![]() |
![]() |
Katalog Natalia Antoń, 2010-04-29 Brzozów Pedagogika, Artykuły KOMPETENCJE PEDAGOGICZNE NAUCZYCIELA.Kompetencje pedagogiczne nauczyciela W literaturze pedagogicznej można spotkać różne definicje kompetencji. Najtrafniej ujmuje ją M. Czerepaniak- Walczak uznając że jest to” szczególna właściwość, wyrażająca się w demonstrowaniu na wyznaczonym przez społeczne standardy poziome, umiejętności adekwatnego zachowania się oraz przyjmowania na siebie odpowiedzialności za nie” . Inaczej mówiąc to precyzyjne i przemyślane wykorzystanie posiadanej wiedzy w praktyce, i usprawnianie podejmowania odpowiednich decyzji i czynności. W ujęciu lingwistycznym kompetencja rozumiana jest jako zakres uprawnień, pełnomocnictw, zakres czyjejś wiedzy, umiejętności lub odpowiedzialności (od łac. competentia- odpowiedzialność, zgodność, uprawnienie do działania) . W. Okoń podaje, iż w „ pedagogice jako zdolność do osobistej samorealizacji kompetencja jest podstawowym warunkiem wychowania; jako zdolność do określonych obszarów zadań kompetencja jest uważana za rezultat procesu uczenia się” . Współczesnej sytuacji społeczno-kulturowej, którą cechują próby przezwyciężania zjawisk kryzysowych paradygmatu edukacji opierającej się na wiedzy, szczególne znaczenie ma realizacja kompetentnego podejścia w profesjonalnym przygotowaniu nauczycieli. Żeby człowiek mógł działać skutecznie w nowych warunkach już nie wystarcza tylko wiedza i umiejętności. Podczas przygotowania zawodowego i doszkalania zachodzi konieczność wzmacniania identyfikacji zawodowej oraz kształtowania kompetencji zawodowych nauczyciela, które są traktowane jak fundament wiedzy. Intelektualnie i osobowościowo uwarunkowane są doświadczeniem funkcjonowania społeczno – zawodowego człowieka. Kompetencje zawodowe wyrażają związek jego przygotowania teoretycznego i praktycznego do wykonania działalności pedagogicznej. Kompetencje zawodowe nauczyciela rozpatruje się również jako uogólnione cech osobowościowych, zawierające gotowość teoretyczno- metodologiczną, przedmiotową, pedagogiczno- psychologiczną, kulturalną i technologiczną do produktywnej działalności pedagogicznej. N. Łobanowa badając problem kompetencji zawodowych wyróżniła następujące składniki, które współdziałają i wzajemnie się przenikają: - treściowy, - zawodowo- działalnościowy, - zawodowo- osobowościowy, Kompetencje można podzielić na podgrupy: o Podstawowe – intelektualne, zapewniające funkcjonowanie, panowanie nad operacjami umysłowymi. o Osobowościowe – cechy osobowości, odpowiedzialność, zdyscyplinowanie, nastawienie na osiągnięcie celu. o Społeczne – zapewniające funkcjonowanie społeczne. o Zawodowe – grupa kompetencji inwariantnych, grupa kompetencji społecznych. Podstawowymi grupami kompetencji zapewniającymi osiągnięcie pożądanego wyniku w procesie działalności zawodowej są: 1. Kompetencje akademickie- zapewniają działalność intelektualną, pokazują władanie operacjami umysłowymi, zdolność i umiejętność uczenia się, 2. Społeczno-osobowościowe- zapewniają współdziałanie społeczne w procesie funkcjonowania na podstawie społecznie wartościowych cech osobowościowych, 3. Kompetencje zawodowe- na które składają się: - kompetencje inwariantne odpowiadające za nauczanie, wychowanie, działalność dydaktyczno- metodyczna, innowacyjna, organizowanie i zarządzanie, - kompetencje specjalne mające zastosowanie w działalności oświatowej, dydaktyczno-metodycznej, naukowej, eksperymentalno-badawczej, psychologiczno-pedagogicznej . Kluczem do właściwego funkcjonowania edukacyjnego ucznia jest nauczyciel. Od jego kwalifikacji i cech osobowościowych zalezą efekty kształcenia, wychowania i samokształcenia. Znamienną cechą obecnie prowadzonych analiz różnych zawodów jest posługiwanie się pojęciem kompetencji, które są gwarancją dobrze wykonanej pracy i osiągania sukcesów. Niezbędne kompetencje nauczyciela klas początkowych, warunkujące rozwijanie aktywności samokształceniowej uczniów, można rozpatrywać w aspekcie prakseologicznym, komunikacyjnym, kreatywnym, informatycznym i autoedukacyjnym . Omawiając kompetencje nauczycieli, wyróżnia się najczęściej trzy ich grupy, a mianowicie: • kompetencje merytoryczne, dotyczące zagadnień nauczanego przedmiotu – nauczyciel jest ekspertem i doradca przedmiotowym; • kompetencje dydaktyczno-metodyczne, dotyczące warsztatu nauczyciela i ucznia, a wiec metod i technik nauczania i uczenia się, zwłaszcza aktywizujących, projektowych i pracy grupowej – nauczyciel jest doradcą dydaktycznym; • kompetencje wychowawcze, dotyczące różnych sposobów oddziaływania na uczniów, należą do nich umiejętności komunikacyjne, nawiązywania kontaktów, rozwiązywania problemów danego wieku rozwojowego itp. – nauczyciel jest doradcą wychowawczym i życiowym . Poszczególne kompetencje nauczycielskie niezbędne do wykonywania założonych wtoku kształcenia, dokształcania i doskonalenia funkcji K. Denek ujął jako: a) kompetencje prakseologiczne, wyrażające się skutecznością nauczyciela w planowaniu, organizowaniu, kontroli i ocenie procesów edukacyjnych; b) kompetencje komunikacyjne, wyrażające się w skuteczności zachowań językowych w sytuacjach edukacyjnych; c) kompetencje współdziałania, manifestujące się skutecznością zachowań prospołecznych i sprawnością działań integracyjnych; d) kompetencje kreatywne, objawiające się w innowacyjności i niestandardowości działań nauczycielskich; e) kompetencje informatyczne, uwidaczniające się w sprawnym korzystaniu z nowoczesnych źródeł informacji; f) kompetencje moralne, wyrażające się w zdolności do pogłębionej refleksji moralnej przy ocenie dowolnego czynu etycznego . J. Szempruch wymienia różne rodzaje kompetencji które opisuje pod względem umiejętności prezentowanych przez nauczyciela: Kompetencje interpretacyjno-komunikacyjne- wyrażają się umiejętnością rozumienia i definiowania sytuacji edukacyjnych oraz skutecznością zachowań komunikacyjnych, zarówno werbalnych, jak niewerbalnych. Dotyczą one m.in.: • Posiadania wiedzy o komunikacji interpersonalnej i umiejętności spożytkowania jej dla celów edukacyjnych; • Nabywania umiejętności interpretacji różnych sytuacji edukacyjnych i dostosowania do nich własnego stylu porozumiewania się z uczniem; • Nabycia umiejętności nawiązywania i podtrzymywania kontaktu z uczniem, a także właściwego odbierania i interpretowania przekazów edukacyjnych; • Zrozumienia dialogowego charakteru relacji nauczyciel- uczeń, i umiejętności właściwego formułowania przekazów edukacyjnych; • Nabywanie umiejętności posługiwanie się stosownie do sytuacji pozajęzykowymi środkami wyrazu; • Doskonalenia poprawności, czytelności i etyczności własnych zachowań językowych; Kompetencje kreatywności- zdolność do tworzenia czegoś nowego i oryginalnego, rozwijanie potencjalnych dyspozycji do twórczości u swoich uczniów. Kompetencje te wyrażają się innowacyjnością i prorozwojową skutecznością działań nauczyciela. Przejawia ją nauczyciel który: • Rozumie i zna swoistość działania pedagogicznego jako twórczego i niestandardowego; • Zna możliwości i bezpieczne granice w dokonywaniu twórczym zmian pracy nauczyciela i szkoły; • Umie tworzyć i przekształcać elementy własnego warsztatu pracy; • Rozumie i umie działać na rzecz zwiększenia autonomii podmiotów edukacyjnych; • Umie myśleć kreatywnie oraz stymulować rozwój samodzielnego i krytycznego myślenia, samokształcenia i pracy nad sobą oraz swoich wychowanków; • Umie planować własną koncepcje doskonalenia i samokształcenia zawodowego; • Umie badać własną praktykę, dokonywać nad nią refleksji i tworzyć na tej postawie własną wiedzę zawodową. Kompetencje współdziałania- skuteczność zachowań prospołecznych nauczyciela i sprawność w integrowaniu zespołów uczniowskich oraz innych przedmiotów edukacyjnych. Wyróżniają się głównie: • Posiadanie wiedzy o prawidłowościach współdziałania i rozwoju społecznym uczniów oraz umiejętnością jej odpowiedniego wykorzystywania do tworzenia z grupy uczniowskiej środowiska wychowawczego; • Rozumienie związków zachodzących między własnym stylem interakcyjnym a procesami społecznymi w grupie uczniowskiej; • Umiejętnością modyfikowania własnego stylu kierowania grupą wychowanków w zależności od stopnia ich rozwoju i dojrzałości społeczno- moralnej; • Umiejętnością rozwiązywania sytuacji konfliktowych przez negocjacje i kompromis oraz kształcenia u wychowanków tej umiejętności; • Rozumieniem potrzeby współpracy z pozaszkolnymi uczestnikami procesu edukacyjnego i umiejętnością współdziałania na rzecz tworzenia warunków do uczenia się we współpracy i współodpowiedzialności za jego efekty; Kompetencje pragmatyczne- wyrażają się skutecznością nauczyciela w planowaniu, organizowaniu, realizacji i ewaluacji procesów edukacyjnych. Dotyczą one umiejętności: • Dysponowania podstawową wiedza psychologiczną, pedagogiczna i metodyczną o skutecznym działaniu pedagogicznym; • Rozpoznawania wyjściowego stanu warunków działania pedagogicznego; • Rozumienia potrzeby i umiejętności różnicowania projektów działania w zależności od dokonywania diagnoz, podmiotowych możliwości ucznia oraz materialno- kulturowych warunków działania; • Realizacji założeń edukacji integracyjnej; • Posługiwania się podstawowymi elementami warsztatu pracy nauczyciela w kształceniu i wychowaniu; • Umiejętność opracowania własnego programu realizacji przedmiotu z uwzględnieniem podstawy programowej; • Rozumienie procesów ewolucji szkolnej oraz umiejętności opracowania i posługiwania się różnymi technikami kontroli osiągnięć uczniów; • Znajomość polskiego systemu edukacji, prawodawstwa zawodowego oraz umiejętności prowadzenia dokumentacji wymaganej przez szkołę. Kompetencje informatyczno-medialne- wyrażają się one umiejętnością wykorzystywania technologii informacyjnej i komunikacyjnej w doskonaleniu procesów edukacyjnych . W zakresie tych kompetencji wskazuje się m.in.: • Umiejętność obsługi komputera, wideo i innego sprzętu technicznego; • Umiejętność wykorzystania nowoczesnej technologii do wspomagania procesu nauczania i uczenia się; • Umiejętność tworzenia autorskich programów edukacyjnych i udostępniania ich w sieci . Klasyfikację kompetencji zawodowych nauczyciela przedstawia również S. Dylak w swych licznych opracowaniach dotyczących tej problematyki. Odwołując się do licznych pozycji literatury zagranicznej podaje, iż kompetencje nauczycielskie można podzielić na trzy grupy: a) kompetencje bazowe, pozwalające nauczycielowi na porozumienie się z dziećmi i współpracownikami; b) kompetencje konieczne, bez których nauczyciel nie mógłby pracować konstruktywnie, należą do nich kompetencje interpretacyjne, autokreacyjne oraz realizacyjne; c) kompetencje pożądane, które mogą, lecz nie muszą znajdować się w profilu zawodowym danego nauczyciela; należą do nich zainteresowania i umiejętności związane ze sportem, sztuką . Biorąc pod uwagę standardy kształcenia zawodowego nauczycieli, wyróżniamy niezbędne kompetencje, które umożliwią mu pełnienie funkcji: fachowca, menedżera, inspiratora i integratora. Kompetencje te zdaniem Czesława Banacha można ujmować w zakresie nauczania, wychowania, opieki, diagnozowania, resocjalizacji, współpracy ze środowiskiem, działalności innowacyjno-reformatorskiej i badawczej. Autor wysuwa na pierwszy plan takie kompetencje, jak: 1. merytoryczne (rzeczowe); 2. prakseologiczne (dydaktyczne i psychologiczno-pedagogiczne) − wyrażają się w skuteczności nauczyciela w planowaniu, organizowaniu, kontroli i ocenie procesów edukacyjnych; 3. komunikacyjne – wyrażają się w skuteczności zachowań językowych w strukturach edukacyjnych; 4. współdziałania – manifestują się w zachowaniach prospołecznych i sprawnościach działań integracyjnych; 5. kreatywne – rodzą innowacyjność i niestandardowość działania; 6. medialne, informatyczne i techniczne – pozwalają sprawnie korzystać z nowoczesnych źródeł i technik informacyjnych; 7. moralne – to zdolność do pogłębionej refleksji moralnej oraz kształtowanie własnych powinności etycznych wobec podmiotów edukacji, a także kierowanie własnym rozwojem . Posiadanie wymaganych kompetencji zawodowych pomoże nauczycielowi inspirować zmiany w procesie dydaktyczno-wychowawczym, ułatwi twórczy rozwój, aktywność, działanie sugestywne, pełne inwencji podczas wprowadzenia nowych, intensywnych rozwiązań do praktyki edukacyjnej. Ukształtowanie kompetencji zawodowych niezbędnych w prawidłowym planowaniu, realizacji i ocenie własnych przedsięwzięć edukacyjnych oraz pracy uczniów jest istotnym zadaniem kształcenia nauczycieli. Aktywność samokształceniową uczniów w szczególności klas niższych może wyzwolić tylko nauczyciel o wysokich kompetencjach zawodowych . Bibliografia: M. Czerepaniak- Walczak, Aspekty i źródła profesjonalnej refleksji nauczyciela, Toruń 1997, s. 87-88. M. Szymczak, Słownik Języka Polskiego, Warszawa 1978, s. 977. W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 1996, s. 129. W. Leżański, Nauczyciel wczesnej edukacji w kontekście zmian edukacyjnych, Łódź 2009, s. 89-91. M. Taraszkiewicz, Jak uczyć sie lepiej! Szkoła pełna ludzi, Poznań 2001, s. 175. K. Denek, O nowy kształt edukacji, Toruń 1998, s. 215-217. J. Szempruch, Nauczyciel w zmieniającej się szkole, Rzeszów 2001, s. 114-119. S. Dylak, Wizualizacja w kształceniu nauczycieli, Poznań 1995, s. 38-39. Opracowała: Natalia Antoń Studentka Uniwersytetu Rzeszowskiego III roku Pedagogiki Opiekuńczo- Wychowawczej Wyświetleń: 26061
Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione. |