Agresja w szkole

Zachowanie agresywne to zachowanie skierowane przeciwko określonym osobom lub rzeczom, przynoszące szkodę przedmiotowi agresji, przybierające formę ataku, czyli napaści fizycznej lub słownej
(Z. Skórny).

Szkody wyrządzone przedmiotowi agresji mogą mieć charakter szkód materialnych (np. uszkodzenie ciała, zniszczenie bądź uszkodzenie przedmiotów materialnych) oraz szkód moralnych (np. poniżenie godności osoby będącej przedmiotem agresji, wzbudzenie w niej poczucia lęku, zagrożenia, poczucia niższości, utrudnienie wykonywania określonych działań przez osobę stanowiącą przedmiot agresji, zakłócenie jej stosunków z otoczeniem społecznym). Na agresję fizyczną składają się pojedyncze zachowania, np.:
- uderzenie
- potrącenie
- podstawianie nogi
- wyrywanie przedmiotów
- szarpanie
- kopanie
- reakcje mimiczne
- wykrzywianie się
- przedrzeźnianie
- posługiwanie się w toku agresji przedmiotami
- rzucanie
- uderzanie
- kłucie

Zachowania te to tzw. agresja fizyczna - bezpośrednia, dająca często kompleks zachowań przybierających postać bójek, przestraszania, drażnienia, wybuchów złości skierowanej na kogoś lub coś. Na agresję słowną składać się mogą:
- grożenie
- straszenie będące zapowiedzią przykrych konsekwencji, jakie
oczekują daną osobę, jeśli nie zachowa się zgodnie z wolą agresora
- odbieranie lub ograniczanie swobody i uprawnień przysługujących danej osobie, np. odsuwanie od pewnych czynności, zabranianie uczestnictwa w niektórych pracach czy zabawach
- podawanie fałszywych informacji w celu wprowadzenia w błąd, np. błędne podpowiadanie w czasie lekcji
- wyśmiewanie
- kpiny
- złośliwe uwagi połączone z naśladowaniem gestów, mimiki, wyglądu, sposobu zachowania drugiej osoby, przezwiska
- obmawianie
- plotkowanie
- skarżenie
- donoszenie

Zachowanie agresywne pojawić się może jako następstwo stanu, który określa się mianem frustracji. Frustracja ma miejsce wtedy, gdy jednostka dążąc do zaspokojenia swoich potrzeb biologicznych lub psychicznych i osiągnięcia określonych celów, napotyka w toku działania na trudne do pokonania przeszkody. Przeszkoda wywołać może gniew, który zostaje skierowany na określone osoby lub rzeczy, przybierając postać ataku fizycznego lub werbalnego.

Przyczyną frustracji może być:
- brak poczucia bezpieczeństwa
- brak zdobycia uznania, sukcesu
- brak kontaktów z rodzicami, rówieśnikami, nauczycielami
- potrzeba samodzielności, aktywności
- potrzeba uznania społecznego
- niesprawiedliwa ocena

Wobec uczniów zachowujących się agresywnie na tle frustracji należy ustalić, które potrzeby ucznia uległy blokadzie oraz rozważyć możliwość ich zaspokojenia. Przejawiać należy postawę nie sędziego, który ocenia i karze, lecz postawę opiekuna starającego się pomóc.

Agresywne zachowanie może być wywołane wpływem modeli, z którymi młody człowiek styka się w swoim otoczeniu. Modelem agresywnego zachowania może być matka, ojciec, inna osoba dorosła, nauczyciel w zdenerwowaniu drwiący z niewiedzy ucznia. Modele agresywnego zachowania mogą być również zawarte w sposobie bycia kolegów i koleżanek. W przeciwdziałaniu agresji istotne znaczenie ma zabezpieczenie osoby przed niekorzystnym wpływem modeli agresywnego zachowania się. W tym celu należy ograniczyć oglądanie filmów zawierających obrazy agresji, zakazać czytania książek o podobnej treści. Należy starać się zainteresować młodzież filmami lub książkami zawierającymi pozytywne modele zachowania się, aprobować koleżeństwo, przyjaźń, wzajemną życzliwość, gotowość udzielenia pomocy, opiekowania się słabszymi. Konwencjonalnym sposobem eliminowania agresji jest karanie za agresywne zachowania. Jednakże, jak wskazują badania, karząc za agresję możemy uzyskać rezultat odwrotny od zamierzonego - nie likwidację, lecz utrwalenie zachowań agresywnych. Karanie za agresję przynosi często pozorne i krótkotrwałe efekty. Karana agresja może ulec stłumieniu i manifestować się w postaci wrogich myśli, pragnień, wyobrażeń. Karanie zachowań agresywnych doprowadzić może do tzw. przemieszczania agresji: uczeń nie będzie przejawiał agresji w obecności osoby karzącej, lecz "wyładuje" napięcie emocjonalne na innych obiektach w sytuacjach, w których nie czuje się zagrożony ukaraniem. Nasuwa się pytanie "czy wobec tego należy w ogóle stosować kary"?

Kary należy stosować, ale ze szczególną rozwagą. Skutecznie przeciwdziała kara "psychologiczna" tzn. manifestowanie przykrości, jaką naganne zachowanie sprawiło wychowawcy, kary słowne połączone z tłumaczeniem, wyjaśnieniami, perswazją. Kara słowna budzi u karanego poczucie niechęci, gniewu, kara psychologiczna natomiast prowadzi do poczucia winy, która stać się może motywem zmiany dotychczasowego zachowania. Należy pamiętać o następujących zasadach:
- nie stosuj kar fizycznych - nie można eliminować u kogoś zachowań agresywnych, samemu będąc agresywnym
- karanie słowne, perswazyjne, "psychologiczne" wymaga opanowania własnych negatywnych emocji - nie można karać w uniesieniu, zdenerwowaniu
- jeśli karzemy, staramy się, aby wychowanek zrozumiał sens stosowanej kary, wyjaśniamy za co i dlaczego został ukarany
- karząc za zachowania agresywne, równocześnie dostrzegamy i nagradzamy pozytywne zachowania ucznia.

Powinno się stosować zasady:
- przyjąć postawę życzliwości, zaufania, zrozumienia
- indywidualizacji
- stworzyć młodzieży i dzieciom sytuację do osiągnięcia sukcesu
- utrzymywać stały kontakt z rodziną.


Literatura:
1. Bandura A., Walters R. H., Agresja w okresie dorastania. PWN, Warszawa 1968.
2. Grochulska J., Reedukacja dzieci agresywnych. WSiP, Warszawa 1982.
3. Grochulska J., Agresja u dzieci, Warszawa 1993.
4. Sander A., Problem agresji w szkole, "Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze" nr 10, 1992.
Zanim w szkole będzie źle - profilaktyka zagrożeń, CMPP-P MEN, Warszawa 1996
 

Opracowanie: Jadwiga Duda

Wyświetleń: 2300