Rola nauczyciela ze specjalnym przygotowaniem pedagogicznym w klasie integracyjnej

Wspierać to tyle, co pomagać, ułatwiać, naprowadzać,
wskazywać, doradzać, podpowiadać, zachęcać, ukierunkowywać,
upewniać, rozbudzać wiarę w powodzenie,
aprobować, podtrzymywać na duchu.
Władysław Puślecki
("Życie Szkoły" 2001 nr 10)


Gdy podejmuje się pracę na rzecz dzieci niepełnosprawnych istotne są motywy
i racje, które warto sobie uświadomić. Myśl tą oddaje trafnie dialog pomiędzy ministrem spraw socjalnych Indii a Matką Teresą z Kalkuty: "Matka i ja robimy tę samą pracę. Ale jest między nami ogromna różnica: my robimy to po coś, tymczasem wy to robicie dla kogoś". Ten minister zrozumiał to, co najtrudniejsze. Jeżeli pracuję na rzecz osoby i dla niej, to pytam, co jest dla niej najlepsze. Chodzi o to, by nie tylko być pracownikiem społecznym, nauczycielem, dla którego motywem działania jest: wspaniałomyślność, uznanie czy pieniądze. Każda inność staje się wyzwaniem, wymaga troski, by tę inność odkryć, uszanować, przyjąć jako wartość (dar), a nie tylko jako zagrożenie i ciężar.

Cały ten proces odbywa się pod hasłem "integracji", czyli procesu wspólnego uczenia się w szkołach masowych dzieci zdrowych razem z dziećmi z różnego typu deficytami. Istotne jest to, że integracja to proces, a nie stan, oraz, że celem integracji jest pełne uczestnictwo wszystkich dzieci w edukacyjnym i społecznym życiu w szkołach masowych.

Fish (1985) opisuje integrację jako proces wymagający ciągłej i zaplanowanej interakcji z rówieśnikami oraz wolności włączania się w różne grupy.

Integrować - znaczy dokładnie tyle, co składać (łączyć) w całość, ale także dopełniać.
Integracja jest nowym modelem oświaty, przeciwieństwem segregacji, alternatywą dla rozdziału pedagogiki ogólnej od specjalnej i dzieci zdrowych od niepełnosprawnych. Chodzi w niej o środowiska (przedszkolne oraz szkolne), w których mogłyby wspólnie bawić się i uczyć dzieci o różnym poziomie rozwoju i różnym stopniu sprawności psychofizycznej.

Idea integracji pojawiła się w polskiej oświacie na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Grunt do niej przygotował prof. Aleksander Hulek. Jego zdaniem integracja powinna polegać na włączeniu dzieci niepełnosprawnych w powszechny system szkolnictwa na wszystkich poziomach edukacji.

W 1989 r. w Warszawie, przy rehabilitacyjnej placówce służby zdrowia, powstała pierwsza przedszkolna grupa integracyjna. Funkcjonowała ona w oparciu o dziesięcioletnie doświadczenia niemieckie z Hamburga. Stało się to dzięki zaangażowaniu rodziców dzieci niepełnosprawnych.

Wcześniej tylko nieliczne dzieci, głównie z niesprawnością ruchową, uczyły się w naszych szkołach masowych, ponieważ obowiązujące przepisy były na tyle ogólne, że chociaż nie uniemożliwiały tym dzieciom uczęszczania do szkół masowych, to nie ułatwiały im także funkcjonowania w nich - nie zapewniały niepełnosprawnemu dziecku zaspokojenia jego potrzeb. Istniejący wówczas system orzecznictwa był raczej nastawiony na selekcję dzieci niepełnosprawnych do różnych typów placówek szkolnictwa specjalnego.

O integracji w oświacie mówi się, myśląc o:
- łączeniu w jednej grupie lub klasie dzieci o różnych możliwościach intelektualnych i rozwojowych;
- łączeniu treści programowych i metod nauczania.

Celem integracji jest umożliwienie osobom niepełnosprawnym prowadzenia życia w takich warunkach, w jakich żyją ludzie w pełni sprawni (zdrowi). Integracja ma na celu zlikwidowanie przedziału miedzy światem dzieci zdrowych i niepełnosprawnych. Samo przebywanie dzieci ze sobą nie jest jeszcze integracją.

Cele i zadania kształcenia dzieci w klasach integracyjnych

Jako główne cele kształcenia dzieci w klasach integracyjnych przyjęto:
1) Nauczanie i wychowanie uczniów zdrowych oraz niepełnosprawnych w warunkach szkoły ogólnodostępnej poprzez:
a) integracje dzieci niepełnosprawnych i zdrowych w naturalnym środowisku rówieśniczym;
b) diagnozę potrzeb specjalnych każdego ucznia w klasie;
c) nauczanie wielopoziomowe w ramach wspólnego programu nauczania przez:
- modyfikowanie programu nauczania do potrzeb oraz możliwości każdego ucznia, w zakresie treści i metod oraz tempa uczenia się poszczególnych dzieci,
- aktywne metody oparte na współpracy,
- tworzenie indywidualnych programów nauczania w zależności od potrzeb
i możliwości każdego ucznia;
d) kreowanie sytuacji dających możliwość twórczego rozwoju dziecka przez różnorodną działalność;
e) humanizację edukacji;
f) stymulowanie rozwoju dziecka oraz przygotowanie do przyszłego, na miarę możliwości samodzielnego, włączenia się w życie społeczne;
g) określenie priorytetów rozwojowych dziecka niepełnosprawnego w konkretnym momencie jego życia.
2. Pedagogizacja rodziców poprzez:
a) zapewnienie rodzicom odpowiedniej informacji na temat integracji;
b) przeprowadzenie warsztatów dotyczących umiejętności wychowawczych;
c) czynne włączenie rodziców w życie szkoły.
3. Partnerstwo we współpracy z rodziną poprzez:
a) rozpoznawanie potrzeb dzieci;
b) planowanie pracy wychowawczej;
c) konsultacje, warsztaty;
d) pomoc w wychowaniu dziecka.
4. Kształtowanie postaw prospołecznych w stosunku do osób słabszych, młodszych, niepełnosprawnych oraz kształtowanie postaw prospołecznych osób niepełnosprawnych w stosunku do osób zdrowych poprzez:
a) organizowanie otwartych imprez okolicznościowych (ślubowanie, mikołajki, zabawa karnawałowa, Dzień Matki, Dzień Babci, zakończenie roku szkolnego itp.);
b) organizowanie zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych;
c) tworzenie kół zainteresowań, klubów otwartych dla wszystkich chętnych, tworzenie świetlic oraz miejsc pracy, w których osoby niepełnosprawne będą w sposób naturalny włączone w życie społeczne.

W każdej klasie integracyjnej pracuje dwóch nauczycieli: nauczyciel prowadzący zajęcia oraz nauczyciel ze specjalnym przygotowaniem pedagogicznym, którego rolą jest ułatwienie funkcjonowania dziecka niepełnosprawnego, jako ucznia - osoby, która pracuje; jako kolegi - osoby, która buduje własną przyszłość w społeczności i członka grupy potrafiącego radzić sobie we wspólnym życiu owej społeczności. Pedagog wspierający spełnia rolę koordynatora wszelkich działań w drodze do głównego celu, jakim jest samorealizacja młodego człowieka i osiąganie przez niego sukcesów.

Pedagog prowadzący jest odpowiedzialny za zaplanowanie i realizację programu dydaktyczno-wychowawczego na cały rok szkolny. Pedagog wspierający (idealnie byłoby, aby był to nauczyciel ze specjalizacją pedagogiki specjalnej) nie może ograniczać się tylko do pracy z powierzonymi mu uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych.

Klasa integracyjna, w której są dzieci zdrowe i niepełnosprawne, traktowana powinna być jako jedna grupa pracująca w oparciu o jeden i ten sam program nauczania
i wychowania. Jednak ze względu na zróżnicowane potrzeby edukacyjne uczniów, program ten powinien być modyfikowany pod względem treści i metod, i dostosowany do możliwości, potrzeb oraz tempa uczenia się dzieci.

Comiesięczne spotkania obu pedagogów mają służyć opracowaniu planów miesięcznych, a w konsekwencji planów tygodniowych. Ich współpraca ma miejsce w:
- w przygotowaniu planu pracy (w tym planów terapeutycznych);
- w przygotowywaniu zajęć;
- w zbieraniu pomocy dydaktycznych;
- podczas zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych;
- w prowadzeniu dokumentacji;
- w urządzaniu i odpowiedzialności za salę klasową;
- w ocenie postępów uczniów;

Obaj nauczyciele odpowiadają również za efekty pracy i osiągnięcia uczniów. Wymienne prowadzenie niektórych zajęć przyczynia się do wnikliwego poznania uczniów.

Współpraca pedagogów dotyczy wszystkich dziedzin pracy w szkole. Aby dawała skuteczne wyniki, niezbędna jest również wzajemna akceptacja i ustalenie wspólnego frontu oddziaływań na ucznia oraz postępowania względem niego.

Pedagog wspierający (specjalny) w ciągu pierwszych czterech tygodni, poprzez obserwacje własne i pozostałych specjalistów, wywiadu z rodzicami, dokumentacji oraz po przeprowadzeniu odpowiedniego bilansu wiadomości i umiejętności ucznia, określa jego specjalne potrzeby edukacyjne. Do tego celu można wykorzystać inne, podane niżej, metody:
- arkusz badania poziomu rozwoju społecznego upośledzonych umysłowo;
- badanie stosunków rodzinnych;
- sprawdziany sprawności graficznej i poziomu percepcji wzrokowej;
- sprawdziany percepcji słuchowej;
- sprawdziany dla dzieci opóźnionych w rozwoju umysłowym;
- diagnozę dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się matematyki;
- metodę badania dojrzałości szkolnej opracowaną przez A. Szemińską;
- metodę badania dojrzałości szkolnej opracowaną przez B. Wilgocką-Okoń;
- diagnozę dotyczącą integracji percepcyjno-motorycznej;
- skalę obserwacji zachowania.

Po odpowiedniej diagnozie zespół specjalistów, w postaci powołanego szkolnego zespołu do spraw integracji, wspólnie omawia system oddziaływań.

Nauczyciel prowadzący planuje treści programowe dla całej grupy, pedagog wspierający natomiast dostosowuje je do potrzeb i możliwości dzieci z dysfunkcjami. Czyni to w zakresie treści, tempa, ilości materiału, stopnia trudności, sposobu pomocy oraz organizacji pracy ucznia. Nauczyciel i pedagog na bieżąco ustalają formy i metody, dzięki którym dzieci niepełnosprawne mogą uczestniczyć w zajęciach bez szkody dla innych i wynieść z nich jak najwięcej korzyści.

Pedagodzy wspierający poprzez indywidualizację środków dbają o to, aby dzieci niepełnosprawne mogły pracować z klasą lub organizują im zadania zastępcze. Niekiedy zachęcają do współpracy uczniów zdolnych lub nie mających trudności w nauce. Na swoje lekcje pedagodzy ci przygotowują ćwiczenia uwzględniające indywidualne potrzeby i możliwości uczniów. Dzieci te wymagają większej liczby pomocy dydaktycznych. Pedagodzy często wykonują je sami.

Ze względu na różnorodne dysfunkcje czasami jest trudno pogodzić zaspokojenie potrzeb wszystkich uczniów pracujących wolniej. Jeśli w klasie jest więcej niż jedno dziecko nie będące w stanie pracować samodzielnie to pedagog jest zmuszony w danej chwili poświęcać swoją uwagę kilkorgu dzieciom.

Pedagodzy wspierający powinni bardzo ściśle współpracować z rodzicami uczniów. Bądź to na zebraniach klasowych, bądź podczas indywidualnych rozmów, a także za pomocą rozmów telefonicznych. Tak intensywna współpraca daje nadzieję na uzyskanie lepszych efektów dydaktycznych i wychowawczych, zwłaszcza u uczniów z Zespołem Nadpobudliwości Psychoruchowej. Coraz częściej odbywają się spotkania z udziałem rodziców, pedagoga szkolnego i pedagoga wspierającego, które to mają na celu rozwianie wszelkich niejasności związanych z uczniem. W czasie takich spotkań każda zaproszona osoba ma prawo wyrazić swoją ocenę, opinię oraz niepokoje. Celem tych spotkań jest ustalanie na bieżąco metod pracy, wspólnego stanowiska (głownie w zakresie oddziaływań wychowawczych), sygnalizowanie i rozwiązywanie problemów i niepokojów, a także ustalanie procedur działania.

Pedagog pracując w klasie integracyjnej ma możliwość, dzięki codziennej obserwacji, poznawać potrzeby, możliwości, wiedzę i umiejętności uczniów. Praca pedagoga wspierającego jest pracą wyczerpującą i często mało efektywną. Wymaga od niego ogromnej cierpliwości, elastyczności, często kreatywności, gdy nie pomagają dostępne środki dydaktyczne i zawodzą wypróbowane metody.

Pomimo trudności każdy pedagog, w zależności od doświadczenia i rodzaju niepełnosprawności swoich uczniów, wypracowuje swoje metody i formy pracy z uczniami. Praca ta jest pracą żmudną i często bez poczucia satysfakcji. Często dziecko nie od razu jest w stanie przyswoić sobie pewne umiejętności, więc należy dać mu na to trochę czasu.

Na zakończenie przytoczę słowa rodzica wypowiedziane na jednej z imprez szkolnych, które chyba najlepiej oddają charakter pracy szkoły integracyjnej: "Możemy powiedzieć o tej szkole, że jest wspaniała i nasze dzieci chętnie do niej uczęszczają. Widzimy, jakie maja postępy, a to jest dla nas najważniejsze".

Bibliografia:
1. Wychowanie i nauczanie integracyjne - nowe doświadczenia. Red. J. Bogucki, M. Kościelska, CMPP-P MEN, Warszawa 1998 r.
2. Normalne Papiery. Magazyn niepełnosprawnych, ich rodzin i przyjaciół "Integracja" wyd. 2002 r.
3. Raport o nauczaniu integracyjnym w Integracyjnej Szkole Podstawowej nr 342 w Warszawie. M. Marciniak.
 

Opracowanie: Bożena Bernacka

Wyświetleń: 1693