Zadania rozwijające postawy twórcze dzieci

Przygotowanie ludzi do twórczej aktywności powinno być głównym zadaniem współczesnej szkoły i systemu edukacji. Kształcenie twórczych ludzi powinno rozpocząć się wcześnie, od pierwszych lat pobytu dziecka w szkole, a nawet już od przedszkola. Głównym celem zajęć twórczych jest rozwijanie aktywnych postaw dzieci - postaw otwartych na własne aspiracje i potrzeby innych ludzi, dążenie do samorealizacji, a także wskazywanie wartości twórczej pracy. Obecnie poszukuje się coraz to nowych dróg, które pozwoliłyby na udoskonalenie egzystencji człowieka i dałyby szansę wspierania jego rozwoju. W pedagogice mówi się o twórczości dziecka, zapominając, że nie będzie twórczego ucznia bez ciężkiej i nowatorskiej pracy nauczyciela.

Wyobraźnię i postawy twórcze powinno się rozwijać przede wszystkim w szkole. Niestety z prowadzonych w tej dziedzinie badać wynika, że dotychczasowy system kształcenie hamuje spontaniczną aktywność i postawy twórcze. Liczba osób przejawiających zdolności twórcze spada drastycznie po przejściu przez system kształcenia. Wśród 5-latków 80% badanych przejawiało zdolności twórcze, wśród 7-latków już tylko 10%, natomiast wśród młodzieży starszych klas szkoły podstawowej i licealistów jedynie 2% badanych przejawiało zdolności twórcze. Podejrzewać można, że spadek ten spowodowany jest nieprawidłowym oddziaływaniem edukacyjnym. Przyczyną takiego stanu może być niepełny system przygotowania nauczycieli do zawodu. Dotyczy on rozwijania jedynie zdolności odtwórczych, nie uwzględnia natomiast kształcenia kreatywności. Nauczyciele nie posiadają wiedzy merytorycznej i metodycznej dotyczącej rozwijana podstaw twórczych swoich uczniów. W związku z taką potrzebą kształcenia nauczycieli rozwinęła się nowa dziedzina pedagogiki nazywana psychodydaktyką kreatywności. (Witold Dobrołowicz "Psychodydaktyka kreatywności", WSPS, Warszawa 1995)

Co składa się na proces twórczy?
Według prowadzonych badań za proces twórczy odpowiadają: wyobraźnia, intuicja i myślenie dywergencyjne.

Wyobraźnia: (myślenie obrazowe) to proces psychiczny polegający na przetwarzaniu posiadanych obrazów i wytwarzaniu nowych obrazów psychicznych czyli wyobrażeń. Wychodzi ona poza granice danych zmysłowych i zdrowego rozsądku. Jest potrzebna nie tylko artystom, ale również nauce i technice.

Intuicja: (myślenie intuicyjne, lateralne, wielopłaszczyznowe, janusowe) to nieświadoma inteligencja, która prowadzi do wiedzy bez rozumowanie i wnioskowania. Jest to natychmiastowe zrozumienie lub poznanie bez rozsądnego przemyślenia. Jest to bardziej przeczucie niż słowno - logiczne ujmowanie powiązań, zależności, skrótowe domyślanie się. Obecny poziom wiedzy psychologicznej nie jest w stanie wyjaśnić istoty tego rodzaju myślenia, nie znamy mechanizmów leżących u jego podstawy.

Myślenie dywergencyjne (rozbieżne) to takie myślenie, które na temat jednego problemu poszukuje wszystkich możliwych rozwiązań, zdolne jest ujmowania związków między faktami pozornie od siebie oddalonymi, gotowe do wytworzenia nowych form metodą prób i błędów przy eksperymentalne błądzenie. Występuje ono, gdy istnieje wiele poprawnych rozwiązań i dróg prowadzących do celu. Charakteryzując myślenie dywergencyjne z reguły wyróżnia się 3 jego cechy: płynność - inaczej produktywność, wskaźnikiem płynności jest liczba pomysłów, jaką zdolny jest wygenerować dany osobnik w określonym czasie, giętkość (plastyczność) - wskaźnikiem giętkości jest różnorodność tych pomysłów; miarą giętkości jest liczba klas, od jakich można zakwalifikować pomysły, oryginalność - jej wskaźnikiem mogą być pomysły niecodzienne, zaskakujące, niebanalne, rzadkie.

Jak kształtować podstawy twórcze dzieci?
Sposobem rozwijania predyspozycji twórczych jest trening twórczości (instrumentalny). Istotą tego treningu jest rozwijanie różnego rodzaju problemów (zadań, łamigłówek, zagadek) kształcących pomysłowość, wyobraźnię i myślenie dywergencyjne. U podstaw tego typu treningu leży prosta prawda, że należy rozwijać te dyspozycje psychiczne, które niezbędne są przy rozwiązywaniu różnych problemów twórczych. Stosowane w treningu twórczości zadania muszą mieć charakter otwarty, to znaczy posiadać wiele poprawnych, możliwych rozwiązań. Zasadą obowiązującą w takim treningu jest również brak krytyki. Nie oceniamy pomysłów, nie odrzucamy nawet najbardziej niemożliwych i nierealnych rozwiązań. Służy to przełamywaniu stereotypów, niekorzystnych nastawień, obaw, barier. Trening twórczości można stosować w każdym rodzaju edukacji jako części zajęć lub jako zajęcia dodatkowe.

Prezentowane niżej propozycje zadań otwartych spełniają podwójną rolę; mogą służyć treningowi twórczości, jak również (przy zastosowaniu odpowiedniej skali) mogą zdolności twórcze diagnozować.

Test szkiców
Zadanie polega na uzupełnieniu prostych figur nowymi elementami w taki sposób, aby powstały nowe obrazy znanych rzeczy. Bardzo dobrze dzieci radzą sobie z kołami.

Skojarzenia figuralne
Dziecko otrzymuje kilka prostych figur i jego zadaniem jest podać jak najwięcej przedmiotów, które kojarzą się z daną figurą.

           

Różne znaki
Dzieci za pomocą prostych symboli graficznych mają przedstawić pojęcia wyrażone w formie werbalnej, np. ciężki, ciepły, wysoki, duży, łatwy, lekki, itp.

Możliwe zajęcia
Przygotowujemy prosty rysunek np. świecącej żarówki. Zadaniem dziecka jest odpowiedzieć na pytanie: jakie zawody lub grupy osób mógłby oznaczać ten symbol? (elektryków, nauczycieli, zdolnych uczniów, producentów wyrobów elektrycznych, itp.)

Anagramy
Zadanie polega na ułożeniu jak największej liczby różnych wyrazów z liter wchodzących w skład podanego słowa, litery mogą się powtarzać.

Przyrostki
Zadanie polega na pisaniu trójwyrazowych sensownych zdań, których każdy kolejny wyraz rozpoczyna się podaną literą. Nie ma znaczenia czy dany wyraz piszmy wielką czy małą literą. Raz użyte słowo nie może się powtórzyć.
K............ b............ n................

Synonimy
Zadaniem dziecka jest napisanie lub podanie jak największej liczby różnych synonimów do podanych wyrazów - haseł.
Np. patrzeć - wpatrywać się, spoglądać, przypatrywać, pożerać oczami, filować, świdrować oczami, itp.

Skojarzenia
Wersja A
Zadanie polega na podaniu jak największej liczby określeń, epitetów dających się zastosować do podanych sów. Np. rzeka - wartka, żeglowna, zdradliwa, nizinna, górska, itp.
Wersja B
Prowadzący podaje dwa słowa - hasła. Zadanie polega na wymienieniu innego słowa, które kojarzy się z podanymi hasłami.
Wawel - klucz (zamek)
Wędkarz - prządka (kołowrotek)
Schodek - ocena (stopień)
Grymas - ładunek wybuchowy (mina)
Szkoła - radio (dziennik)
Rozwiązanie - drzwi (wyjście) itp.

Konsekwencje
Prowadzący stawia pytanie: Co by było, gdy...? (tu podaje jakąś niezwykłą sytuację). Zadanie polega na podaniu możliwie największej liczby różnych następstw danej sytuacji.
- Co by było, gdyby ludzie przestali mówić?
- Co by było, gdyby zabrakło na Ziemi wody (powietrza)?
- Co by było, gdyby ludzi przestali umierać?
- Co by było, gdyby siła przyciągania ziemskiego spadł o połowę?

Tytuły historyjek
Zadanie polega na wymyśleniu jak największej liczby tytułów do podanych krótkich historyjek.

Opowiadanie twórcze
A
Opowiadania z wykorzystaniem podanych wyrazów
Podajemy lub wspólnie z uczniami wymyślamy słowa - klucze, które muszą pojawić się w opowiadaniu. Dobrym sposobem na zgromadzenie słów jest zabawa w dopisywanie wyrazów. Podajemy uczniowi kartkę, na której ma zapisać dowolne słowo, zakrywa je i podaje następnemu. Po zapisaniu słów przez wszystkich uczniów, otwieramy kartkę i mamy słowa klucze. Teraz każdy uczeń na napisać opowiadanie na dowolny temat. Warunkiem jest użycie wszystkich słów - kluczy. Po zakończeniu pracy odczytujemy swoje opowiadania. Pamiętajmy, że nie oceniamy tu poprawności ortograficznej napisanych prac. Cenna jest tu pomysłowość, niebanalne pomysły i nieskrępowana niczym inwencja twórcza.
B
Opowiadania na niedokładnie określone tematy
Przykładami takich opowiadań mogą być: Człowiek wchodzący po drabinie; Cisza; Dno dna; Nic itp.

Nowe zastosowania
Zadanie polega na wskazywaniu jak największej liczby nowych, niekonwencjonalnych zastosowań znanych przedmiotów.
Na przykład szklanka, oprócz funkcji naczynia do pici może służyć jako: wazonik, foremka do ciastek, szablon do rysowania kółek, podstawka, odważnik, soczewka, poziomica, itp.

Zadania arytmetyczne
A
Wyrazić liczbę 30 posługując się jednakowymi cyframi oraz różnymi znakami arytmetycznymi.
B
Nie zmieniając kolejności cyfr, posługując się znakami działań arytmetycznych i dowolnie łącząc cyfry uzyskaj równość prawidłową.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 = 100
przykładowe rozwiązania: 123 - 45 - 67 + 89 = 100
1 + 2 + 3 - 4 +5 + 6 + 78 + 9 = 100

Zadania geometryczne
W tego typu zadaniach należy podzielić podaną dowolnie wybraną przez nas figurę na kilka jednakowych części. Kształty i warunki podziału mogą być różne.

Zadanie z zapałkami
Mamy 24 zapałki ułożone jak na rysunku. Należy zabrać 6 zapałek tak, aby pozostały 3 kwadraty.

Mając do dyspozycji sześć zapałek zbudować figurę zawierającą różnoboczne kwadraty.

Zadania na rozcinanie
Na ile można podzielić podkowę za pomocą dwóch prostoliniowych cięć?
Podzielić szachownicę na dwie równe pod względem wielkości i kształtu części; przecinać można jedynie na granicy pól.

Wszystkie podane przez nas przykłady zadań twórczych stanowią przed uczniami wyzwanie, gdyż nie mają jednego właściwego rozwiązania. Mają okazję ujawnić się swoboda i nie pohamowany impet twórczy. Zmagania z tego typu zadaniami, wiemy z praktyki, sprawiają uczniom dużo satysfakcji i uaktywniają nawet te jednostki, które podczas tradycyjnych zajęć są mało aktywne.
Bożena Zakrzewska i Bożena Grabarek

Przykłady ćwiczeń i zadań zaczerpnęłyśmy z książki prof. Witolda Dobrołowicza "Psychodydaktyka kreatywności" wydanej nakładem Wyższej Szkoły Pedagogiki Specjalnej w Warszawie w 1995 r.
Zajęcie z wykorzystaniem takich zadań prowadziłyśmy w szkole podstawowej z dziećmi w klasach I - III.
 

Opracowanie: Bożena Zakrzewska i Bożena Grabarek

Wyświetleń: 2204