Styl pracy nauczyciela

Każdy nauczyciel od początku swojej pracy zawodowej wykształca i utrwala własny styl pracy, który zależy przede wszystkim od jego wiedzy i świadomości.

Styl pracy to pewien stały, powtarzający się sposób postępowania nauczyciela wobec uczniów, wyrażający się poprzez stosunek do ucznia, metody postępowania z uczniem oraz sposób wyrażania sankcji

W literaturze pedagogicznej spotykamy podziały na trzy następujące style pracy nauczyciela: autokratyczny, demokratyczny i liberalny.

Autokratyczny styl pracy nauczyciela można określić przy pomocy charakterystycznych zachowań nauczyciela wobec uczniów. Są one następujące:
1. Nauczyciel stopniowo informuje uczniów o każdym kroku, jaki mają uczynić. Takie zachowanie prowadzi do tego, że dzieci są na lekcji mało aktywne oraz pozbawione możliwości wysuwania własnych inicjatyw i pomysłów, hamuje to u dzieci rozwój myślenia dywergencyjnego, które stanowi niezbędny warunek twórczych osiągnięć uczniów.
2. Nauczyciel jest nietolerancyjny wobec myśli i pomysłów uczniowskich. Takie zachowanie ogranicza uczniom swobodę poszukiwań, swobodę wyboru działania, nie daje dzieciom prawa do wyrażania siebie, prawa do własnych sądów.
3. Nauczyciel jest nieustępliwy i obowiązkowy w wydawaniu poleceń; wymaga natychmiastowego posłuszeństwa. Staje się dla dziecka ośrodkiem planowania i przewidywania. Postępując w taki sposób osiąga zamierzone przez siebie cele (dzieci robią to, co mają robić w taki sposób, w jaki im nakazano).
4. Nauczyciel przecina dyskusje uczniowskie nawet wtedy, gdy dotyczą spraw szkolnych. Takie postępowanie powoduje, ze uczniowie stają się bierni, unikają wyrażania własnych postaw i poglądów.
5. Nauczyciel na ogół częściej dyryguje niż kieruje uczniami uczestnicząc w ich pracach. Staje się dla dziecka osobą, która zawsze wie lepiej, wszystko umie, nic jej nie zaskoczy, a jednocześnie jest jedyną osobą, która wie, co będzie następnym krokiem w działaniu, co prowadzi do tego, że dzieci są mało aktywne.
6. Nauczyciel tłumi propozycje, rady, uwagi, sugestie pojawiające się w zespole uczniowskim. Nigdy nie wycofuje się z zajmowanego stanowiska, nawet jeżeli proszą o to uczniowie. Takie zachowanie nauczyciela powoduje, że uczniowie przestają występować z własnymi inicjatywami, brak jest współdziałania i współpracy nauczyciela z uczniami.
7. W kontaktach nauczyciela autokraty z uczniami dominują polecenia, rozkazy, żądania, krytyka, nagany, sarkazm i uwagi. Przymuszanie dzieci do określonych działań powoduje u nich wzrost agresywności, a także narusza ich godność osobistą i wyzwala chęć odegrania się na nauczycielu. U dzieci pojawia się uczucie uzależnienia, które może być źródłem obaw i lęku.
8. Nauczyciel często posługuje się karami, krzykiem i grożeniem. Stara się wzbudzić w zespole uczniowskim uczucie respektu i strachu przed sobą. Troszczy się o to, aby uchodzić w oczach zespołu uczniowskiego za groźnego i surowego, choć sprawiedliwego, którego uwagi nic nie ujdzie. Sprawuje kontrolę za pomocą sankcji i kar, wywołując u dzieci lęk.
9. Nauczyciel narzuca dzieciom własne tematy i problemy, które często nie są dla ucznia interesujące, nie wiążą się z jego aktualnymi potrzebami i możliwościami.
10. Nauczyciel autokrata stosuje najczęściej metody podające. Metody te ograniczają uczniom możliwość poszukiwań i wysuwania własnych pomysłów.

Demokratyczny styl pracy nauczyciela charakteryzują następujące zachowania nauczyciela wobec uczniów:
1. Nauczyciel wymienia poglądy z uczniami, ośmiela ich do wyrażania własnych opinii. Stwarza uczniom warunki do swobodnej pracy, co sprzyja kształtowaniu ekspresji, pobudza inwencję twórczą i pomysłowość Nauczyciel demokrata, postępując w taki sposób, zaspokaja potrzebę wolności, która wiąże się z prawem dziecka do wyrażania siebie, z prawem do własnych sądów.
2. Nauczyciel zachęca uczniów do podejmowania decyzji. Takie postępowanie staje się źródłem pozytywnych emocji w stosunku do nauczyciela, zwiększa inicjatywę i samodzielność uczniów.
3. Nauczyciel dąży do oparcia własnych stosunków z wychowankami na uczuciach sympatii i zaufaniu. Tworzy zatem życzliwą atmosferę i więź emocjonalną. W odpowiedzi na życzliwość nauczyciela uczniowie starają się odpowiadać także życzliwością, pracują solidnie, wytrwale, wzrasta u uczniów poczucie odpowiedzialności za własne czyny, taka atmosfera charakterystyczna dla pracy nauczyciela demokraty sprzyja twórczej pomysłowości ucznia.
4. Nauczyciel w małym stopniu ingeruje w pracę uczniów. Pozostawia im duży margines swobody w zakresie określania swych zadań oraz sposobów ich realizacji. Swoboda i samodzielność w podejmowaniu i realizowaniu zadań pomagają dziecku w poznawaniu siebie samego - swoich mocnych i słabych stron, co z kolei pomaga też w rozumieniu innych. Samodzielne zdobywanie doświadczeń sprzyja rozwojowi procesów poznawczych i wyobraźni, uwrażliwia na otaczający świat i ukierunkowuje zainteresowania.
5. Nauczyciel troszczy się o dobro poszczególnych uczniów i całej klasy, uwzględnia ich własne możliwości i potrzeby. Wychodzi naprzeciw potrzebom i zainteresowaniom uczniów, zapewnia im zaspokojenie podstawowych potrzeb psychicznych, szczególnie potrzeby bezpieczeństwa.
6. W kontaktach nauczyciela z uczniami dominują pytania, pochwały, zachęty, prośby, apele, nagrody, omawianie planów i osiągnięć oraz przedmiotów wspólnych zainteresowań. Nauczyciel przyjmuje rolę doradcy, przewodnika, inspiruje do twórczych działań.
7. Nauczyciel demokrata stosuje metody problemowe, poszukujące i badawcze. Wymienione metody składają się na nauczanie aktywizujące, a realizacja metod aktywizujących ma na celu kształtowanie człowieka twórczego.

Liberalny styl pracy nauczyciela charakteryzują następujące zachowania nauczyciela w stosunku do uczniów:
1. Nauczyciel powstrzymuje się od działania w wielu sytuacjach, takie zachowanie daje dziecku dużo swobody, pozwala na samodzielne poszukiwania, które wzbogacają doświadczenia dziecka.
2. Nauczyciel ingeruje w sprawy dziecka od przypadku do przypadku. Sporadyczna ingerencja sprowadza się jedynie do ukierunkowania działań podejmowanych przez uczniów, co sprzyja ekspresji i twórczej pomysłowości.
3. Nauczyciel stwarza dziecku odpowiednie warunki do działania. Stworzenie warunków materialnych umożliwia dzieciom twórczą działalność z wykorzystaniem rozmaitych środków.
4. Nauczyciel okazuje zainteresowanie sprawami dziecka wtedy, gdy samo tego zażąda. Stwarza dzieciom możliwość samodzielnego rozwiązywania nurtujących je problemów, przy czym nie odmawia im osobistej pomocy i wsparcia, jeżeli o to proszą, co daje dziecku poczucie bezpieczeństwa i możliwość twórczych rozwiązań.
5. Nauczyciel bardzo rzadko podejmuje decyzje, nie stara się wpływać na określanie celów działań ani metod i środków tych działań, daje dzieciom prawo do odkrywania, nadawania znaczeń, porównywania i wyboru Uczniowie mają możliwość decydowania o celach, treściach, metodach i formach edukacji. Sprzyja to rzeczywistemu i pełnemu, nie skrępowanemu rozwojowi ich podmiotowości.
6. Nauczyciel aranżuje sytuacje dydaktyczno-wychowawcze tak, by uczniowie nadawali im ostateczny kształt: co?, jak?, jak długo?, z kim? i gdzie? będą robić. Stwarza uczniom tym samym warunki do podejmowania twórczych działań.

Nauczyciel powinien zdawać sobie sprawę z faktu, że każdy przejaw zachowania ucznia w procesie nauczania jest reakcją na określone warunki i zachowania nauczyciela wobec uczniów.

Katarzyna Krajewska

BIBLIOGRAFIA
1. Janowski A., Kierowanie wychowawcze w toku lekcji, PWN, Warszawa 1974.
2. Janowski A., Uczeń w teatrze życia szkolnego, WSiP, Warszawa1995.
3. Kozłowski J., Organizacja i doskonalenie pracy nauczyciela, PZWS, Warszawa 1968.
4. Muszyński H., Wychowanie moralne w zespole, WSiP, Warszawa1974.
5. Niemiec - Kubiak B., Człowiek na miarę współczesnej cywilizacji a rozwijanie aktywności twórczej klas I -III jako zadanie pedagogiki wczesnoszkolnej, Nauczanie Poczatkowe 1990?91, nr 9.
6. Niemierko B, O powodzeniu nauczyciela w pracy dydaktyczno - wychowawczej, PZWS, Warszawa 1969.
7. Rylke H., W zgodzie z sobą i uczniem, WSiP, Warszawa 1993.
8. Schulz R., Twórczy i odtwórczy styl pracy nauczyciela, Nauczyciel i Wychowanie 1985.
 

Opracowanie: Katarzyna Krajewska

Wyświetleń: 5419