Różne są sposoby "ujawniania świata" pisze H. Read (1976 s. XLIII). Można je określać fizycznie poprzez mierzenie, matematycznie poprzez liczby, lecz istnieje jeszcze inna płaszczyzna doznań związana ze sferą psychiczną człowieka, poznanie świata jako proces, w którym dziecko zdobywa wiedzę o rzeczywistości. Natomiast aktywność graficzna dziecka pozwala ten proces uzewnętrznić, wyodrębniając właściwości intelektualne, motoryczne i percepcyjne. Taki kontekst badań nad problematyką twórczości dziecka umożliwia wgląd w sferę jego umysłowości, jako element wyrażający wiedzę o świecie poprzez formę plastyczną, czyli w ujęciu kształtu, ruchu, lokalizacji obiektu, barwy i wielkości. Zjawisko aktywności rysunkowej dziecka z perspektywy motywacyjnej według badaczy, może być spostrzegane jako "forma symbolicznej transformacji i doświadczenia a zarazem sposób na włączenie się w procesy komunikacji interpersonalnej", jak podaje M. Tyszkowa za Ph. Wallon (1993 s.8).

Rysowanie można więc traktować jako dialog wewnętrzny dziecka poprzez wyrażanie siebie, jako istoty społecznej w kontekście różnorodnych powiązań. "Rysując na danej powierzchni dziecko dysponuje określoną przestrzenią - swoistym ekranem". Może lokalizować na nim obiekty według zasad typologicznych, regulowanych przez własne emocje, odczucia ważności danego tematu." (M. P. Stasiakiewicz 2000 s. 78 za G. Lakoff, M. Johnson 1988).

Znaczeniowy aspekt tego zjawiska można rozpatrywać na dwóch płaszczyznach. Pierwsza z nich to analiza rysunku, której celem jest określanie sposobu spostrzegania przez dziecko świata. Druga płaszczyzna to ustalenie ogólnych praw rozwoju graficznego dziecka, czyli opis zmian pojawiających się w trakcie jego rozwoju. (m. in. V. Lowenfold, W. L. Brittain 1977, S. Szuman, P. Wallon 1993, S. Popek 1985).

Współczesna rzeczywistość dostarcza w dużej mierze dziecku bodźców wzrokowych. Dlatego wytwory plastyczne jako pozawerbalne uzewnętrznianie się dziecka nabierają charakteru znaczeń w kontekście poznawczym i komunikacyjnym. Dziecko działając twórczo rzutuje spontanicznie informacje ukryte w podświadomości. "Wyobraźnia dziecka jak wyobraźnia artysty pracują na materiałach zdobytych w rzeczywistości zewnętrznej, która organizuje, porządkuje i przekształca z myślą o realizacji własnego projektu, o ekspresji zewnętrznego świata." (R. Gloton, C. Clero 1985 s.67). Ekspresja zatem to odsłonięcie siebie odwołujące się do własnych przeżyć z zarejestrowaną wizją świata, gdzie retrospekcja zastępuje rzeczywistość, toteż zjawisko projekcji określane jest jako "uzewnętrznienie obiektywne tego co pierwotne lub subiektywne" (J. Rembowski 1975 s.17).

Naukowcy uwzględnili wiele rodzajów projekcji jak: motywacyjną i emocjonalną cech osobowości czy poznawczo-adaptacyjną. Sięgając po przykład rysunków naskalnych i jaskiniowych można wiele się dowiedzieć o rodzinnym życiu naszych przodków, o roli społecznej mężczyzn i kobiet, o ich podstawowych formach aktywności, pisze W. Poznaniak (1984 s.125).

Wytwór plastyczny dziecka, rozpatrywany w takim kontekście staje się szczególną formą podglądu jego świata. Uzewnętrznienia się dziecka można sprowokować rysunkami tematycznymi np. "Zaczarowana rodzina" - który prowokuje dziecko do wyrażenia trudności związanych z adaptacją w środowisku rodzinnym. (D. Engelhart 1993 s.104), "Rysunek sny" (Boron 1997), "Smoka" (Aubin 1970), "Samochodu" (Loney 1971), "Słońca" (Iten 1974), oraz rysunki dziadków, miasta, szkoły, szpitala itp. (D. Engelhart 1993 s. 111).

Test projekcyjny "Narysuj siebie w szkole" został skonstruowany przez Blomart, A. Cambier, Massa w1985 na podstawie kryteriów formalnych takich jak rozmiary elementów, ich przedstawienie, ich rozmieszczenie oraz dynamika wytworu. Jego znaczenie odnosiło się do sytuacji adaptacyjnej dziecka w środowisku szkolnym. Zauważa się więc że elementy wytworu plastycznego mogą być rozpatrywane jako możliwość kreowania wnętrza poprzez proces ekspresji, oraz jako forma terapeutyczna w kontekście podświadomości, m. in. C. G. Jung pisał w swej autobiografii. "W stopniu, w jakim udawało mi się przekładać emocje na obraz tj. odkrywać obrazy ukryte w emocjach wracał mi wewnętrzny spokój". Badacz podkreślił jeszcze jeden element ważny w aktywności plastycznej dziecka tj. rolę rysunku jako formy rozładowania napięć, spowodowanych nadmierna ilością bodźców, na które narażone jest dziecko w przyspieszonym rozwoju cywilizacji.

Przyglądając się wieloaspektowości twórczości dziecka zauważa się, że aktywność plastyczna stanowi jedną ze składowych mających wpływ na zaistnienie warunków, sprzyjających harmonijnemu rozwojowi i możliwościom komunikacji dziecka ze światem zewnętrznym. Daje także szereg istotnych informacji o dziecku, ułatwia nawiązanie kontaktu słownego i emocjonalnego, "wejścia" w świat wewnętrznych przeżyć dziecka, zrozumienia jego doświadczenia oraz interakcji istniejących w danym środowisku.

Literatura:

Arnheim R., Sztuka i percepcja wzrokowa, Warszawa 1978
Czerwosz Z., Przestrzeń w malarstwie dzieci i młodzieży, Warszawa 1982
Gloton R., Clero C., Twórcza aktywność dziecka, Warszawa 1985
Hurloc E. B., Rozwój dziecka, Warszawa 1985
Lowenfeld V., Brittain W. L., Twórczość a rozwój umysłowy dziecka, Warszawa 1960
Poznaniak W., Metody projekcji rysunkowej, [w:] Sęk H. (red), Metody projekcyjne tradycja i współczesność, Poznań 1984
Rembowski J., Metoda projekcyjna w psychologii dzieci i młodzieży, Warszawa 1975
Szuman S., Sztuka dziecka, Warszawa 1990
Stasiakiewicz M., Prototypowy obraz świata w rysunku dziecka, Toruń 200
Wallon P., Cambier A., Engelhart D., Rysunek dziecka, Warszawa 1993

Opracowanie: mgr Elżbieta Czaplińska - Kania

Wyświetleń: 3697