Zasady skutecznej komunikacji międzyludzkiej

Sprawne porozumiewanie się jest podstawową umiejętnością społeczną. Prawidłowo komunikując się ze sobą osiągamy wzajemne zrozumienie, uczymy się wyrażać siebie, wywierać wzajemny wpływ, rozwiązywać problemy. Informacje udzielane o sobie dają nam możliwość poznania tego jak widzą je inni ludzie. Sprawne komunikowanie jest przydatne w zaspokajaniu potrzeb, ponieważ jasne ich wyrażenie daje większą szansę na ich realizację. Wymiana informacji umożliwia rozwój, natomiast brak możliwości wymiany myśli i uczuć skazuje na samotność i wyobcowanie. Problemy ze zrozumieniem drugiego człowieka utrudniają współdziałanie i wzajemną pomoc.

Komunikacja to złożony i skomplikowany proces. Wymaga kontroli tego, co i jak przekazujemy oraz sprawdzania, jak nasz komunikat rozumie odbiorca. Skuteczna komunikacja występuje wówczas, gdy nasz rozmówca odbiera treść komunikatu, która jest zgodna z naszą intencją. Wypowiadanym słowom towarzyszą zazwyczaj różne gesty i zachowania, dzięki którym lepiej rozumiemy komunikat. Bywa jednak i tak, że słowa, które mówimy nie współbrzmią z tym, co wyraża nasza twarz.

Istnieje wiele złych nawyków utrudniających porozumiewanie się i współdziałanie. Należą do nich:
- Ocenianie (uogólnianie - używanie zwrotów: zawsze, nigdy, wszyscy, itp.; mówienie o cechach danej osoby zamiast o konkretnych sytuacjach; oskarżanie, obwinianie, osądzanie - mówienie komuś, że jego zachowania, pomysły, cechy są dobre lub złe; krytykanctwo - szukanie tylko słabych stron u innych; "etykietowanie" - stosowanie szybkich klasyfikacji czyjegoś zachowania, pomysłów).
- Obrażanie (wyzywanie, przeklinanie, wyśmiewanie, kpiny, itp.).
- Uciekanie od problemów (zmiana tematu, pocieszanie, rozśmieszanie).
- Pouczanie i decydowanie za innych (dawanie rad, rozkazywanie, moralizowanie, grożenie, zawstydzanie).
- Niesłuchanie tego, co mówią inni (przerywanie lub jednoczesne mówienie z kimś, zajmowanie się czymś innym, pokazywanie braku skupienia uwagi, zadawanie nieadekwatnych pytań).
- Przypisywanie swojemu rozmówcy tego czego nie powiedział.
- Wypytywanie, przesłuchiwanie dla zaspokojenia własnej ciekawości.

Lista postulatów i zasad W. Johnsona, których należy przestrzegać w relacjach interpersonalnych a szczególnie w relacjach nauczyciel - uczeń:
1. Mów o zachowaniu danej osoby, nie o samej osobie, np. powiedz raczej, że ktoś "dużo mówił na spotkaniu", a nie że "jest gadułą".
2. Skup się na spostrzeżeniach, a nie wyciągaj wniosków. Wnioski to interpretacje i sądy na temat tego, co widzisz i słyszysz. W pewnym sensie zaciemniają one twoje obserwacje i w ten sposób zniekształcają informacje zwrotne.
3. Dokonuj opisu a nie ocen, ponieważ ocena odwołuje się do wartościowania w kategoriach dobra lub zła, słuszności i niesłuszności. Opisywanie natomiast to proces zdawania sprawy z tego co się dzieje.
4. Opisuj zachowanie w kategoriach "mniej lub bardziej", a nie "tak lub nie".
5. Skup się na zachowaniach w odniesieniu do szczególnej sytuacji, najlepiej do "tu i teraz", a nie na zachowaniach w ogóle. Lepiej rozumiemy zachowania, jeśli rozpatrujemy je na tle danego miejsca i czasu.
6. Dziel się informacjami i pomysłami, a nie dawaj rad. Pozwalasz w ten sposób decydować drugiej osobie jak użyje twoich pomysłów i informacji w danej sytuacji i danym czasie.
7. Zajmij się badaniem możliwości, nie zostawaj przy gotowych odpowiedziach i rozwiązaniach. Im bardziej zajmujemy się różnymi drogami wiodącymi do celu, tym mniejszą mamy skłonność do pochopnego przyjmowania odpowiedzi i rozwiązań.
8. Skup się na korzyści, jaką informacja zwrotna może dać odbiorcy. Informacja zwrotna powinna służyć potrzebom osoby, która ją otrzymuje, a nie tej, która jej udziela.
9. Ogranicz się do tej ilości informacji, którą osoba może spożytkować, a nie do tej, którą chciałbyś przekazać. Jeśli przeciążysz drugą osobę informacjami, będzie miała mniejszą możliwość ich efektywnego wykorzystania. Wtedy raczej zadowalasz swoje potrzeby niż pomagasz drugiej osobie.
10. Dziel się osobistymi uwagami w stosownym momencie - uważaj na miejsce i czas. Nawet znakomite informacje zwrotne przedstawione w niewłaściwym czasie, mogą przynieść więcej szkody niż pożytku.
11. Myśl o tym, co zostało powiedziane a nie o tym, dlaczego. Kiedy odnosisz informacje zwrotne do tego, co, jak, kiedy, gdzie zostało powiedziane znajdują się one wśród cech dostrzegalnych. Jeśli zastanawiasz się, dlaczego coś zostało powiedziane, przechodzisz od rzeczy dostrzegalnych do wyborów, wnosisz kwestie "powodów" i "zamysłu".

Inne zasady przydatne podczas prowadzenia rozmowy to:
 Mów wprost do danej osoby, a nie o niej. Należy zwracać się do osoby, której ma się coś do powiedzenia, a nie mówić o niej w jej obecności. (np. zamiast mówić głośno: "Lubię rozmawiać z Anią", powiedz do niej: "Ania, lubię z Tobą rozmawiać").
 Mów o sobie, a nie o innych. Używając wypowiedzi "Ja" pozwalasz poznać drugiej osobie jak ty czujesz się w konkretnej sytuacji lub w kontakcie z daną osobą (np. "Cieszę się, że tu jestem").
 Używaj pierwszej osoby liczy pojedynczej, zamiast form bezosobowych. Gdy wyrażasz swoje zdanie, opinię, zaznacz, że to Twoje zdanie. (np. według mnie ...). Bierz odpowiedzialność za to, co mówisz.

Istotnym elementem składającym się na umiejętności interpersonalne i budowanie wartościowych relacji międzyludzkich jest umiejętność słuchania. Wysłuchanie pomaga zbudować zaufanie i poczucie bezpieczeństwa.

Zasady aktywnego słuchania:
- Skoncentruj się na tym, co mówi druga osoba i daj jej poznać, że słuchasz tego co mówi.
- Bądź zwrócony w kierunku mówiącego. Utrzymuj kontakt wzrokowy, który zwykle jest wyrazem zainteresowania.
- Zachowaj rozluźnioną i "otwartą" postawę ciała bez np. zakładania rąk, zaciskania pięści.
- Pozycja fizyczna osoby mówiącej i osoby przyjmującej informacje, powinna być na tym samym poziomie.
- Potwierdzaj, że słuchasz tego, co mówi twój rozmówca, dawaj wyraz swej uwadze przez skinienia głową, reakcje mimiczne.
- Nie wykorzystuj czasu wypowiedzi partnera do przygotowania własnej wypowiedzi.
- Podążaj za tym, co mówi do ciebie druga osoba, delikatnie zachęcaj ją do mówienia stosując tzw. "otwieracze", np. "Możemy o tym porozmawiać..."
- Aby upewnić się, czy dobrze rozumiesz rozmówcę stosuj parafrazę, tj. powtórzenie, streszczenie własnymi słowami wypowiedzi rozmówcy
- Odzwierciedlaj uczucia drugiej osoby, staraj się zrozumieć, co to dla niej znaczy, co ona przeżywa mówiąc np. "Wydaje mi się, że to cię złości..."
- Zadawaj przede wszystkim pytania otwarte, wymagające dłuższej odpowiedzi
- Proś o wyjaśnienie tego, co jest dla ciebie niejasne i niezrozumiałe.

Warunkiem rozwijania umiejętności interpersonalnych jest właściwa motywacja, potrzeba doskonalenia własnej osobowości i podnoszenia kompetencji zawodowych, podstawowa wiedza teoretyczna a więc znajomość zasad ważnych w rozwojowej komunikacji interpersonalnej i uczestnictwo w grupach treningowych.

Literatura:
1. Janowska J. "Samoaktualizacja w teorii i praktyce kształcenia nauczycieli", Wydawnictwo UMCS, Lublin 1993
2. Jakubowska B. "Ja i inni", WSiP, Warszawa 1987
3. Johnson D. "Umiejętności interpersonalne i samorealizacja", PTP, Warszawa 1985

 

Opracowanie: Dorota Krawczyk

Wyświetleń: 17499