Katalog

Joanna Koper
Język polski, Artykuły

"Nauczanie ortografii - ale jak?"

- n +

Umiejętność wyrażania myśli w mowie i piśmie jest nieodzownym warunkiem ogólnego wykształcenia człowieka. Dlatego też podstawowe zadanie szkoły to nauczenie poprawnego mówienia i pisania. Integralną częścią procesu poprawnego pisania jest opanowanie ortografii. Dochodzimy do tej umiejętności z trudem i różnymi drogami w ciągu całego okresu nauczania. W nauczaniu ortografii napotykamy różnorodne trudności i wielu nauczycielom nie udaje się osiągnąć oczekiwanych wyników. Przyczyn tego stanu jest wiele. Oto niektóre:
  1. Brak planowości i systematyczności w nauczaniu ortografii. Naukę ortografii często traktuje się jako mniej ważną dziedzinę nauczania i poświęca się jej jedynie zbywający czas na lekcji.
  2. Brak w programie wyraźnie sprecyzowanych wymagań w zakresie stosowania ćwiczeń ortograficznych. Nadmiar niekontrolowanego pisania doprowadza do utrwalenia błędów, z którymi później walka staje się bardzo trudna.
  3. Fałszywe przekonanie niektórych nauczycieli, że wobec złożonego systemu ortografii polskiej nie można nauczyć pisać poprawnie. Jest to czynnik demobilizujący i odbija się ujemnie na wynikach nauczania.
  4. Brak w podręcznikach odpowiedniej liczby ćwiczeń wdrażających i utrwalających. Nauczyciel musi je uzupełniać, na co często brak mu czasu, pomysłowości i materiału, który mógłby wykorzystać.
  5. Luki w metodycznym i rzeczowym przygotowaniu niektórych nauczycieli w zakresie nauczania ortografii.
O czym należy pamiętać ucząc ortografii?

Nauczanie ortografii ma na celu wyrobienie u uczniów umiejętności poprawnego pisania. Ukształtować ją można poprzez systematyczną, planową i świadomą pracę nauczyciela i uczniów. Ważną sprawą jest tu przestrzeganie zasad i prawidłowości leżących u podstaw kształtowania nawyku ortograficznego.

Szczególnie pamiętać należy o następujących zasadach:
  • planowości i systematyczności w posługiwaniu się materiałem ortograficznym;
  • profilaktyki, czyli zapobiegania błędom ortograficznym, która polega na niedopuszczaniu do popełniania błędów przez uczniów i na ukazywaniu im tylko wyrazów poprawnie napisanych;
  • pełnego zaangażowania całej osobowości ucznia, a więc aktywizacja jego sfery poznawczej, emocjonalnej i motywacyjnej;
  • rezygnacji z prezentowania reguł cząstkowych, na rzecz podawania ich we właściwym jasnym brzmieniu, kiedy poziom nauczania i wymagania programowe na to zezwalają.
Praca nad kształtowaniem umiejętności poprawnego pisania powinna przebiegać według następującego planu:
  1. zaznajomienie uczniów z nowym materiałem ortograficznym;
  2. utrwalanie tego materiału drogą różnorodnych ćwiczeń, przy największej aktywności uczniów;
  3. sprawdzenie stopnia opanowania danego materiału;
  4. ćwiczenia poprawkowe dla tych uczniów, którzy jeszcze nie opanowali przewidzianego materiału. Należy więc pamiętać, że wszelki materiał ortograficzny powinien:
    • być ukazany uczniom kilka razy w przepisywaniu,
    • wystąpić raz lub kilka razy w pisaniu z pamięci,
    • znaleźć zastosowanie w pisaniu ze słuchu pojętym jako ćwiczenie utrwalające,
    • wystąpić w pisaniu ze słuchu pojętym jako sprawdzian.
    • Liczba ćwiczeń utrwalających zależeć będzie od stopnia trudności określonego materiału ortograficznego oraz od ogólnego poziomu klasy.
Jakie ćwiczenia ortograficzne należy stosować w procesie kształtowania umiejętności poprawnego pisania?

W nauczaniu ortografii zaleca się stosowanie następujących rodzajów ćwiczeń:
  • przepisywanie,
  • pisanie z pamięci,
  • pisanie ze słuchu (wprowadzające, utrwalające, sprawdzające),
  • pisanie z komentowaniem,
  • dyktanda twórcze.
Przepisywanie jest jednym z podstawowych ćwiczeń ortograficznych stosowanych w nauczaniu początkowym. Aby dało ono pożądane rezultaty należy:
  • sprawdzić, czy uczniowie rozumiej ą tekst przeznaczony do przepisywania,
  • uświadomić im cel przepisywania,
  • dokonać analizy ortograficznej tekstu,
  • stosować urozmaicone sposoby przepisywania,
  • wdrażać do samokontroli wykonanej pracy.
Pisanie z pamięci jest formą ćwiczenia, które kształci nie tylko pamięć wzrokową, spostrzegawczość, świadomość i odpowiedzialność ortograficzną, ale także
  • dzięki powstawaniu wrażeń wzrokowych, słuchowych i motorycznych - sprzyja wyrabianiu nawyku ortograficznego pisania. Warunkiem skuteczności tej formy ćwiczeń jest wyuczenie dzieci dokładnej obserwacji ortogramu, analizy rodzaju trudności w pisaniu, sprawdzania zapisu i dokonywania starannej korekty. Przy stosowaniu pisania z pamięci postępowanie metodyczne powinno być następujące:
    1. odczytanie i analiza treści tekstu,
    2. analiza trudności ortograficznych,
    3. ponowne odczytanie tekstu,
    4. obserwacja części tekstu (zdania lub jego części),
    5. pisanie z pamięci części tekstu,
    6. odsłonięcie tej części tekstu i sprawdzenie poprawności zapisu.
    Czynności zawarte w punktach 4-6 powtarzają się aż do wyczerpania całego tekstu.

    Pisanie ze słuchu polega na pisaniu pod dyktando. Aby było ono ćwiczeniem kształcącym, należy spełnić następujące warunki:
    • zapoznać uczniów z całym tekstem tak, aby pisząc wyrazy i zdania rozumieli sens całości;
    • dyktować wolno, wymawiając wyrazy starannie i wyraźnie, ale naturalnie;
    • nie ograniczać się do jednorazowych powtórzeń. Rozróżnia się dyktanda:
    • wprowadzające nowy materiał ortograficzny,
    • utrwalające (wdrażające),
    • sprawdzające.
    Dyktando wprowadzające może zawierać tylko jeden rodzaj trudności ortograficznych. Pisownia pozostałych wyrazów powinna być przez uczniów opanowana.

    Tok metodycznego postępowania jest następujący:
    • poinformowanie uczniów o nowym materiale zawartym w tekście;
    • wyjaśnienie istoty trudności;
    • wyodrębnienie w czasie dyktowania wyrazów zawierających trudność ortograficzną (odpowiednia intonacja, powtórzenie lub napisanie na tablicy);
    • samokontrola pod kierunkiem nauczyciela.
    Dyktando utrwalające, czyli wdrażające, służy utrwaleniu materiału ortograficznego, uprzednio wprowadzonego. Może obejmować jedną lub kilka reguł ortograficznych. Praca przebiega następująco:
    • poinformowanie uczniów o rodzaju i zakresie trudności ortograficznych objętych dyktandem;
    • przypomnienie pisowni wyrazów z ową trudnością(przed napisaniem każdego ze zdań dyktowanego tekstu);
    • wyjaśnienie trudnej pisowni oraz korekta błędów po napisaniu tekstu.
    Przy dyktandzie wprowadzającym i utrwalającym nie stosuje się oceny dotyczącej poprawności ortograficznej. Konieczne jest jednak ocenienie staranności pisma oraz dokładności dokonanych poprawek.

    Dyktando sprawdzające może obejmować tylko ten materiał ortograficzny, który został uprzednio opracowany drogą różnorodnych ćwiczeń. Tok postępowania jest następujący:
    • odczytanie całego tekstu przez nauczyciela;
    • sprawdzenie zrozumienia treści;
    • dyktowanie tekstu (zdania krótkie - dwukrotnie, zdania długie - najpierw w całości, potem logicznymi częściami i ponownie w całości);
    • powtórne odczytanie tekstu przez nauczyciela (uczniowie śledzą własny tekst i ewentualnie dokonują poprawek);
    • po zebraniu zeszytów, wykorzystując zainteresowanie uczniów, objaśnienie i zapis na tablicy niektórych trudnych wyrazów.
    Pisanie z komentowaniem polega na dyktowaniu tekstu przez nauczyciela z równoczesną analizą ortograficzną dokonywaną głośno przez poszczególnych uczniów. Komentowanie może odbywać się w następujący sposób:
    • nauczyciel dyktuje kolejne zdania tekstu;
    • wyznaczony uczeń objaśnia, czyli komentuje zapis wyrazów w podyktowanym zdaniu;
    • uczeń dyktuje kolegom zdanie dzieląc wyrazy na sylaby i sam równocześnie je zapisuje.
    Dyktando twórcze można wprowadzić już w klasie drugiej, łączy ono bowiem w sobie elementy nauczania ortografii z ćwiczeniami stylistycznymi. Praca z dziećmi może przebiegać według następującego schematu:
    • zapoznanie uczniów z wyrazami, których pisownię będziemy utrwalać;
    • wspólne ustalenie tematyki dyktanda i nadanie mu tytułu;
    • indywidualne bądź grupowe redagowanie i zapis na kartkach powiązanych logicznie zdań z użyciem zgromadzonych wcześniej ortogramów;
    • odczytanie tekstów i wybór najlepszego;
    • przepisanie wybranej pracy na tablicy;
    • analiza ortograficzna oraz dokonanie ewentualnych poprawek stylistycznych;
    • pisanie tekstu przez uczniów (dyktuje nauczyciel przy zasłoniętej tablicy);
    • korekta dyktanda przez porównanie z tekstem na tablicy.
    Co robić, aby uczniowie nie popełniali błędów w samodzielnych wypowiedziach pisemnych?

    Ćwiczenia ortograficzne nie spełnią swojej funkcji, jeżeli we wszystkich innych wypowiedziach pisemnych pozostawimy ucznia samemu sobie. Dziecko pisze tak, jak mu na to pozwala osiągnięta wprawa i dlatego poprawność ortograficzna wykazana w samodzielnej pracy daje najpełniejszy obraz wyrobionego nawyku ortograficznego oraz braków w tym zakresie.

    Do samodzielnych wypowiedzi pisemnych należy uczniów odpowiednio przygotować i czuwać, by nie robili błędów. Musimy przewidzieć, jakich wyrazów zechcą użyć i jakie mogą popełnić błędy przy ich pisaniu. Jeżeli będą to wyrazy już opracowane lub związane ze znaną regułą ortograficzną, należy przypomnieć je przed pisaniem wypracowania. Jeśli natomiast będą to wyrazy nowe, których pisowni uczniowie jeszcze sobie nie utrwalili, należy podać ich poprawną formę zapisu.

    Jest rzeczą oczywistą, że nauczyciel nie jest w stanie przewidzieć wszystkich ortogramów, jakich uczniowie zechcą użyć w swoich wypracowaniach. Dlatego też ważne jest, aby mieli odwagę zapytać nauczyciela o sposób zapisu danego wyrazu, a po opanowaniu alfabetu korzystali ze słowników ortograficznych. Obowiązkiem nauczyciela jest również obserwacja efektów samodzielnej pracy uczniów i wskazanie im wyrazów, których zapis należy poprawić.

    Pożądane efekty daje również wdrożenie uczniów do samokontroli. Należy wspólnie z uczniami ustalić, jak będą sprawdzali swoje teksty. Można to ująć następująco:
    • czytam uważnie cały tekst,
    • czytam drugi raz i wybieram trudne wyrazy,
    • szukam ich w słowniczku ortograficznym,
    • porównuję napisane przeze mnie wyrazy z wzorem,
    • źle napisane wyrazy przekreślam i u góry piszę je poprawnie,
    • uczę się pisowni tych wyrazów.
    W samodzielnych pracach pisemnych będzie coraz mniej błędów, jeżeli potrafimy wyrobić u uczniów czujność i spostrzegawczość ortograficzną, bezbłędne pisanie uczynimy sprawą ich ambicji i źródłem radości.

    Jak poprawiać błędy uczniowskie?

    Należy przyjąć zasadę, że prace klasowe powinno się poprawiać w jak najkrótszym czasie po ich napisaniu. Uczniowie wtedy jeszcze przeżywają ćwiczenie i wykorzystanie tego czynnika emocjonalnego jest niezmiernie ważne.

    Bardzo dobre wyniki daje poprawienie pracy w obecności ucznia. Po lekcji zostaje grupka dzieci, których prace nauczyciel sprawdził. Przy udziale każdego ucznia następuje korygowanie i wyjaśnianie błędów. Pamiętać należy, że świadomy wysiłek ucznia jest niezbędnym czynnikiem przy poprawianiu błędów i ma doniosłe znaczenie dla utrwalenia poprawności ortograficznej. Im ten wysiłek będzie większy, tym lepsze i trwalsze będą osiągnięcia.
    Jeżeli nauczyciel sam poprawia błędy w pracy ucznia, pozbawia go wtedy samodzielności w pokonywaniu trudności. Zasadę samodzielności ucznia przy poprawianiu błędów można sformułować następująco: nauczyciel sygnalizuje istnienie błędu, uczeń szuka go i poprawia sam lub w razie potrzeby odwołuje się do pomocy nauczyciela czy też korzysta ze słownika ortograficznego. Wyraz źle napisany zamazuje i pisze nad nim poprawną formę. Dla utrwalenia poprawności zapisu wyrazu należy go jeszcze raz napisać pod pracą.

    Konieczne jest wyeliminowanie z praktyki szkolnej sposobu sygnalizowania błędu przez kilkakrotne podkreślenie go czerwonym długopisem. Wyraz podkreślony zostaje wyróżniony wśród innych. Uczniowie z dobrą pamięcią wzrokową utrwalają sobie zniekształcony obraz graficzny wyrazu.

    Dla nauczyciela błędy w pracach uczniów są kontrolą jego pracy, skuteczności stosowanych zabiegów metodycznych oraz materiałem do dalszej pracy nad wyrabianiem poprawności ortograficznej. Należy pamiętać również o tym, że nie można absorbować ucznia błędami jego kolegów, a więc nie należy uczniowi polecać wykonywania ćwiczeń, które nie są związane z jego błędami.

    Opracowanie: Joanna Koper

  • Wyświetleń: 2760


    Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.