Rola i zadania wychowawcy

W obecnej rzeczywistości szkolnej każdy nauczyciel pełni rolę wychowawcy. Musi więc nie tylko nauczać lecz także wychowywać, pocieszać, doradzać. A szczególnie do każdego ucznia podejść indywidualnie i mieć na uwadze wrażliwą i nadmiernie pobudliwą naturę ucznia. Aby właściwie realizować cele edukacji i wychowania, należy zapewnić uczniom odpowiednie warunki fizyczne i psychologiczne. Konieczne jest wbudowanie w tok nauczania programów wychowawczych, które wyposażyłyby uczniów w odpowiednią hierarchię wartości, norm społecznych i umiejętności zaspokajania swoich potrzeb z poszanowaniem praw drugiego człowieka. W obecnej sytuacji oświatowej zdecydowanie wzrasta rola wychowawcy, który powinien być dla uczniów przywódcą, doradcą i przyjacielem. Im bardziej wzrośnie autorytet wychowawcy, tym większą szansą będą mieli uczniowie na pełny rozwój osobowościowy i psychiczny. Relacje wychowawca - uczeń muszą być oparte na życzliwości, zaufaniu i przestrzeganiu ustalonych reguł postępowania.

Każdy uczeń przynosi do szkoły inny wzorzec zachowań, charakterystyczny dla jego rodziny, wyuczony w domu. Zachowania takie nie zawsze są zgodne z przyjętymi normami społecznymi (np. wulgarne słownictwo, agresja fizyczna). Wymagania stawiane przez wychowawców, wynikające z przyjętych przez szkołę zasad funkcjonowania, mogą być sprzeczne z wzorami zachowań uczniów. Oddziaływania nauczycieli nie są więc skuteczne i często wymagają czasu i cierpliwości, aby widoczne były efekty. Niekiedy wyniesione z domu wzorce postępowania są tak głęboko zakorzenione, że uczeń nie potrafi podporządkować się wymaganiom szkoły. Nauczyciel- wychowawca nie jest w stanie zmienić całkowicie zachowań uczniów, może je jednak ukierunkować na właściwe cele lub korygować zewnętrzne przejawy niektórych wzorców zachowania. Zadaniem wychowawcy nie powinno więc być hamowanie przejawów agresji ucznia (ujawni się ona w innych okolicznościach lecz skierowanie jej z drogi aspołecznej na działania powszechnie akceptowane, a w miejsce form prymitywnych (bicie, ucieczki) wytworzenie takich, które będą zgodne z przyjętymi normami etycznymi. Wychowanie w szkole oparte jest głównie na osobistych relacjach nauczyciela z uczniem. Często dorosłym wydaje się, że wiedzą czego chce dziecko i co mu jest potrzebne do zadowolenia i poczucia szczęścia, co jest dla niego dobre. Jest to megalomania pedagogiczna. Często dorośli ulegają złudzeniom, że mają ogromny wpływ na dziecko poprzez system kar i nakazów. Do pewnego wieku dzieci także mają złudzenie, że dorośli zawsze mają rację i nie wolno im się przeciwstawić, gdyż stanie się coś złego. Różnica złudzeń polega na tym, że dorośli mogą do końca życia tkwić w tym urojeniu, zmuszając młodego człowieka do realizacji ich modelu życia, a dzieci przy okazji przeciwstawiania się dorosłemu przekonują się, że tak naprawdę to dorośli nic nie mogą im zrobić i do niczego zmusić. I wtedy upada autorytet dorosłych, a młodzież czuje się bezkarna. Tak jest często w sytuacjach szkolnych, gdy uczniowie niegrzeczni otrzymują dużo uwag do dzienniczka. W pewnym momencie przekonują się, że te uwagi nic nie znaczą, gdyż rodzice nie reagują, a nauczyciele poza denerwowaniem się i dalszym wpisywaniem uwag mają niewielki wpływ na zachowanie ucznia. Łamanie na siłę gniewu i agresywnej postawy ucznia (np. poprzez krzyk, uwagi, oceny negatywne) nie jest skuteczną metodą, gdyż najczęściej powiększa tendencje ucznia do przeciwstawiania się nauczycielowi. Dobry nauczyciel - wychowawca to człowiek o dużej kulturze osobistej, którego cechuje takt pedagogiczny. Potrafi uszanować godność osobistą ucznia, nie narusza prywatności uczuć, pozwala na wyrażanie poglądów. Może traktować uczniów po partnersku lecz musi zachować odpowiedni dystans, aby zaistnieć jako lider, przywódca, przewodnik. Nadmierna poufałość prowadzi do przełamania koniecznych barier, wynikających z zasad autorytetu. Uczeń musi znać swoje miejsce w świecie dorosłych i przestrzegać zasad szacunku do osób starszych, z większym doświadczeniem życiowym. Jest to koniczne dla poczucia bezpieczeństwa i zaufania do wychowawcy. Rolą wychowawcy jest stworzenie takiej koncepcji wychowania, która pozwoli uczniom odnaleźć sens życia, określić światopogląd i wytyczyć właściwy kierunek dalszego rozwoju. Przy określaniu celów i zadań wychowawczych nauczyciel powinien uwzględnić potrzeby uczniów i środowiska lokalnego. Musi więc spotkać się z rodzicami i uczniami. Przedstawiając na zebraniu swoje propozycje, poprosi (w formie ankiety lub dyskusji) o propozycje uczestników zebrania. Należy je uwzględnić przy tworzeniu ostatecznej wersji planu wychowawczego. Uczniowie maja prawo wzbogacać propozycje tematów omawianych na godzinach wychowawczych. Rolą wychowawcy jest umożliwienie im korygowania tematów na bieżąco. Wychowawca może w swojej pracy wykorzystywać takie sygnały wychowawcze, jak:
- osobisty przykład jako wzór osobowy. Uczniowie poprzez naśladownictwo i identyfikację ucza się właściwych postaw, sposobów reagowania w różnych sytuacjach. Jeśli wychowawca jest dla uczniów prawdziwym autorytetem, to proces identyfikacji będzie przebiegał szybko i efektywnie. Nauczyciel, będąc dla uczniów wzorem osobowym, ma możliwość modelowania ich zachowań.
- stawianie wymagań i zadań. Każdy człowiek lubi mieć określone zasady postępowania, konieczne reguły i znać zakres zadań.. wychowawca powinien być stanowczy i konsekwentny, co zapewni uczniom poczucie bezpieczeństwa i porządek w funkcjonowaniu w szkole. Ważną rolę odgrywa umiejętne stosowanie nagród i kar. Nagroda za drobne osiągnięcia wpływa mobilizująco, a brak nagrody może być formą kary i motywować jednocześnie do większego wysiłku.
- aranżowanie sytuacji wychowawczych. Stosując gry i zabawy psychologiczne, wychowawca stwarza okazję do przyjrzenia się swoim zachowaniom w różnych społecznych sytuacjach. Mogą dzięki temu przeanalizować różne wersje zachowań i wybrać najbardziej pożądane. Takie aranżowane sytuacje mogą stać się przyczyną pracy nad sobą.

Wychowawca ma towarzyszyć uczniom w ich rozwoju i działaniach. Musi więc dać im swobodę działań i podejmowania inicjatyw i tylko dyskretnie czuwać nad ich przebiegiem. Danie uczniom całkowitej wolności bez czuwania nad tym, co robią może skończyć się niezbyt pomyślnie. Wolnośc jest umiejętnością wyboru, a uczeń jeszcze takiej umiejętności nie posiada. Młodzież w wieku nastu lat nie umie, z przyczyn braku doświadczenia i perspektywicznego myślenia, wejść samodzielnie w dorosłe życie. Brak jej krytycznego podejścia do sytuacji, nie umie podjąć odpowiedzialności i często musi drogo płacić za swoje błędy. Mając mądrych wychowawców będzie stopniowo nabywać umiejętności podejmowania słusznych decyzji i unikania niebezpiecznych dla swojej przyszłości sytuacji. Wychowanie nie jest i nigdy nie było zadaniem łatwym. W realizacji programów wychowawczych nie należy spodziewać się szybkich efektów. Dzieci i młodzież zawsze sprawiali problemy i kłopoty. Jeśli nie mają jak zagospodarować wolnego czasu, nie potrafią zachwycić się czymś i zafascynować, nie znają swoich zainteresowań - to będą szukać łatwych i szybkich sposobów na nudę. Nie zawsze te sposoby będą korzystne dla ich rozwoju. Poznanie prawidłowości działania grup społecznych, faz rozwoju dzieci i młodzieży oraz metod oddziaływania na rozwój może doprowadzić do podniesienia rangi wychowawcy w szkole i zmienić korzystnie stan moralny młodego pokolenia.

BIBLIOGRAFIA
Pellegrini G. Jak wychowywać, wyd: Salezjańskie, Warszawa 1994.
Przetacznikowi M., Włodarski Z., Psychologia wychowawcza, Warszawa 1980.
Podstawy teoretyczne pracy wychowawczej, Praca zbiorowa, WOM, Gorzów Wlkp. 1994.
Szuty J. Gdy nauczyciel jest wychowawcą, PWN, Warszawa - Łódź 2001.
O wychowaniu w szkole, Biblioteczka reformy M.E.N., Warszawa 1999
Sadowska E., Lekcje wychowawcze - opracowanie dla nauczycieli gimnazjum, Wydawnictwo Seventh Sea, Warszawa 1999.
 

Opracowanie: Elżbieta Smolarek

Wyświetleń: 5208