrębna od poszczególnych państw włoskich ze względu na krzyżujące się wpływy, mentalności, interesy, wyjątkową żywotność jak i organizację.
Czy jednak jest to ewenement na skalę europejską? Są jeszcze dwa małe państwa o wyjątkowo trudnych warunkach geograficznych – zalewana Holandia i górzysta Szwajcaria. Obywatele obu państw odznaczają się wyjątkową zaradnością, uporem, niemal obsesją, jak holenderska nieustanna walka z morzem oraz przedsiębiorczość. Tacy byli też Wenecjanie.
Ich siłę stanowiły nie duże posiadłości ziemskie, lecz nad wyraz licząca się w średniowieczu flota, świetni żeglarze, dowódcy i kupcy, czyli kapitał ludzki oraz kontakty handlowe i dyplomacja. Potrafili osiągnąć więcej niż inne państwa włoskie położone na żyznych i obszernych terenach. Wenecję lokowano na bagnach oraz lagunach, zmieniających granice, znikających lub podupadających.
Tereny Wenecji zamieszkiwał zromanizowany później lud Wenetów. Wyspy zasiedlała ludność trudniąca się, jakby inaczej, rybołówstwem, transportem wodnym, warzeniem soli. Monopol Wenecji na warzenie soli morskiej będzie dla niej źródłem dużych zysków. Przywileju tego Republika Wenecka będzie gotowa bronić. Wenecja nie cofała się przed drastycznymi krokami w obronie własnych interesów. Wenecja stanowiła część Galia Cisalpina, wcielonej do Cesarstwa Rzymskiego przez Oktawiana jako Rejon X.
Powody osiedlania się na niedostępnych lagunach są znane – schronienie się przed licznymi w V i VI wieku najazdami. Wybór ten okazał się słuszny. Wenecja, dzięki znakomitym warunkom obronnym, wielokrotnie obroniła się przed potężniejszymi wojskami lądowymi i morskimi, jak również uniknęła okupacji do końca swego istnienia.
Najazdy utwierdzały w Wenecjanach ideę wolności i walki z najeźdźcami. Pierwszym dożą, czyli księciem – dux został Ursus z Heraklei w 737 roku. Małżonka doży to dogaressa. Tytuł doży odpowiadał tytułowi hypatosa, konsula, stojącego na czele Ducatus Venetiae. Wybierany był on początkowo przez zgromadzenie wszystkich wolnych, nigdy nie był dziedziczny. Los dożów był ciężki. Narażeni byli na szereg niebezpieczeństw.
Wenecja nie od razu została stolicą. W 810 roku przeniesiono ośrodek władzy z Malamocco na Rialto. To początek Civitas Venetiarum. Wówczas miało miejsce poddanie się Frankom. W 811 roku potwierdza się jednak zależność od Bizancjum – związek, który w pewien sposób przyczyni się do kresu Cesarstwa Wschodniorzymskiego.
Charakterystyczny dla Wenecji jest brak feudalizmu, wojen gwelfów oraz lokalnych rządów. Samodzielna polityka zagraniczna, dążenie do wolności Adriatyku i utrzymania w nim znacznych wpływów. Wenecję można porównać do XVII-wiecznej Polski. Charakterystyczne były nieliczna szlachta oraz ustrój oligarchiczny. Republika św. Marka w gospodarce odgrywała rolę pośrednika pomiędzy Wschodem a Zachodem. Podobnie jak starożytny Rzym wymagała dopływu żywności i drzewa do budowy statków, które Wenecjanom zastępowały konie i woły, czyli zwierzęta wierzchowe i pociągowe.
Problem stanowią piraci, metodycznie zwalczani lub przekupywani, ale już w X wieku Wenecja jest liczącym się państwem, posiadającym mury obronne. Republika Wenecji swą siłę budowała na handlu z całym światem oraz na pracowicie zdobywanych przywilejach i dalekich przyczółkach handlowych, tudzież skutecznej rywalizacji z Pizą i Genuą. Republika Wenecka pomogła w pierwszej krucjacie na dogodnych dla siebie warunkach, bo tylko ona dysponowała wówczas silną flotą. Krucjaty stworzyły możliwości umocnienia pozycji handlowej w Syrii. Cel stanowiło uzyskanie eksterytorialnych enklaw we wschodnich miastach. Wobec konfliktów na wschodzie oraz zmiennej polityki Bizancjum – jak chociażby konfiskaty dóbr i aresztowi Wenecjan w całym Cesarstwie Bizantyjskim, Wenecja zachowuje zdolność do wychodzenia z kryzysów poprzez elastyczność władzy, ofiarność obywateli, jak i dzięki przymusowym pożyczkom państwowym.
Po bitwie pod Legnano w 1176 roku Adriatyk staje się morzem wewnętrznym Wenecji. Bizancjum zobowiązuje się w roku 1183 bronić Wenecji i oddaje jej budowę swojej floty. Liczni szkutnicy weneccy budują armadę statków, ale nie dla Bizancjum, lecz w celu inwazji nań. IV krucjata w 1202 roku jest realizacją polityki weneckiej. Nie uderza się na osłabiony wówczas Egipt – partnera handlowego Wenecji, lecz na Cesarstwo Bizantyjskie. Zdobycie Konstantynopola porównywano do późniejszego „Sacco di Roma”, jednak Wenecjanie nie niszczyli, lecz zbierali zdobycze. Na tronie Bizancjum Wenecja osadza przychylnego sobie władcę, uzyskuje prawo handlu a nadto strategiczne punkty takie jak Kreta. Wenecja i jej interesy handlowe triumfują, ale nie na długo. Osłabione Cesarstwo Wschodniorzymskie nie oprze się Imperium Osmańskiemu, z którym Wenecjanie stoczą aż pięć wojen.
Już w 1261 roku Bizancjum odzyskuje suwerenność a Wenecja traci wszystkie wschodnie punkty handlowe. Na jej miejsce wkracza Genua, pokonana wiek później. Handel jednak kwitnie, rozpoczyna się bicie złotego dukata, cenionej monety. Bizancjum jest osłabione a dyplomacja wenecka silna.
Dyplomacja była specyficzna – prowadzono rokowania nawet z pobitym i nie uznawanym cesarzem bizantyjskim. Po porażkach natychmiast rozpoczyna się z najeźdźcami rokowania handlowe.
Siłą państwa była jego organizacja, świetne archiwa, administracja, rozbudowany system policyjny, nagrody za informacje, wielki nacisk na wywiad i sprawne przekazywanie informacji, zakaz dla Wenecjan rozmów z obcokrajowcami.
Plany Wenecji, nazywanej Nowym Rzymem były ambitne, chciano przenieść stolicę do zdobytego Konstantynopola. Często używano oznaczeń „Senatus Populusque Venetiae”. Do osiągnięcia swoich celów stosowano szereg metod.
Religia dla Wenecjan nie była sprawą pierwszorzędną. Choć odporni na reformację katolicy tolerowali inne wyznania, nie byli fanatykami zaś duchowieństwo weneckie nad posłuszeństwo Rzymowi przedkładało czasem wierność Republice, zwłaszcza w czasach nowożytnych. Liczne interdykty i ekskomuniki papieskie nie wywierały na Wenecjanach szczególnego wrażenia. Niezupełnie zatem można nazwać Wenecję wierną córą Rzymu, co pojawia się w publikacjach.
Wenecja rozumie swój błąd i wytyka innym bezczynność w obronie upadającego Cesarstwa Bizantyjskiego. Obiecuje mu pomoc, jednak jej nie wysyła. Konstantynopol upada w 1453 roku. Wenecjanie natomiast układają się z Imperium Osmańskim i uzyskują dzielnicę w Konstantynopolu. W niektórych przedsięwzięciach Wenecji zauważamy działanie zasady świętego samolubstwa – „il sacro egoismo”, czasem prowadzącego na manowce pragmatyzmu.
Odkrycie drogi do Indii oraz Ameryki oznacza początek prymatu Portugalii. Wenecjanie zbroją piratów, wysuwają koncepcję kanału sueskiego, dozbrajają Egipt. Konkurencja jest jednak znaczna – towary portugalskie są o połowę tańsze od weneckich. Republika Św. Marka stwarza jednak więcej udogodnień dla klienta i otwiera się na nowe rynki – niemieckie.
I Wenecja doczekała się wyprawy wojennej przeciwko sobie w 1508 roku. Uczynił to Juliusz II. Celem był rozbiór Wenecji. Republika Św. Marka jednak nigdy się nie ugina. Wówczas we Włoszech liczy się przede wszystkim Papiestwo i Wenecja. Upadek Wenecji mógł być niekorzystny dla papieża. Wówczas często zmieniano przymierza, czego przykładem jest początkowo współpraca Francji i Papiestwa przeciw Wenecji w 1508 roku. Trzy lata później natomiast Wenecja i Papiestwo występują przeciwko Francji. Cztery lata później występuje następna kombinacja – Wenecja z Francją sprzymierzają się przeciw Papiestwu. Jednak odtąd to Wenecja zaczyna słabnąć.
Wenecja nie pomaga Rzymowi podczas „Sacco di Roma”. Luksusy, bogactwo, moda, półroczny, najdłuższy w Europie karnawał powodują apatię, rozluźnienie oraz utratę sił witalnych. Nie zawsze wiernemu sojusznikowi państwa Europy nie udzielają pomocy i traci on Cypr – tak bogaty jak niegdyś Konstantynopol. Odpowiedź następuje w bitwie pod Lepanto w 1571 roku. Imperium Osmańskie zabiera jednak wyspy na Morzu Egejskim i Kretę. Upada koncepcja aktywnej polityki zagranicznej. Kolejne wojny, choć jej nie dotyczą, to ją rujnują, co stanowi podobieństwo do XVIII-wiecznej Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Wenecja ma być neutralna, bierna, a tym samym bez znaczenia. Republika Wenecji umiera jednak w słodyczy życia – luksusie, jako najbardziej rozbawione państwo w Europie. Przyczyniają się do tego porażki niegdyś doskonałej dyplomacji, która nie radzi sobie z pewnym siebie Bonaparte, a z drugiej strony odrzuca przymierze z Francją. W 1797 roku upada Republika podczas pośpiesznego głosowania rady. Pokój w Campoformio przyznaje Wenecję Austrii w zamian za zrzeczenie się pretensji do Belgii. W 1866 roku Wenecja wejdzie w skład zjednoczonych Włoch, ale już nie z mocarstwowej pozycji.
Wybór bibliografii
Szyszkowski Wacław, „Wenecja: dzieje Republiki 726-1797”, Toruń 1994, Towarzystwo Naukowe w Toruniu.
Wyświetleń: 1797


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.