Katalog

Katarzyna Przeradzka
Pedagogika, Artykuły

Rola rodziny w procesie wychowawczym

- n +

Rola rodziny w procesie wychowawczym

Żyjemy w czasach dużego przyspieszenia, kiedy przeobrażeniom ulega nie tylko technika, lecz także życie społeczne, oraz rodzina. W wyniku rozwoju cywilizacji, stopniowo postępuje adaptacja do nowych, trudnych zadań. Konsekwencją dynamiki życia są zmiany, jakim podlegają rodziny.

Rodzina jest pierwszą grupą społeczną, dzięki której dziecko zdobywa wiedzę o świecie, poznaje normy, oraz cele do jakich należy dążyć. Rodzina dostarcza też wzorów do naśladowania i ma znaczący wpływ na kształtowanie się osobowości dziecka. Rodzice dają wsparcie poprzez zrozumienie, okazywanie szacunku oraz stopniowanie trudności.

Rodzina kształtuje pierwsze doświadczenia dziecka. Oddziaływanie to odbywa się zarówno w toku świadomie podejmowanych działań, jak i poprzez działanie spontaniczne, wynikające z przebywania we wspólnym domu.

Oczekiwania rodziców wobec dzieci są bardzo różne, dotyczą zarówno teraźniejszości jak i przyszłości. Konsekwencją oczekiwań są wymagania, mają one wpływ na rodzaj stawianych dziecku zadań, na stosunek emocjonalny do niego, a nawet na sposób ich egzekwowania. Oczekiwania, rodzaj stawianych wymagań sprawia, że dzieci przybierają określone pozy. Według Wagescheidera, mogą pełnić rolę bohatera rodziny, kozła ofiarnego, straconego dziecka, wiecznego marzyciela czy maskotki.

Bohater rodziny to dziecko, które bierze na siebie obowiązki nieobecnego rodzica, ma możliwości zrealizować się, dowartościować w tej roli, którą dźwiga z wielkim oddaniem. Jest zazwyczaj silne, dzielne, razem z matką ochrania rodzinę. Wyrzutek zwany też kozłem ofiarnym to dziecko, które nauczyło się zwracać na siebie uwagę destrukcyjnym zachowaniem, buntuje się przeciwko pijącemu ojcu, chce go na siłę zmienić. Kolejne dziecko to dziecko zagubione, wieczny marzyciel, który ucieka od przykrej, bolesnej rzeczywistości w marzenia. Maskotka to dziecko, które się przymila, czaruje otoczenie lub zachowuje jak błazen, który musi rozbawić otoczenie. Oczekiwania rodziny powodują, że wchodzi w tę rolę i wbrew doznawanym emocjom odgrywa rolę wiecznego śmieszka, zaprzeczając prawdziwym uczuciom.

Emocje związane z oczekiwaniami i wymaganiami są bardzo różnorodne, od tych pozytywnych, radosnych, do negatywnych, pełnych gniewu, złości, wstydu. Wywierają one znaczący wpływ na dziecko, na jego charakter, wyobrażenia o sobie. Relacje te przebiegają z różnym nasileniem w zależności od typu rodziny.

Style wychowania, a typy rodzin

Literatura wyodrębnia pięć głównych typów rodzin, biorąc pod uwagę oczekiwania rodziców wobec dziecka, emocje i charakterystyczne sposoby oddziaływań wychowawczych. Pierwszy typ to rodzina władzy, charakteryzuje się tradycyjnym układem ról, gdzie każde dziecko ma wyznaczone miejsce. Oczekiwania wobec dziecka są duże, przekraczają często jego możliwości i przede wszystkim niedostosowane do indywidualnych jego cech. Dziecko żyje pod presją dużych wymagań. Nikt nie daje mu wsparcia, nikt z nim nie rozmawia. Wymaga się rygorystycznie wykonywania powierzonych zadań, bezwzględnego posłuszeństwa. Ich niezrealizowanie pociąga za sobą bolesne kary wymierzone z perfekcyjną dokładnością. Dominują kary fizyczne, ale też stosowane są kary psychiczne, jak poniżanie, straszenie utratą miłości czy nawet porzuceniem.

W takiej rodzinie dziecko czuje się niekochane, samotne, nie szanowane, uczy się rezygnować z własnych pragnień. Rozwija się u niego poczucie klęski, niewolnictwa, co w efekcie może kształtować poczucie mniejszej wartości. Reakcją może też być negatywizm i bunt. Dziecko przeżywa złość, gniew, poczucie winy, bezradność. Często na skutek patologicznej zależności od rodzica rozwija się jego idealizacja, co sprzyja procesowi identyfikacji. Deformacja osobowości powstająca na skutek permanentnego lęku, zależności od rodzica, może prowadzić do bierności, utrwalonego negatywizmu, agresji lub patologicznej identyfikacji.

Drugi typ to rodzina sukcesu, gdzie najważniejsze znaczenie mają osiągnięcia jej członków. Jest to rodzina, która rywalizuje z innymi i spodziewa się zwycięstwa. Taka rodzina stawia dziecku duże wymagania, zdecydowanie ponad jego możliwości, ale angażuje się w ich realizację. Rodzina ta podejmuje szereg działań, a dzieci wiele godzin spędzają nad książkami, z instrumentem, na korcie tenisowym itp. Rodzicom tego typu wydaje się, że przy zwiększonym wysiłku można wszystko osiągnąć. Stosowane kary i nagrody są za coś, głównie mają mobilizować dziecko do działania. Taki sposób oddziaływania ma pobudzić motywację dziecka, mobilizować je do jeszcze większego wysiłku. Uczucia są limitowane w zależności od tego czy dziecko spełnia oczekiwania, czy też nie, czy sprawi zawód, czy usatysfakcjonuje.

Dziecko stara się zadowolić rodziców, ale najczęściej nie jest w stanie, przez co wyrabia sobie opinie dziecka niezdolnego, które nic nie potrafi, pojawia się lęk przed niepowodzeniem, kształtuje się poczucie mniejszej wartości. Dziecko zaczyna unikać wszelkich sytuacji trudnych, szczególnie tam, gdzie jest poddawane ocenie społecznej. Tak rodzi się przeświadczenie o własnej nieudolności prowadzące do unikania wszelkich wyzwań. Dziecko czuje się gorsze, bo rodzice codziennie udowadniają mu, że niczego nie potrafi zrobić dobrze.

Następna rodzina, to rodzina tzw. obojętna lub inaczej bezstresowa. To taka, która nie ma żadnych specjalnych oczekiwań w stosunku do dziecka. Rodzice zajęci są własnymi sprawami, pracą, sukcesami, życiem osobistym. W takich rodzinach dominuje emocjonalna obojętność w relacjach z dziećmi, co często tłumaczone jest tak zwanym bezstresowym wychowaniem. Tak naprawdę dziecko nie czuje zainteresowania rodziców, ich troski, nie wie, jakie są wobec niego oczekiwania. W takich rodzinach dziecko jest samotne, rodzice są obok, nigdy razem. Rodziny te wywołują lęk u dziecka, nie czuje się ono bezpieczne, kochane, akceptowane.

Dziecko w takiej rodzinie nie buduje sił wewnętrznych do radzenia sobie w sytuacjach lękotwórczych, nie zna bowiem strategii postępowania, nie ma oparcia w rodzicach. Rodzi to poczucie mniejszej wartości, a to z kolei przyczynia się do nadmiernej zależności od innych, byle tylko otrzymać akceptację, której tak mu brakuje.

Kolejnym typem rodziny powodującym wzrost gotowości do reagowania lękiem i wieloma zaburzeniami, jest rodzina chaosu. Charakterystyczną jej cechą jest zmienność oczekiwań wobec dziecka, a tym samym zmienność wymagań. W takiej rodzinie dziecko nie wie, czego tak naprawdę od niego się żąda. Zmieniają się nie tylko wymagania, lecz także emocje. System kar i nagród, cechuje chwiejność, rodzice stosują kary fizyczne i wywierają presję psychiczną poprzez poniżanie czy wyśmiewanie. Dziecko nigdy nie jest bezpieczne, nie wie, co może je spotkać za chwilę i dlatego żyje w ciągłym napięciu.

Następny typ rodziny to tak zwana rodzina nadopiekuńcza. Taka rodzina nie ma żadnych oczekiwań w stosunku do dziecka, ale w przeciwieństwie do rodziny bezstresowej między dzieckiem a rodzicem wytwarza się silna więź. U podstaw braku specjalnych oczekiwań często kryje się lęk, że dziecku może się coś stać, przydarzyć coś przykrego, że wysiłek spowoduje chorobę czy inne nieszczęście i dlatego należy je chronić, bronić przed zagrożeniem. Dziecko jest bezbronne, a rolą rodziców jest zapewnienie mu ochrony. Jest otoczone przesadną troską i miłością. W ten właśnie sposób rodzice ubezwłasnowolniają dziecko, sygnalizują, że jest słabe, nieporadne.

Zarówno wzory zachowań sygnalizujące zagrożenie, wieczne obawy, jak i uniemożliwienie dziecku samodzielnego pokonywanie przeciwności, powoduje, że czuje się ono nieudolne, infantylne, uzależnione od innych. Nie ma doświadczenia w radzeniu sobie z trudnościami i dlatego często jest przerażone każdym nowym zadaniem.

Zaburzenia więzi, które występują między członkami tych rodzin, mają ogromny wpływ na kształtowanie osobowości oraz wszechstronny rozwój wzrastających w niej dzieci. Mądra, zgodna i przyjazna rodzina to podstawowy warunek prawidłowego rozwoju społeczeństwa.

LITERATURA
Malicka M., BAJKO- terapia, o lękach dzieci i nowej metodzie terapii, MEDIA RODZINA, Poznań 2002
Ostrowska K., Ryś M., Wychowanie do życia w rodzinie, MEN, Warszawa 1999
Szmidt K.J., Szkice do pedagogiki twórczości, IMPULS, Kraków 2001

 

Opracowanie: Katarzyna Przeradzka

Wyświetleń: 4731


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.