Katalog

Barbara Mroczek
Pedagogika, Artykuły

Wycieczka w edukacji przedszkolnej jako swoista forma aktywności społecznej, intelektualnej i emocjonalnej

- n +

Wycieczka w edukacji przedszkolnej jako swoista forma aktywności społecznej, intelektualnej i emocjonalnej

"Żadna książka nie da tego, co ujrzenie osobliwości czy krajobrazu własnymi oczyma..."
M. Orłowicz
Zgodnie z filozofią "edukacji dla XXI wieku" celem wychowania przedszkolnego jest wspomaganie i ukierunkowanie rozwoju dziecka zgodnie z jego wrodzonym potencjałem i możliwościami rozwojowymi w relacjach ze środowiskiem społeczno-kulturowym i przyrodniczym.

Współczesność oczekuje na twórcze nauczanie i twórczy rozwój możliwości tkwiący w dzieciach, na odnowę całego człowieka i podniesienie go na wyższy poziom rozwoju, a właśnie dobrze zorganizowane wycieczki przedszkolne mogą i powinny spełniać wszystkie warunki nowoczesnego wychowania i nauczania.

Ma to szczególne znaczenie, ponieważ w dobie współczesnej cywilizacji rozwój naukowo-techniczny (Internet, komputery, video, radio i telewizja), posunął się tak dalece, że oprócz osiągnięć naukowo-technicznych niesie za sobą również groźne, szkodliwe zjawiska powodujące - ze szkodą dla zdrowia - zmniejszenie aktywności ruchowej dzieci i dorosłych.

Dlatego uważam, że bardzo ważne jest w obecnej dobie rozwoju cywilizacji upowszechnianie przez nauczycieli tej swoistej formy aktywności społecznej, intelektualnej i emocjonalnej, jaką stanowi wycieczka.

Sądzę, że wycieczka jest tą dziedziną ułatwiającą zaangażowanie dzieci w proces doświadczalnego poznawania świata, spowodowanie, by entuzjastycznie uczestniczyły w zajęciach, by stały się one dla nich fascynującą zabawą.

Dobrze zorganizowana wycieczka przedszkolna cieszy się wśród dzieci dużym zainteresowaniem. Rodzi się, więc pytanie, w czym tkwi tajemnica tego zainteresowania? Dzieje się tak, dlatego bo wycieczki przedszkolne wychodzą naprzeciw naturalnym potrzebom dzieci, łącząc ze sobą dwie formy ludzkiej działalności: uczenie się i zabawę. Stanowią źródło zaspokojenia niezaspokojonej ciekawości świata, która wiedzie w najtajniejsze zakątki Ojczyzny, odkrywa obrazy przeszłości i teraźniejszości, nie zatrzymuje się na dniu dzisiejszym, lecz zadaje sobie pytanie, co czynić, aby wiązać przeszłość z przyszłością, nie zatrzymując czasu, zatrzymać najcenniejsze wartości tworzące dorobek naszej kultury.

Aby mówić o wycieczkach należy zastanowić się i odpowiedzieć na pytanie - co to jest wycieczka? Z. Czajkowska, St. Czajkowski i M. Krawczyk stwierdzają: "najsłuszniejsze jest nazwanie wycieczką każdego celowego i zorganizowanego wyjścia z codziennego otoczenia". Jeśli więc "w sposób zorganizowany i dla ściśle zorganizowanego celu wychodzimy z naszego normalnego miejsca pobytu, to mamy prawo takie wyjście nazywać wycieczką".

"Słownik pedagogiczny" podaje, że "wycieczka jest jedną z form pracy dydaktyczno-wychowawczej szkoły, umożliwiającą uczniom bezpośrednie poznanie środowiska lokalnego, własnego regionu, kraju ojczystego, jego właściwości geograficznych, historycznych, etnicznych, kulturowych i gospodarczych".

Wycieczka przedszkolna jest organizacyjną formą nauczania i wychowania uznaną przez większość pedagogów. Konieczność stosowania wycieczki wynika z przyjętego założenia, że proces poznawania rzeczywistości przebiega na drodze od bezpośredniego spostrzegania, przez umysłowe przetwarzanie prowadzące do uogólnień, aż do zastosowania i sprawdzenia wiedzy w praktyce. Dzieje się tak w myśl porzekadła: usłyszę - zapomnę, zobaczę - zapamiętam, zrobię - zrozumiem.

Wycieczka jest bardzo trudną formą organizacyjną dla nauczyciela. Aby zachęcić nauczycieli do prowadzenia wycieczek już w czasach Komisji Edukacji Narodowej poeta J. Minasowicz pisał: "Świat takich nauczycieli chwalił i chwali, którzy ucząc chodzili, a chodząc nauczali".

Wielostronne zadania, jakie wiążą się z wycieczkami nakładają na nauczyciela szczególny obowiązek dobrego ich przygotowania.

Każda wycieczka powinna być tak zorganizowana, aby dzieci mogły zdobyć maksymalną ilość różnych informacji. Spostrzeżenia zebrane metodą obserwacji muszą być uporządkowane, analizowane, uogólniane i utrwalane.

Organizacja dobrej wycieczki jest pracą długofalową, wcale nie łatwą, wymaga starannego przemyślenia i składa się z czterech etapów:
- planowania,
- przygotowania,
- przeprowadzenia,
- podsumowania.

Pierwszy z nich należy rozpocząć odpowiednio wcześniej. Przede wszystkim w rocznym planie pracy należy przewidzieć wycieczki dalsze do odpowiednich obiektów, wycieczki w pobliski teren i wycieczki w najbliższe sąsiedztwo. W planowaniu należy uwzględnić również cel, termin i teren wycieczki. Po przejrzeniu całości materiału nauczania wybieramy tematy, które należy opracować na wycieczce i ustalamy dla nich najodpowiedniejszy termin realizacji. Pozwoli to na właściwe przygotowanie dzieci do wycieczki i wykorzystanie zdobytych w niej spostrzeżeń przy realizacji następnych partii materiału programowego.

Przygotowanie do wycieczki natury organizacyjnej i rzeczowej dotyczy zarówno nauczycieli, jak i dzieci. Etap przygotowań obejmuje uświadomienie celu wycieczek, sporządzenie planu i harmonogramu, bezpośrednie przygotowanie nauczyciela i dzieci.

Określając cele konkretnej wycieczki należy ustalić taki zakres materiału poznawczego, któryby nie przeciążał dzieci nadmiarem wrażeń i spostrzeżeń, liczył się z ich możliwościami percepcyjnymi.

Przygotowanie nauczyciela do wycieczki obejmuje:
- ścisłe określenie celów,
- ustalenie programu (określenie czasu trwania i marszruty uwzględniające fizyczne przygotowanie dzieci, wybór sposobu poruszania się, miejsce na postój, odpoczynek itp.),
- określenie kolejności obserwacji, treści i zakresu wiedzy, którą dzieci powinny poznać,
- poznanie przez nauczyciela terenu, na który się wybieramy z punktu widzenia możliwości realizacji celów i bezpieczeństwa dzieci,
- uzyskanie zezwolenia na zwiedzanie wybranego terenu (obiektu), o ile takie zezwolenie jest wymagane,
- zaangażowanie przewodnika, jeżeli jest on niezbędny dla realizacji programu wycieczki, uprzedzenie go by dostosował swoje objaśnienia do możliwości dzieci,
- wybór odpowiedniej pory dnia i roku do zwiedzania, uwzględniającej także sprzyjający stan pogody,
- poinformowanie dzieci i ich rodziców o tym, jaki ubiór i ekwipunek jest wskazany na daną wycieczkę.
Przygotowanie dzieci do wycieczki obejmuje:
- zainteresowanie wycieczką i umotywowanie do obserwacji,
- poinformowanie dokąd się wybieramy i po co, przekazanie wstępnych informacji o poznawanych przedmiotach i zjawiskach w sposób atrakcyjny (inscenizacja, wiersze, pogadanki, oglądanie ilustracji, przeźroczy, filmów itp.),
- dokonanie podziału zadań do wykonania podczas wycieczki, ustalenie kto i jakie przybory zabierze z sobą, kto i jaki materiał zbierze podczas wycieczki, bez uszczerbku dla przyrody,
- uświadomienie dzieciom, że od ich zachowania zależy bezpieczeństwo, przyjemny nastrój, wesołe i pożyteczne spędzenie czasu, poinformowanie dzieci, jak mają się zachować podczas wycieczki.

Przygotowanie do wycieczki obejmuje jeszcze jeden niezwykle ważny moment, dotyczący sprawy bezpieczeństwa. Dzieci szczególnie, w o wiele większym stopniu niż dorośli narażone są na różnego rodzaju nieszczęśliwe wypadki. Wynika stąd, że dzieci nie mają dostatecznego poczucia odpowiedzialności za skutki swego zachowania, nie wyobrażają sobie sytuacji kryjących elementy niebezpieczne dla ich zdrowia (życia), a jest to następstwem właściwego dla tego wieku niepełnego rozumienia związku przyczynowo-skutkowego, braku doświadczenia życiowego, wreszcie nieznajomości wielu procesów i zjawisk.

Postępowanie dzieci to często, następstwo naginania faktów do własnych pragnień (wyobrażeń), niedocenianie niebezpieczeństwa i przecenianie swoich możliwości, wreszcie chęci zaimponowania odwagą (brawurą).

Organizatorzy wycieczek mają, zatem wiele ważnych obowiązków, gdyż decydują o zapewnieniu podstawowych warunków bytowych i właściwej opieki.

Dzieci muszą znać wymagania odnośnie zachowania w czasie wycieczki i stosować się do nich. Należy rozmawiać z dziećmi na ten temat, ustalić sposoby postępowania i uzasadnić ich słuszność. Jeżeli określone zasady postępowania są już ustalone i przestrzegane przez dzieci, dodatkowo przed każdą wycieczką należy o nich przypominać, uwzględniając nowe elementy specyficzne dla zamierzonej wycieczki.

Bezpośrednią opiekę nad uczestnikami wycieczki sprawuje zatrudniony personel i on prawnie i moralnie odpowiada za zdrowie i bezpieczeństwo.

Po przyprowadzeniu dzieci na miejsce, rozpoczynamy trzeci etap pracy - realizację celu wycieczki. Racjonalny przebieg skutecznej wycieczki wymaga zachowania następujących warunków:
- ścisłej realizacji planu (programu), wszechstronnej realizacji celów,
- stworzenia sytuacji problemowych, których rozwiązanie sprawia dzieciom satysfakcję, wzbogaca wiedzę, angażuje emocjonalnie, aktywizuje czynności myślenia, pobudza do samodzielnych poszukiwań,
- optymalne wykorzystanie metody obserwacji, jako głównego źródła wiedzy podczas wycieczki, co wymaga uczenia dzieci obserwowania przedmiotów i zjawisk, dostrzegania ich całokształtu i poszczególnych istotnych elementów,
- umożliwienie percepcji polisensorycznej (wzrok, słuch, dotyk, węch), kształcenie uwagi dowolnej,
- poznanie tych samych obiektów przyrodniczych w różnym czasie (w różnych porach roku), aby ukazać ich sezonową zmienność i rozwój, cykliczność,
- stawianie coraz bardziej złożonych i skomplikowanych zadań,
- zbiorowe i indywidualne organizowanie zajęć dzieci podczas wycieczki, w tym stworzenie w końcowym punkcie marszruty każdemu dziecku możliwości wyboru dowolnego zajęcia,
- atrakcyjność zajęć na wycieczce, podtrzymywanie aktywności i zainteresowań dzieci, pobudzenie ich aktywności sensomotorycznej i intelektualno-emocjonalnej, wykorzystywanie znanych dzieciom zabaw, gier i ćwiczeń fizycznych,
- użyteczność wykonywanych prac,
- spokojna, przyjemna, dająca poczucie zdyscyplinowanej swobody atmosfera, tworzenie przez nauczyciela dobrego nastroju,
- przestrzeganie przepisów bhp i ochrony przyrody, stosowanie ograniczeń w zbieraniu okazów przyrodniczych, opiekuńczy stosunek dzieci do roślin i zwierząt,
- powrót do przedszkola możliwie najkrótszą drogą.

Pod koniec wycieczki należy ustalić wyniki, przypomnieć pytania zadane przed wycieczką i dać na nie krótkie odpowiedzi. Czas na wycieczce należy zużyć przede wszystkim na opracowanie takiego materiału, którego nie można przenieść do przedszkola. Nie zapominać należy również w czasie wycieczki o zebraniu okazów, które mogą nam się przydać w przyszłości lub, które wzbogacą zbiory przedszkola.

Bezpośrednie poznanie rzeczywistości przez dzieci na wycieczkach możemy wykorzystać na różnych zajęciach w przedszkolu.

Zdaniem H. Gutowskiej zadania dydaktyczne i wychowawcze może spełniać jedynie taka wycieczka, która jest:
1) dobrze przygotowana,
2) odpowiednio zorganizowana i przeprowadzona,
3) wielostronnie wykorzystana.

Traktowanie wycieczek jako elementu systemu pracy wychowawczo-dydaktycznej wymaga łączenia ich wyników z całokształtem zajęć w przedszkolu. W tym celu podczas zajęć w przedszkolu po wycieczce odtwarzamy jej tok, porządkujemy i podsumowujemy obserwacje, spostrzeżenia i przeżycia dzieci. Będzie to etap ostatni - podsumowanie wycieczki. Zdaniem naukowców oraz nauczycieli praktyków częste powracanie (w miarę potrzeb) do wiadomości zdobytych na wycieczkach powoduje, że nie traktują ich jako oderwanego od całości sposobu poznawania rzeczywistości, ale uważają je za atrakcyjne zdobywanie nowych wiadomości i potwierdzenie wiadomości zawartych w podręczniku.

Odwołanie się podczas zajęć w przedszkolu do obserwacji i przeżyć wzbogaca treść zajęć werbalnych, prac plastycznych, wychowania muzycznego, zabaw konstrukcyjnych i tematycznych. Wyniki każdej wycieczki mogą być wykorzystywane dla różnorodnej działalności dzieci.

Wycieczki pełnią w procesie dydaktyczno-wychowawczym różnorodne funkcje:
- ułatwiają poznanie otaczającej rzeczywistości, umożliwiając jej obserwację i dostarczając materiału spostrzeżeniowego,
- wpływają na rozwój spostrzegawczości i wyobrażeń,
- pomagają w rozwijaniu mowy i myślenia,
- rozwijają sferę emocjonalną, budzą poczucie estetyki,
- wpływają na kształtowanie postaw społecznych, umożliwiają współprzeżywanie, wspólne radowanie się, uczą koleżeństwa, dyscypliny społecznej, solidarności,
- budzą przywiązanie do ojczystych stron, do swego kraju, kształtują postawę patriotyzmu,
- przyzwyczajają się do kształtowania zaradności, wytrwałości, umiejętności współdziałania, przezwyciężania trudności, uczą zachowania się w różnych sytuacjach,
- zbliżają szkołę do życia, pokazując ludzi, ich życie, pracę i wyniki tej pracy,
- budzą różnorodne zainteresowania, np. przyrodnicze, krajoznawcze,
- uczą metod poznawania rzeczywistości.

Ponadto wielka wartość wycieczki; to niezwykle cenne walory higieniczno-zdrowotne. Zwrócił na to uwagę G. Wuttkie twierdząc, że "wycieczka jest synonimem przyrody, jest uroczym czasem odnowy całego organizmu, orzeźwiającą kąpielą po trudach życia".

Korzystny wpływ wycieczki na zdrowie dzieci jest oczywisty. Ruch na świeżym powietrzu wpływa dodatnio na wzrost i rozwój organizmu, a pokonywanie trudności i niewygód przyczynia się do wyrobienia sprawności fizycznej i wytrwałości. Otwarta przestrzeń, swoboda i piękno przyrody wprowadzają pogodny i radosny nastrój, uspokajają układ nerwowy i sprzyjają regeneracji sił w dobrych warunkach klimatycznych.

Wycieczki pozwalają na kształtowanie właściwych postaw dziecka wobec przyrody i wytworów działalności człowieka sztuki oraz konieczności ochrony naturalnego środowiska. Rozwijają zamiłowania do turystyki i krajoznawstwa.

Mówiąc o roli wycieczek w pracy wychowawczej trzeba dostrzegać także ich znaczenie dla kształtowania stosunków między dziećmi. W czasie wycieczek łączy dzieci wspólne radosne przeżycie, co sprawia, że wytwarza się przyjemna atmosfera, ułatwiająca serdeczne kontakty, okazywanie sobie uprzejmości, wyzwalająca serdeczność i koleżeńskość. Dzieci chętnie pomagają sobie, dzielą się tym, co posiadają.

W czasie wycieczek dokonuje się scementowanie i zgranie kolektywu dziecięcego w różnych sytuacjach. Występują okazje wyrobienia poczucia odpowiedzialności, koleżeństwa, pomocy słabszym, zaradności i wytrwałości. Nauczyciel-wychowawca ma okazję do lepszego poznania swoich wychowanków, a przez to wnikliwszego kierowania ich rozwojem.

Każda wycieczka to otwieranie okna na świat, przygotowanie do samodzielnych wypraw w celu zaspokojenia swojej ciekawości, to wdrażanie do aktywności zwanej krajoznawstwem.

Wycieczek nie są w stanie wyeliminować z praktyki przedszkolnej nawet najdoskonalsze, techniczne środki nauczania, które są tylko środkami poznawania pośredniego.

Ogromne walory wycieczek nakazują wychowawcy wykorzystywać każde warunki, miejskie czy wiejskie, każdą porę roku do wyprowadzenia dzieci w teren.

Wycieczka zalicza się do najważniejszych, a zarazem najwdzięczniejszych, bo najbardziej lubianych, popularnych i żywo podchwytywanych przez dzieci form pracy krajoznawczo-turystycznej w przedszkolu.

Podkreślając znaczenie wycieczek w procesie wychowawczo-dydaktycznym można stwierdzić, że wycieczka przedszkolna służy wszechstronnemu rozwojowi dzieci, gdyż pozwala na integrowanie poznania zmysłowego i umysłowego, działalności o charakterze społeczno-użytecznym, doznań emocjonalno-estetycznych i aktywności fizycznej.

Literatura:
1. Czajkowska Zofia, Czajkowski Stanisław, Krawczyk Maria. Wycieczka uczy i wychowuje. PZWS. Warszawa 1964
2. Gruszka Jerzy. Wycieczki. Biwaki. Obozy. Kolonie. Wydawnictwo Nauczycielskie. Jelenia Góra 1997
3. Harajda Ryszard. Działalność turystyczno-krajoznawcza w szkole. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Zielonej Górze. Zielona Góra 1986
4. Jastrzębska-Kołodyńska Aleksandra. Warsztaty terenowe metodyczną propozycją nauczania międzyprzedmiotowego w szkole podstawowej. Wrocławska Oficyna Nauczycielska. Wrocław 1995
5. Kowalik Tomasz. Turystyka rodzinna. Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych. Warszawa 1982
6. Kowolik Piotr. Wycieczka jako organizacyjna forma nauczania-uczenia się na lekcjach przedmiotu "środowisko społeczno-przyrodnicze" w klasach początkowych, (w:) Z teorii i praktyki nauczania początkowego i wychowania przedszkolnego, pod red. Henryka Moroza. Uniwersytet Śląski. Katowice 1993
7. Krajoznawstwo i turysytyka w szkole. Praca zbiorowa pod red. Tadeusza Łobożewicza. WSiP. Warszawa 1985
8. Okoń Wincenty. Słownik pedagogiczny. PWN. Warszawa 1987
9. Środowisko społeczno-przyrodnicze w klasach 1-3. Praca zbiorowa pod red. Heleny Gutowskiej. WSiP. Warszawa 1982
10. Witek Stefan. Przedszkolne wycieczki przyrodnicze. Oddział Doskonalenia Nauczycieli w Kaliszu. Kalisz 1986
 

Opracowanie: Barbara Mroczek

Wyświetleń: 8527


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.