Katalog

Urszula Sipa
Edukacja czytelnicza, Referaty

Osobowość nauczyciela bibliotekarza w pracy z czytelnikiem

- n +

Osobowość nauczyciela bibliotekarza w pracy z czytelnikiem

Bibliotekarz i biblioteka stanowią bardzo ważny element współczesnej szkoły. Mają przygotować ucznia do samodzielnej pracy, wykształcać w nim potrzebę korzystania z książki jako źródła wiedzy, wyposażyć w umiejętność szukania i użytkowania informacji. Spełniają funkcję usługową wobec klienta - czytelnika.

Obowiązki biblioteki szkolnej są szczególnie ważne również z tego powodu, że dla przeważającej części społeczeństwa są to jedyne biblioteki, z jakiej korzystają czynnie. Dlatego nauczyciel bibliotekarz musi wykazać się odpowiednim podejściem do dzieci gdyż od sposobu potraktowania uczniowskiej publiczności zależy ogólny stosunek młodzieży do wszystkich bibliotek. Należy zatem prowadzić różnorodne formy pracy z dziećmi, a zacząć już od tych najmłodszych - klas zerowych i pierwszych.

Zawód nauczyciela bibliotekarza jest jednym z młodszych zawodów. Można mówić o nim od 1957 roku, kiedy to wprowadzono etatową obsadę w bibliotekach szkolnych.1 Od cech osobowości bibliotekarza i jego etyki zawodowej w znacznej mierze uwarunkowana jest jakość działania biblioteki.

Zawód bibliotekarza szkolnego wymaga szczególnych predyspozycji w pracy z dziećmi i młodzieżą. Od sposobu w jaki uczeń jest traktowany w bibliotece, zależeć będzie jego dalszy stosunek do biblioteki. Jeśli w pierwszych latach szkolnych biblioteka i bibliotekarz wywołują w uczniu pozytywne emocje, sympatie, to jest prawie pewne, że spowoduje to następnie trwały obyczaj czytania, także w wieku postedukacyjnym2. Dlatego też bardzo ważne jest, aby bibliotekarz posiadał wiedzę z dziedziny pedagogiki i psychologii, gdyż na równi z innymi nauczycielami uczestniczy on w dydaktyczno - wychowawczej pracy szkoły. Jak pisze E.Białkowska: "Bibliotekarz w szkole do pedagog, który powinien pozyskiwać zaufanie i sympatię czytelników (uczniów) oraz wytwarzać wokół siebie miłą, twórczą atmosferę" 3. Powinna cechować go umiejętność obserwacji psychologicznej, umiejętność poznawania zainteresowań oraz intelektualnych potrzeb grup uczniowskich i czytelników indywidualnych, a przede wszystkim umiejętność nawiązywania kontaktów z użytkownikami biblioteki. Wśród pożądanych cech osobowości bibliotekarza jako szczególnie cenne wymienia się zdolności organizacyjne, pomysłowość, systematyczność i dokładność w wykonywaniu prac technicznych, gospodarność i zapobiegliwość, troskę o mienie biblioteczne. Ze względu na ważną rolę estetycznego urządzenia wnętrza biblioteki potrzebny mu jest także zmysł artystyczny oraz twórcze nastawienie do pracy.

Bibliotekarz powinien stale doskonalić się oraz poszukiwać lepszych metod pracy. Bardzo istotna jest także umiejętność współżycia w zespole. Bibliotekarz szkolny dba o jak najlepszą atmosferę współpracy z nauczycielami. Takt i umiejętność rozwiązywania trudności ułatwiają mu współpracę z innymi pracownikami szkoły.

W stosunku do użytkowników biblioteki od bibliotekarza oczekuje się: życzliwości i uprzejmości, chęci przychodzenia czytelnikom z pomocą, troski o należyte zaspokojenie ich potrzeb czytelniczych i informacyjnych. W pracy potrzebne mu także będą: cierpliwość i opanowanie, serdeczny stosunek do uczniów, stanowczość wobec czytelników sprawiających kłopoty.

Z przeprowadzonych badań wynika, że uczniowie najbardziej cenią w bibliotekarzu szkolnym takie cechy intelektualne jak: wiedza ogólna i oczytanie, z cech moralno - społecznych: uprzejmość, życzliwość, cierpliwość, wesołe usposobienie, łagodność, wyrozumiałość, sumienność, służenie radą. Uczniowie od swoich szkolnych bibliotekarek oczekiwali tylko jednego, żeby były dla nich miłe i wyrozumiałe, aby traktowały ich jak ludzi. Wszystko poza tym nie miało większego znaczenia. Najczęściej wymieniane cechy negatywne nauczyciela bibliotekarza to: nieuprzejmość, opryskliwość, niesympatyczny stosunek do czytelników, brak umiejętności zainteresowania czytelnika, nieznajomość księgozbioru, powolność, brak humoru.

Aby praca bibliotekarza była dobrze wykonywana, a jednocześnie jej aspekty zadowalały czytelników, bibliotekarz powinien posiadać:
- szeroką wiedzę ogólną,
- orientację w problemach bieżącego życia kraju i świata,
- oczytanie, wysoki poziom kultury czytelniczej,
- świetną znajomość literatury dziecięcej i młodzieżowej,
- znajomość rynku wydawniczego,
- umiejętność wykorzystania środków audiowizualnych,
- umiejętność prowadzenia pracy pedagogicznej z czytelnikiem, m.in. przeprowadzenia lekcji bibliotecznych i innych form pracy indywidualnej, grupowej i zbiorowej.

Osobowość nauczyciela bibliotekarza ma bardzo duży wpływ na efekty pracy biblioteki. Od jego kwalifikacji i etyki zawodowej zależy, jak układać się będzie współpraca z czytelnikami. Bibliotekarz ma: propagować odpowiednie wzorce osobowe i literaturę, inspirować, inicjować, kształtować osobowość młodego człowieka i jego system wartości, uczyć korzystać z mass mediów, doskonalić kulturę czytelniczą wychowanków. Dlatego w racy wychowawczej nauczyciel bibliotekarz powinien stosować następujące zasady wychowania:
1. Podmiotowe traktowanie wychowanków - pozwalanie uczniom na ich własną inicjatywę w znajdowaniu potrzebnych materiałów, wyzwalanie aktywności w kreowaniu różnych form pracy z książką. Należy unikać zmuszania do czytania określonej pozycji i skłaniania do udziału w proponowanych formach. Należy dać uczniom wybór i pozwolić na włączenie się w przygotowania.

2. Indywidualizacja - proces wychowawczy należy stosować po zapoznaniu się z wychowankami, ich potrzebami, zainteresowaniami, poziomem kultury czytelniczej, osiągnięć i trudności.

3. Życzliwość i partnerstwo - wszyscy czytelnicy są równi - rzeczywiści i potencjalni, należy traktować ich z życzliwością, uprzejmością i serdecznością, starać się przychodzić im z pomocą w rozwiązywaniu problemów.

4. Odwoływanie się do motywów już ukształtowanych lub do przeżycia, do którego uczeń jest aktualnie zdolny. Zasada wymaga dobrej znajomości zainteresowań uczniów.

5. Gratyfikacja wartości uprawiania lektury i samokształcenia. Ważna jest ona na etapie kształtowania potrzeby czytania. Pracując z początkującym czytelnikiem trzeba pomóc mu w doborze odpowiedniej lektury, tak by dostarczyła mu ona satysfakcji, kształtowała przekonanie o pożytku czytania.

6. Atrakcyjność, systematyczność i cykliczność pracy z czytelnikami. Przygotowane przez bibliotekarza zajęcia powinny odwoływać się do pomysłowości uczniów, różnych form ekspresji: słownej, wizualnej, plastycznej, muzycznej. Te formy, które cieszą się największą popularnością, powinny być systematycznie powtarzane.

7. Wykorzystanie wszystkich form pracy pedagogicznej do rozbudzania aktywności umysłowej i kształtowania twórczej postawy uczniów, rozwijania ich zdolności.

Najskuteczniejszą i najbardziej uniwersalną, a jednocześnie najtrudniejszą w realizacji formą oddziaływania na czytelnika jest praca indywidualna. Jej fenomen polega na tym, że dostosowana jest do oczekiwań pojedynczego, indywidualnego, jednostkowego odbiorcy oraz możliwa do zastosowania wobec dowolnego użytkownika biblioteki. Podstawową formą porozumiewania w ramach indywidualnej pracy z czytelnikiem jest dialog, rozmowa, której towarzyszą także niewerbalne kanały komunikacyjne, czyli gesty, mimika. Dialog wytwarza relacje zwrotne, bowiem opiera się na wymianie zdań i opinii, a zatem ma wpływ na obu uczestników. Pozwala na dobre, obopólne zrozumienie się rozmówców, na wyjaśnienie i rozwinięcie zagadnień, a także na uzgodnienie stanowisk bez narzucania opinii drugiej stronie.

Znaczny stopień skuteczności indywidualnych form pracy z czytelnikiem wynika z indywidualizacji, czyli ukierunkowania działań i samego przekazu na określoną osobę. W tej sytuacji można wszystko dokładnie przygotować i uzgodnić z adresatem, wyznaczyć zakres i cel niezbędnych działań oraz ustalić ich kolejność. Na miarę potrzeb odbiorcy można dobrać formę przekazu, sposób rozmowy, zakres i rodzaj argumentów tak, aby osiągnąć możliwie najwyższy stopień zrozumienia. Aby możliwa i skuteczna była praca indywidualna z czytelnikiem, nauczyciel bibliotekarz musi dokładnie go poznać. Pomoże mu w tym obserwacja zachowania ucznia w bibliotece, rozmowy z nim, analiza karty czytelnika, analiza dokumentacji szkolnej (np. dziennika lekcyjnego), wywiad przeprowadzony z wychowawcą klasy, nauczycielami, pedagogiem, rówieśnikami, a czasem nawet z rodzicami.

Informacje zdobyte o uczniu - czytelniku dotyczą:
 warunków rodzinnych ucznia: wykształcenie rodziców, kto z domowników czyta książki i prasę; czy dziecku czytano bajki, czy kupuje mu się książeczki, czy zachęca się do czytania, czy odwiedza się z dzieckiem księgarnię, czy korzysta z biblioteki;

 statusu czytelnika jako ucznia - jego stan zdrowia, zdolności, zainteresowania, wyniki w nauce, status w grupie rówieśniczej, samokształcenie, plany na przyszłość;

 dotychczasowej biografii czytelniczej - kiedy nauczył się czytać, od kiedy od kiedy czyta systematycznie, przebieg i ocena rozwoju czytelniczego (normalny, przyspieszony, opóźniony);

 poziom kultury czytelniczej - zainteresowania czytelnicze, motywy czytania, umiejętność korzystania z książek, czasopism i wydawnictw informacyjnych, ile i jak często czyta, co preferuje w swoich wyborach, umiejętność interpretacji tekstu literackiego;

 funkcji lektury w życiu czytelnika - w sferze intelektu, uczuć, woli i działania;

 oceny poziomu lektury czytelniczej - skala pięciostopniowa od bardzo wysokiej poprzez wysoką i średnią, niską do bardzo niskiej;
 wniosków dotyczących pracy bibliotekarza z czytelnikiem, pomocy w doborze odpowiedniej lektury.

Zgromadzenie informacji o uczniu pomaga w jego poznaniu oraz pozwala na indywidualne jego traktowanie. Bibliotekarz inaczej będzie pracował z uczniami zdolnymi czy tzw. "pożeraczami książek", a zupełnie inaczej z dziećmi bez zdecydowanych zainteresowań poznawczych. Wyzwaniem dla bibliotekarza są uczniowie niedostosowanymi społecznie, mający trudności w nauce. Bibliotekarz szkolny musi przełamać ich opory psychiczne, pomóc przezwyciężyć niepowodzenia szkolne, podsunąć literackie wzorce osobowości do naśladowania, ksiązki, które często przeniosą ich w lepszy świat i odsuną od szarej rzeczywistości. Przede wszystkim powinien zacząć od stworzenia w bibliotece atmosfery sprzyjającej dobremu samopoczuciu dzieci, aby chciały do niej przychodzić. Jednocześnie powinien pamiętać o tym, że żywiołem uczniów jest zabawa, stąd też proponowane przez niego zajęcia nie mogą być nudne, długie i podobne do lekcji szkolnych. Bibliotekarz będzie musiał wykazać się umiejętnością obserwacji dzieci, cierpliwością, pomysłowością, siłą oddziaływania, które pomogą w rozbudzaniu ich zainteresowań. Kiedy już pierwsze kontakty zostaną nawiązane, konieczna jest umiejętność podtrzymania dialogu z czytelnikiem. Najłatwiej jest go kontynuować w formie rozmów nie tylko o przeczytanych książkach, ale także na inne tematy dotyczące, np. zainteresowań dziecka, tego, co w czasie wolnym lubi robić najbardziej, czym się zajmować. Można zagadnąć o plany na przyszłość i ich związek z obecnymi zamiłowaniami. Jeśli dziecko nie posiada jeszcze sprecyzowanych jednoznacznie zainteresowań, nauczyciel bibliotekarz poprzez rozmowę i właściwy, bardzo staranny dobór lektur może przyczynić się do ich rozbudzenia. W tych luźnych, spontanicznych rozmowach zachęca także dzieci zdolne do pracy twórczej, która rozwijałaby ich talenty.

Bardzo często tematem rozmów w bibliotece są zmartwienia uczniów. Dziecko przychodzi do nauczyciela bibliotekarza po to, aby mu się wyżalić, wypłakać ze swoich kłopotów. Potrzebuje kontaktu, bliskości drugiej osoby, która wysłucha go, pocieszy i coś poradzi. Do spełnienia takiej terapeutycznej funkcji doskonale nadaje się zaciszna biblioteka z przyjaznym, otwartym na czytelnika bibliotekarzem.

O wartości biblioteki, o jej randze w szkole decyduje odpowiednio przygotowany bibliotekarz, który ma wiele do zaoferowania swoim czytelnikom. Wykonując swoją pracę, powinien wkładać w nią serce, poświęcać swój czas i dobrą wolę. Bibliotekarz posiada nieograniczoną możliwość dotarcia do wszystkich swoich uczniów w szkole, ale musi być otwarty na propozycje dzieci i ich sugestie. Rozmowy o przeczytanych książkach, czasopismach czy obejrzanych filmach często pomagają młodemu człowiekowi zrozumieć treść i wartość utworu, a udział w inicjatywach bibliotecznych pomaga mu podnieść własną samoocenę i dodać pewności siebie. Nawet małe sukcesy podnoszą poczucie wartości.

1 J. Andrzejewska: Bibliotekarstwo szkolne, T. 1. Organizacja biblioteki. Warszawa 1996, s. 52
2 J. Wojciechowski: Biblioteka pierwszego kontaktu. "Biblioteka w Szkole" 1994, nr 6, str. 4
3 "Biblioteka w szkole. Przewodnik dla bibliotekarza." Red. E. Białkowska, Warszawa 1986, s.21
Urszula Sipa
 

Opracowanie: Urszula Sipa

Wyświetleń: 7203


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.