Katalog

Beata Klary
Język polski, Różne

"Adaptacja filmowa szansą dla nauczyciela" - przykładowe omówienie zagadnienia języka filmu, możliwe do zrealizowania na lekcjach języka polskiego.

- n +

W trzecim tysiącleciu (czy tego chcemy, czy nie), obraz odgrywa dla dzieci i młodzieży większą rolę niż tekst. Ubolewamy nad tym, my dorośli, jednakże okazalibyśmy się wielkimi dyletantami, nie zwracając uwagi na tą oczywistość.

Warto więc, zdając sobie z tego faktu sprawę, skupić się na roli obrazu w życiu człowieka i przy omawianiu tekstów literackich, szczegółowo przedstawiać ich realizacje filmowe, czyli język filmu. Nauczyciele zwykli omawiać problem adaptacji filmowej jednostkowo, by zrealizować założenia programu MEN-u. Dla dobra przyszłych pokoleń, podejście owe powinno ulec zmianie. Na podstawie "Kamieni na szaniec" Aleksandra Kamińskiego i ich adaptacji Jerzego Łomnickiego "Akcja pod Arsenałem" chcę przedstawić przykładowe omówienie zagadnienia języka filmu, możliwe do zrealizowania na lekcjach języka polskiego.

ADAPTACJA pochodzi od łacińskiego słowa adaptare, co znaczy - przystosować. W przypadku filmu oznacza transpozycję utworu literackiego, scenicznego itp. Dokonaną dla potrzeb filmu; zabieg reartykulacji - ponownego wykonania danego dzieła w tworzywie i języku filmu. Adaptacja jest więc utworem filmowym opartym na tekście literackim nie przeznaczonym pierwotnie do filmu. Nie jest więc "drugim nurtem literatury czy pograniczem filmu i literatury, a samym filmem. Swoistym układem filmowych znaków i powinna być w kategoriach filmowych rozpatrywana"1.

Język filmu operuje innymi znakami niż język literatury. Jest bardziej złożony. Film oddziałuje za pomocą. obrazów, układów linii i barw (tak jak plastyka), za pomocą dialogów (jak sztuka teatralna), za pomocą muzyki - wszystko to stapiając w jedną nową całość. "Szczególną jednak, specyficzną i główną cechą filmu jest ruch, odtwarzanie ruchu [...], i to ruchu pojętego i ukazanego wszechstronnie. Ruchome są poszczególne obrazy na ekranie. Porusza się także kamera, która dokonuje zdjęć tych obrazów; wreszcie istnieje ruch obrazów pomiędzy sobą, montaż filmowy"2. Różnorodność języka filmu, unaoczni młodzieży przydzielenie im właśnie tych prac (rysunek, dialog, drama), przy analizie jednego z fragmentów filmu. Nie jest tu koniecznością zaczynanie mówienia o adaptacji od obejrzenia całego filmu. Drobne fragmenty lepiej wprowadzają w zagadnienie. Po projekcji wybranej przez nauczyciela sceny (zawierającej poniższe elementy) jeden rząd uczniów ma przygotować rysunkową wizję tej sceny (kadry, ujęcia), drugi rząd - zapisać dialogi (słowo), trzeci zaś opisać fragment akcji tak, by móc później zagrać ją, odtworzyć gestem, mimiką (ruch). Owe zadania doprowadzą do wniosku, iż adaptacja "wymaga zorkiestrowania tematu literackiego na wielobrzmieniowy ton dzieła wielotworzywowego, co niesie za sobą konieczność dokonania interpretacji i wyboru oraz transformacji pierwowzorów"3. To wszystko zaś prowadzi w efekcie do nieuniknionej subiektywizacji przekładu.

Film jako sztuka wizualno-audialna dysponuje wieloma możliwościami przekazywania treści. Elementami, jakimi posługuje się film, są: ujęcia, plany, punkt widzenia kamery, jej ruch oraz montaż i dźwięk. Nim jednak reżyser i jego ekipa rozpoczną prace, musi nastąpić proces złożony z szeregu faz, składający się na realizacje utworu wielotworzywowego. Na początku powstaje scenariusz, następnie scenopis według którego będą realizowane poszczególne sceny filmu. Kiedy scenopis jest gotowy, reżyser wraz z operatorem, aktorami i ekipą obsługującą sprzęt techniczny, rozpoczynają prace nad plastyczną formą dzieła. Po zakończeniu zdjęć, przygotowany materiał poddany zostaje udźwiękowieniu, a następnie montażowi, który stanowi ostatnią fazę procesu powstawania dzieła filmowego. Cały przebieg owego procesu dobrze jest przeprowadzić na zajęciach koła polonistycznego, by uzyskać krótki film, będący adaptacją wybranego utworu.

Po zmontowaniu filmu do głosu dochodzi widz jako współtwórca dzieła, który organizuje je w swojej świadomości. W związku z tym, jak podkreśla Krystyna Laskowicz, "adaptator w daleko większym stopniu musi skoncentrować dziś uwagę na przyszłym kształcie technicznym utworu, niż na samej tylko treści przekładanego pierwowzoru"4. "Akcja pod Arsenałem" Jana Łomnickiego nadaje się znakomicie do przeanalizowana właśnie pod katem wszystkich etapów powstawania filmu.

SCENARIUSZ


Scenariusz filmowy to słowne, szkicowe ujęcie pomysłu (fabuła, opisy poszczególnych scen, dialogi), stanowiące wstępną fazę realizacji filmu; utwór z pogranicza epiki i dramatu, który nie musi mieć walorów literackich, gdyż dziełem artystycznym ma być dopiero zrealizowany film5.

Oceny scenariusza do "Akcji pod Arsenałem" autorstwa Jerzego Stefana Sławinskiego, dokonać należy poprzez fabułę, która "świadczy" o scenariuszu. Sławiński to wytrawny i wszechstronny filmowiec, autor dialogów lub scenariuszy do "Kanału", "Eroiki" czy "Zezowatego szczęścia". Przy tworzeniu scenariusza "Akcji pod Arsenałem" współpracowali z nim również Stanistew Broniewski pseudonim "Orsza", który dowodził akcją pod Arsenałem i wydał w 1962 r. książkę poświęconą temu wydarzeniu oraz Zygmunt Kaczyński pseudonim "Wesoły". Oczywiście przy pisaniu scenariusza wykorzystano jako podstawę książkę Aleksandra Kamińskiego "Kamienie na szaniec", a także średniometrażowy fabularny film Jerzego Wolena pt. "Strzały pod Arsenałem". Wszystko to gwarantowało maksymalną ścisłość rekonstrukcji i "świadczyło o rzetelnym stosunku do sprawy reżysera Jana Łomnickiego"6. Należy o tym fakcie poinformować uczniów, by zdawali sobie sprawę, że film ów w wielu momentach będzie różnił się od przeczytanej przez nich lektury.

Scenariusz tego filmu (wnioskując z jego przebiegu) dzieli się jakby na dwie części. W pierwszej nagromadzonych zostało wiele luźno powiązanych epizodów z życia młodzieży w okupowanej Warszawie. Jest to wciąż oczekiwanie na walkę, która następuje dopiero w części drugiej, gdzie mamy do czynienia z precyzyjnie przeprowadzonym manewrem ataku na karetkę więzienna. Z tego scenariusza wynika, że "ambicją reżysera i scenarzysty było ująć w ramy jednego filmu niemal całą okupacyjną działalność "Szarych Szeregów".. Zygmunt Kałużyński w krótkim artykule "Dusza stygnie" stwierdził, że "Sławiński był po prostu rzetelnym obserwatorem - świadkiem i dostarczył kanwy, którą można było rozmaicie nasycić emocjonalnie. Tak jak z jego tekstami uczynili Wajda i Munk tworząc arcydzieła rozrachunkowej szkoły polskiej"7. Reżyser "Akcji pod Arsenałem" wykorzystując scenariusz Sławińskiego skupił się jednak tylko na wydarzeniach historycznych, opuszczając psychologiczną charakterystykę postaci i dokładną rekonstrukcję podłoża przyjaźni głównych bohaterów. Dokonał on wraz ze scenarzystą wielu operacji retorycznych na tekście "Kamieni na szaniec", by uzyskać odpowiedni efekt adaptacyjny.

Dokonując adaptacji filmowej, reżyser może zastosować cztery typy zabiegów adaptacyjnych, jakimi są; * detrakcja (redukcja elementów); * permutacja (inwersja elementów); * substytucja (wymiana elementów); * adiekcja (uzupełnienie o nowe elementy). Owe zabiegi powinny być z uczniami odnalezione, ukazane i przeanalizowane. Warto więc dokonać podziału uczniów na cztery grupy tytułowe (redukcja, uzupełnienie, inwersja, wymiana) i przydzielić im do odszukania owe zabiegi. Nauczyciel wcześniej musi przygotować podpowiedzi dla grup np. pomocne numery stron utworu, by w trakcie oglądania filmu skupiły się na własnych zadaniach. Ułatwieniem pracy na lekcji jest poniższe omówienie zabiegów adaptacyjnych.

Zabieg redukcji elementów (detrakcji) widoczny jest na samym początku filmu. Rozpoczyna się on bowiem od zdjęcia flagi niemieckiej z gmachu PKO przez "Alka", wprowadzając widza w jedną z akcji dywersyjnych Małego Sabotażu. Pominięta została wiec pierwsza połowa "Kamieni na szaniec", mówiąca o samych bohaterach oraz ich wcześniejszych czynach w ramach podziemia. Rozpoczęcie filmu od właśnie tej akcji miało na celu ukazanie już na samym początku jednego z głównych bohaterów. Poza tym rozpoczęcie filmu od indywidualnego wyczynu, może sugerować skupienie się autorów na postaciach pierwszoplanowych. Fakt ten zostanie szybko zauważony przez uczniów. Dalsze różnice wymagają pokierowaniem uczniami.

Śledząc rozwój filmu zauważa się przestawienie kolejności scen w stosunku do podstawy adaptacji, zwane permutacja, Kolejne sceny dotyczące akcji dywersyjnych przedzieliła scena kupowania kurtki przez "Alka". Scena owa została poddana zabiegowi adiekcji, czyli uzupełnienia o nowe elementy. W "Kamieniach na szaniec" "Alek" sam zakupił kurtkę, w filmie zrobili to z nim jego przyjaciele. Oni pomogli mu zebrać dostateczną ilość pieniędzy, poświęcając swoje najcenniejsze pamiątki - "Zoska" zegarek, a "Rudy" pióro. Co ciekawe, padły tam pewne słowa, które informują odbiorcę o szkole, do której uczęszczali chłopcy: "Najlepsze pióro, które napisało najlepszą pracę maturalną u Batorego".

Dalsze sceny filmu nadal ukazują osobę "Alka", a dokładniej - jego spotkanie z Basią. Chłopiec cieszy się z nowo nabytej kurtki i zabiera dziewczynę na spacer (u Kamińskiego prezentacja owa odbywa się w mieszkaniu). Cały wątek miłosny Basi i "Alka" został przez autorów filmu rozwinięty. Dodanie to służy uzupełnieniu charakterystyki bohatera oraz wyraźnemu podkreśleniu, że w czasach wojny kwitła nie tylko przyjaźń, ale również miłość. Dopiero po tej prezentacji film wraca do wcześniejszego fragmentu "Kamieni na szaniec", a mianowicie do głośnej na cały kraj sprawy tablicy na pomniku Kopernika. "Alek" usunął ja w dniu rocznicy urodzin tego wielkiego astronoma.

Adiekcja (dodanie) ma miejsce w przypadku całkiem nowej, w porównaniu do tekstu literackiego, sceny, w której dwaj przyjaciele - "Rudy" i "Zośka" toczą ze sobą długą, trwającą aż do nocy, rozmowę. Wtedy też zostały zaprezentowane ich poglądy na życie i śmierć. Owa scena stanowi zebranie i uogólnienie przekonań chłopców, a nawet całego ich pokolenia, które wynikają bezpośrednio z wymowy "Kamieni na szaniec". W scenie tej padły słowa będące fragmentem "Testamentu" Słowackiego, w książce umieszczone w scenie śmierci "Rudego". W filmie przyjęto koncepcję wiernego odtworzenia śmierci "Rudego" - który umarł w czasie przenosin do szpitala, dlatego też owe słowa wielkiego poety musiały być umieszczone w innym momencie. W scenie, gdy "Zośka" spał u "Rudego" padły również inne słowa, nie mające miejsca w opowieści. Jeden z bohaterów powiedział: "słodko i zaszczytnie jest umierać za ojczyznę". Słowa te służyły scaleniu tej sceny oraz podkreśleniu stosunku chłopców do śmierci. Bicie się poduszkami, to już element humorystyczny, świadczący o młodości i wzajemnej przyjaźni "Rudego" z "Zośką". Dodanie tej sceny jest ukierunkowaniem filmu na podkreślenie roli przyjaźni w życiu młodzieży Szarych Szeregów, która to przyjaźń odegra później tak wielkie znaczenie.

Ponownie z zabiegiem adiekcji mamy do czynienia miedzy scenami aresztowania "Heńka" i aresztowania "Rudego". W "Kamieniach na szaniec" następują one po sobie. W filmie przedzielone są sekwencją innych scen.

Sceny pokazujące "Rudego" poddawanego przesłuchaniom są rozszerzone w porównaniu do opisu Kamińskiego. Pada stwierdzenie gestapowca: "wyszedł żuczek na słoneczko", w momencie, gdy ťRudy" przeczołgał się na słoneczną stronę celi. Owe dodanie sugeruje bezczelność oprawców, ich okrutne i bezduszne traktowanie więźniów, jak robaków, a nie ludzi. O końcowym wyczerpaniu oraz ogromnym bólu miała zaświadczyć dodana scena, w której "Rudy" poprosi o truciznę. Myślę, że było to pewne nadużycie w stosunku do opowieści Kamińskiego, jednak umotywowane wcześniejszymi słowami bohatera, iż chce żyć, ale nie za wszelką cenę.

Nim nastąpi odbicie "Rudego", znów widzimy miłosną scenę z udziałem "Alka" i Basi. Jest ona swoistego rodzaju zapowiedzią nieszczęścia, gdyż nagle spłoszone ptaki odlatują w popłochu, a jednocześnie pokazuje szczęście, które po raz ostatni dane jest "Alkowi". Atak na więźniarkę poprzedza jeszcze dodana scena, w której do uzupełnienia zapasów broni, chłopcy rozbrajają Niemców na ulicy. 0 tym również nie ma mowy w "Kamieniach na szaniec". W filmie scena ta została dodana, by zaakcentować trud i pracochłonność przygotowania tak dużej akcji.

Warto podkreślić, że zastosowane przez scenarzystę i reżysera zabiegi adaptacyjne w stosunku do pierwowzoru literackiego, są świadomym wyborem realizatorów filmu, którzy nie dali się biernie prowadzić wzorcowi, jakim byty "Kamienie na szaniec", a narzucili swojemu dziełu porządek i sens, zgodnie z tym co chcieli wyrazić8. Zarówno detrakcja, permutacja, jak i adiekcja, posłużyły Łomnickiemu do stworzenia własnej hierarchii ważności poszczególnych wątków. Postawił on przede wszystkim na ukazanie bohaterstwa młodych ludzi, którzy poświęcali się zarówno dla dobra ojczyzny, jak i dla dobra współtowarzyszy. Należy z uczniami nie tylko wymienić zabiegi adaptacyjne, ale omówić jednocześnie ich funkcję.

UJĘCIA, PLANY, RUCHY KAMERY, MONTAŻ FILMU


Podstawowy element z jakiego zbudowany jest każdy film to ujęcie. Ujęciem nazywamy odcinek filmu nakręcony bez zatrzymania mechanizmu kamery lub "najmniejszą jednostkę dynamiczną filmu, odci-nek taśmy zawarty miedzy dwoma najbliższymi połączeniami montażowymi"9.

Z ujęciem ściśle związany jest sposób widzenia przedmiotu przez kamerę, czyli plan. "Choć zasadniczo jednemu ujęciu odpowiada jeden określony plan, bywają ujęcia, które dzięki : ruchowi obiektu, ruchowi kamery - mogą być zdjęte w kilku różnych planach24. Rozróżniamy następujące plany:
  • rozszerzające uwagę - daleki, - ogólny, - pełny
  • podstawowy - amerykański
  • koncentrujące uwagę - półzbliżenie, - zbliżenie, - detal.
Stosowanie różnego rodzaju planów ma na celu sterowanie uwagą widza, utrzymanie jego uwagi w odpowiednim napięciu. Omawianie różnych planów stosowanych w filmie nie nastręcza trudności na lekcji, uczniowie mogą rysować szkice, schematy lub słownie omawiać zawartość planu przedstawianego przez nauczyciela wybiórczo.

Wszystkie te plany, z wyjątkiem dalekiego, który przedstawia szeroki widok krajobrazu, wykorzystano w filmie "Akcja pod Arsenałem". Jednak najczęściej reżyser operował półzbliżeniem. Półzbliżenie to plan, gdzie przedstawione jest popiersie występujących w filmie osób. Na początku filmu pełni ono funkcje zapoznania odbiorcy z głównymi bohaterami. Zarówno "Zośka", "Rudy", jak i "AIek" pokazywani są w półzbliżeniach. Często widzimy ich jednocześnie w jednym kadrze, na przykład w scenie gdy dokonują zakupu kurtki dla "Alka''. Półzbliżeniami zdejmowane są. również osoby na targu oraz wszelkie inne, bowiem służy to prezentacji ludzi tamtych lat, ich wyglądu w czasie wojny oraz ekspresji ich postaw i zachowań. Także w czasie wszelkich zebrań członków Szarych Szeregów postaci zdejmowane są w tym planie. Czasem półzbliżenia przechodzą w plan amerykański, gdzie człowiek widoczny jest do kolan i oczywiście wciąż dominuje w obrazie. Bo ludzie są w tym filmie najważniejsi. Miejsce akcji pokazywane jest tylko parokrotnie w planie ogólnym, gdzie widzimy fragmenty miasta, ulic, czyli charakter i atmosferę wojennej Warszawy.

Plan pełny występuje w scenach zbiorowych. Najlepiej pokazuje uciekających przed Niemcami ludzi czy wycofujących się żołnierzy z przeprowadzonej akcji. Plan ten bowiem przedstawia postaci ludzkie widoczne całkowicie, ale pod ich nogami i nad ich głowami jest jeszcze trochę wolnego obrazu.

Osobne miejsce zajmują zbliżenia. One pozwalają na lepsze odczytanie wyrazu twarzy filmowanej osoby. W tym planie najczęściej pokazywany jest "Zośka", zwłaszcza po aresztowaniu "Rudego", jak i po jego odbiciu. Zbliżenia te w doskonały sposób oddają wnętrze człowieka, jego przeżycia i uczucia. Zbliże-nia tarczy zegara pełnią natomiast funkcję udramatyzowania akcji. Czas ucieka, a wciąż nie ma pozwolenia na odbicie więźniarki. Zostało już tylko 15 minut. Na szczęście decyzja przychodzi w porę.

Kamera często w zbliżeniu pokazuje twarz "Rudego" zmasakrowaną w czasie śledztwa. Sugeruje wiec odwagę młodego człowieka, który mimo iż bardzo cierpiał, nie zdradził jednak żadnych informacji. Później pokazuje twarze rannych - "Buzdygana" i "Alka". W ich oczach nie widać strachu. To żołnierze, którzy nie boja. się śmierci. Zwrócenie na to uwagi jest możliwe właśnie dzięki zbliżeniom, które umożliwiają rzadko spotykaną w życiu dokładność obejrzenia przedstawionego obrazu. Na zbliżeniach pokazywana jest również bron, jaką przyjdzie walczyć Polakom. Podkreśla to fakt nierówności sił walczących stron, a jednocześnie bohaterstwo i odwagę młodych ludzi. Plany filmowe służą wiec narracji filmowej. Poprzez montaż nadający im właściwy porządek i tempo, zwracają uwagę na to, co w opowiadaniu i opisie jest najważniejsze.

Montaż stanowi bowiem kolejny ważny etap tworzenia utworu filmowego i kontynuacje intelektualnej pracy reżysera nad nim. Znajduje to potwierdzenie w wypowiedziach znanych twórców filmowych. Wsiewołod Pudowskin w pracy 0 montażu pisał m. in.: "Moim zdaniem, montaż nie polega na łączeniu różnorodnych fragmentów na jednej taśmie. DIa mnie montaż jest przede wszystkim sposobem wyrażania i wyjaśniania istotnej treści filmu, jest metodą którą posługujemy się dla przedstawienia na ekranie przejawów realnego życia"25. Umiejętny montaż pełni w filmie funkcję przede wszystkim dramaturgiczną. Najlepiej omówić montaż na przykładzie poniżej opisanym, gdyż tam mieści się cała dramaturgia "Akcji pod Arsenałem". Jest to scena oczekiwania zezwolenia na odbicie więźniów. Kolejne ujęcia pokazują wyruszającą z Szucha więźniarkę, oczekujących z niecierpliwością bohaterów i tarczę zegara z upływającym czasem. Napięcie wzrasta, ujęcia stają się coraz krótsze. W odczuciu widza ujęcia długie znamionują wlokący się groźnie czas, ujęcia krótkie - pośpiech "Orszy", by na czas dostarczyć wiadomość o zgodzie. Uczniowie mogą mierzyć na stoperze długość ujęć, by wyraźnie odczuć różnicę.

Montaż filmu może być twardy, miękki lub wewnątrzujęciowy. I właśnie ten ostatni jest najczęściej stosowany przez Barbarę Kosidowską montażystkę filmu "Akcja pod Arsenałem". Taki montaż charakteryzuje się wędrującym okiem kamery, która rejestruje niczym oko ludzkie to, co się przed nią dzieje. Czasami stoi w miejscu, czasami podąża za ludźmi i zdarzeniami. Montaż twardy zastosowany jest przede wszystkim przy zmianie miejsca akcji. Wtedy to następują ciecia, czyli połączenie ze sobą dwu obrazów na ekranie, z których jeden następuje po drugim w sposób nagły. Ciecia występują również w scenach, które pokazują. reakcję poszczególnych bohaterów na zaistniałą sytuacje tub gdy np. w scenie zdjęcia tablicy z pomnika Kopernika, ukazywane są jednocześnie - przeprowadzana akcja i zachowanie się pilnującego terenu żandarma.

Pisząc o języku filmu należy również przedstawić zjawisko dotyczące ustawienia kamery. Ustawienie to sposób i kąt widzenia planu. Wyróżnić można następujące ustawienia kamery: *frontalne, * z góry, * z dołu, * ze skosu.

W "Akcji pod Arsenałem" mamy do czynienia przede wszystkim z ustawieniem frontalnym, bardzo obiektywizującym przedstawiony obraz. Tylko w paru scenach kamera ujmuje obraz z góry, na przykład gdy główni bohaterowie w jednym ze swoich miejsc spotkań, przyglądają się z trzeciego piętra grającym na podwórku żołnierzom Wermahtu. Podobnie ustawiono kamerę, gdy roznoszący czekoladę Niemcom "Wesoły" miał sprawdzić, czy "Rudy" będzie przewożony więźniarką. Jego oczyma śledzimy to, co dzieje się na dziedzińcu. W scenie, gdy skatowany "Rudy" leży na podłodze w sali przesłuchań, ujecie z góry pełni funkcję metaforyczną. Podkreśla bowiem słabość i bezbronność głównego bohatera w konfrontacji z okrucieństwem Niemców. Odwrotną możliwość posiada kamera patrząca na filmowaną postać z dołu. Tak ujętego Niemca czyni silnym i pełnym władzy w stosunku do skatowanego więźnia. Widz od razu rozumie, że kamera pokazuje człowieka stojącego ponad innymi i mającego nad nimi przewagę fizyczną.

Podsumowując omawianie wyżej wymienionych elementów języka filmu, chce podkreślić, że wyróżnione przeze mnie zbliżenia, kąty widzenia kamery czy montaż, nie są widoczne na ekranie, dostrzegamy jedynie ich skutki. Wyraźnie należy uczulać młodzież na tę sprawę, wyrabiając w niej świadomego widza, który nie tylko uwielbia oglądać, ale jednocześnie wie z czego owy obraz jest zbudowany. Zamiast zbliżenia kamery jest przecież przedmiot wypełniający kadr, zamiast jej kąta widzenia - takiż przedmiot zdeformowany, zamiast montażu - suita obrazów. Liczy się końcowy efekt wynikający z połączenia tych elementów. Owy skutek w przypadku "Akcji pod Arsenałem" dał nam obraz momentami typowo dokumentalny, innym razem dramatyczny, wzruszający. Zastosowane sposoby wykorzystania możliwości technicznych kamery w efekcie dały obraz realiów II wojny światowej. Pokazano zarówno główne postaci, jak i całe społeczeństwo; walkę, jak i przyjaźń lub miłość; radość, jak i smutek; życie, jak i śmierć. Całości tego obrazu dopełnia muzyka oraz kreacja bohaterów przez aktorów, zagadnienie to jednak jest już materiałem na następne rozważania.

Przypisy:
  1. M. Hopfinger, Adaptacja jako przejaw relacji między literaturą a filmem. Intersemiotyczne podstawy adaptacji. [W:] Adaptacje filmowe utworów literackich. Problemy teorii i interpretacji. Wrocław 1984, s. 82.
  2. Przewodnik filmowca amatora. Pod red. T. Strzeszewskiej. Warszawa 1983, s. 81.
  3. W. Wierzewski, op. cit., s. 32.
  4. K. Laskowska, Adaptacje dzieła literackiego. "Nurt" 1972, nr 1.
  5. S. Sierotwiński, Słownik terminów literackich. Kraków 1994, s. 226.
  6. M. Mniszek, O Arsenale. "Tygodnik Powszechny" 1978 nr 10, s 3.
  7. Z. Kałużyński, Dusza stygnie. "Polityka" 1978 nr 8, s. 8.
  8. Film - sztuka kulturowych..., op. cit., s. 299.
  9. Ibidem, s. 116.

Opracowanie: Beata Klary

Wyświetleń: 7146


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.