Katalog

Witold Złotnik
Wychowanie do życia w rodzinie, Referaty

Wychowanie fizyczne a sport - Próba nakreślenia wzajemnych relacji

- n +

Wychowanie fizyczne a sport - próba nakreślenia wzajemnych relacji

Wychowanie fizyczne i sport obok rekreacji fizycznej i rehabilitacji należą obecnie do najbardziej wyspecjalizowanych form uczestnictwa w kulturze fizycznej. Należy jednak zauważyć, iż wychowanie fizyczne jako "najrozleglejsza pedagogiczna arena wykorzystywania środków kultury fizycznej" nie jest szeregowym elementem kultury fizycznej lecz zajmuje tu miejsce centralne, można powiedzieć, że jest fundamentem kultury fizycznej.

Wynika to m. in. z następujących powodów:
- jako element programu powszechnej edukacji - dotyczy wszystkich,
- jako forma przekazu dziedzictwa kultury fizycznej z pokolenia na pokolenie - obejmuje wszystkie jej komponenty,
- jako proces wychowania do kultury fizycznej - przygotowuje do uczestnictwa we wszystkich jej formach. Sama nauka wychowanie fizyczne budziła i budzi nadal wiele wątpliwości. Duże wątpliwości dotyczą przymiotnika "fizyczne", ze względu na możliwość odnoszenia go do różnorakich zjawisk, jak np.:
- celów tego procesu - sprzeczność z pierwszym członem nazwy "wychowanie", które dotyczy wyłącznie osobowości,
- fizycznych środków oddziaływania na całą osobowość, czyli naiwnej wiary w skuteczność wychowania fizycznego jako panaceum na wszystkie problemy dydaktyczno-wychowawcze.

Interpretacja przymiotnika "fizyczne" stanowi odzwierciedlenie ewolucji poglądów. Wychowanie fizyczne, poczynając od orientacji naturalistycznej, traktowane było głownie jako proces "urabiania ciała".

Tak więc to, co specyficzne dla wychowania, wychowaniem - a przynajmniej tym właściwym - nie było. Zaczęto więc przenosić swoiste cechy wychowania fizycznego ze sfery wyłącznie instrumentalnej (nauczania i usprawniania) na sferę wychowania właściwego (ukierunkowanego), czyli zamierzonego kształcenia jakiegoś nowego zespołu postaw, przekonań, wartości, które nie odnoszą się już do wychowania osobowości w ogóle, ale poczynają wyznaczać zachowanie człowieka właśnie w dziedzinie dbałości o ciało i fizyczne jego funkcjonowanie. Było to " urabianie osobowości pod kątem troski o ciało".

W 1981 roku sformułowano definicję wychowania fizycznego, które z uwzględnieniem modyfikacji Wiesława Osińskiego traktuje wychowanie fizyczne jako "zamierzoną i świadomą działalność ukierunkowaną na wytworzenie właściwego zespołu postaw i nastawień przekazywania podstawowych wiadomości, a także na wdrażanie do hartowania na bodźce środowiskowe oraz zdobywanie motorycznej sprawności, poprawę wydolności i postawy ciała. Kategorie te wyznaczają zachowanie człowieka w stosunku do jego fizycznej (cielesnej) postaci".

Idąc podobnym torem rozumowania Henryk Grabowski przyjmował swego czasu, że pełna nazwa tego, co nazywamy wychowaniem fizycznym, powinna brzmieć: "proces kształcenia i wychowania fizycznego".

Można też pojmować wychowanie fizyczne jako ujętą w pedagogiczny system formę uczestnictwa w kulturze fizycznej młodych pokoleń, której celem jest wspomaganie rozwoju fizycznego, motorycznego i zdrowia oraz przygotowanie do podtrzymania i pomnażania tych właściwości w życiu późniejszym. Wychowanie fizyczne powinno spełniać we wszystkich formach rozwoju osobniczego, cztery następujące formy:
- rozwojowa (spełniająca rolę czynnika stymulacji),
- przystosowawcza (czynnik adaptacji),
- wyrównawcza (czynnik kompensacji),
- naprawcza (czynnik korekty).

W celu wyjaśnienia wzajemnych związków między wychowaniem fizycznym, a sportem należałoby najpierw wyjaśnić samo pojęcie sportu. Nazwa "sport" wywodzi się od łacińskiego słowa DESPORTATE, używanego w średniowieczu do określenia zabawy służącej przyjemnemu spędzaniu czasu. Dzisiaj samo słowo sport jest bardzo wieloznaczne i budzi różne, często odległe od istoty tego zjawiska skojarzenia. W takiej sytuacji poprawne jest traktowanie sportu w trojaki sposób, w zależności od uczestnictwa człowieka w różnych jego przejawach. Według tego kryterium sport może być traktowany jako:
- widowisko (tzw. sport pasywny),
- środek realizacji celów pozasportowych (sport instrumentalny),
- wartość sama dla siebie (sport autoteliczny).

Uczestnictwo w widowisku sportowym nie jest wystarczającym warunkiem uczestnictwa w kulturze fizycznej. Może być on interesujący dla pedagoga tylko w zakresie przygotowania ucznia do roli kibica.

Sport instrumentalny,
jako środek w procesie wychowania, służy do realizacji innych, pozasportowych potrzeb człowieka. Charakterystyczną cechą jest tu dobór dyscyplin sportowych pod względem potrzeb (np. ludziom mało wydolnym zaleca się sporty wytrzymałościowe).

Sport autoteliczny
rozumiany jest jako samodzielna instytucja, rządząca się swoistymi prawami i mająca jednoznaczny cel - wynik sportowy. W tym przypadku ludzie dobierani są pod kątem dyspozycji somatyczno-motorycznych do poszczególnych konkurencji sportowych (np. wysocy do koszykówki), umożliwiających osiąganie maksymalnych wyników w postaci zwycięstwa nad rywalem lub ustanowienie rekordu.

W takim rozumieniu sport zdefiniować można jako "formę uczestnictwa w kulturze fizycznej ludzi o odpowiednich predyspozycjach somatyczno-motorycznych i aspiracjach agonistyczno-perfekcjonistycznych, której celem jest zaspokojenie potrzeby samorealizacji na drodze współzawodnictwa w dążeniu do osiągnięcia maksymalnych rezultatów w zakresie sprawności fizycznej i ruchowej".

Sport zdefiniować można również jako "działalność uprawiana systematycznie według pewnych reguł, odznaczająca się silnym pierwiastkiem współzawodnictwa oraz tendencją do osiągnięcia coraz lepszych wyników, mająca na celu manifestację sprawności ruchowej".

Podstawę klasyfikacji sportu stanowi rodzaj walki sportowej z przeciwnikiem, przestrzenią, czasem lub o punkty. Podstawowym kryterium traktowania sportu jako wyczynowego jest zgodność jego efektów z zasadniczymi funkcjami wychowania fizycznego. Jeżeli sport operuje czynnikami pobudzającymi rozwój osobnika (funkcja stymulacyjna), przygotowuje do życia (funkcja adaptacyjna) i gdy usuwa skutki nieprzyjemnych warunków środowiska, to jego walory mogą stać się elementami systemu pedagogicznego.

W kontekście wychowania fizycznego najczęściej pojawiającymi się terminami są: sport szkolny oraz sport dzieci i młodzieży.

Sport dzieci i młodzieży
jest tą formą sportu, która dotycząc młodego pokolenia jest ogniwem (częścią) sportu, realizującą jego cele i zadania w systemie sportowych, to znaczy pozaszkolnych sportowych klubów i stowarzyszeń. Sport dzieci i młodzieży stanowi nierozdzielny etap perspektywicznego procesu szkolenia sportowego obejmujący jego pierwsze lata, którego efektywność oceniana jest w kategoriach realizacji założonych celów perspektywicznych.

Pod pojęciem sportu szkolnego należy rozumieć taką formę sportowej aktywności uczniów, która realizowana jest w ramach i na terenie szkoły, animowana przez nauczycieli, realizująca cele i zadania szkoły. Takie właśnie pojmowanie sportu szkolnego wyklucza z niego pierwiastek maksymalizacji, a więc także systematyczny, celowy ciąg przygotowań zmierzający do osiągnięcia zamierzonego rezultatu sportowego. Dotyczyć on więc może w zasadzie wszystkich poziomów edukacji, gdyż w tym rozumieniu nawet każda skodyfikowana zabawa, w której występują elementy rywalizacji, jest przejawem sportu szkolnego. Sport szkolny może być traktowany w procesie wychowania fizycznego jako zjawisko swoiste i uznany za środek wychowania.

Patrząc na współczesnych sportowców nie zawsze można pomyśleć, że to co robią jest pielęgnacją pewnych wartości fizycznych. Monstrualne kształty przedstawicieli niektórych dyscyplin sportowych, stosowanie anabolików i środków dopingujących, kontuzje, urazy trwałe a nawet wypadki śmiertelne związane z wyczynem - wszystko to stanowi zaprzeczenie kultury fizycznej i nie może stanowić wartości wychowawczej.

Sport
w swej naturze jest dziedziną elitarną. Wszystkie imprezy sportowe zmierzają do "wyłowienia" najlepszych i liczą się tylko oni. Podobnie dzieje się w szkołach z tzw. klasami sportowymi, w których uczniów dzieli się na nadających się i nie nadających się do uprawiania sportu (a więc wg. tej klasyfikacji na "lepszych" i "gorszych"). Klasom takim przyznaje się nadmierne przywileje, często kosztem klas pozostałych. Lepsze postępy w nauce tych klas (o ile takie występują), spowodowane są dodatkowymi zabiegami pedagogicznymi. Takie postępowanie doprowadza do ujawniania się ujemnych cech osobowości uczniów - sportowców, niechęci do innych; tworzy się izolacja społeczna takich klas.

Moim zdaniem takie traktowanie sportu w szkole jest niewłaściwe. Szkoła powinna wychowywać i przygotowywać do czynnego uczestnictwa w kulturze fizycznej wszystkich, a nie tylko "wybrańców". Sport nie stanie się na pewno wartością dla tej części wychowanków, którzy przyglądali się przygotowaniom innych do zawodów sportowych, co odbywało się niejednokrotnie kosztem ich zajęć.

Alternatywą klas sportowych w szkołach ogólnych są szkoły mistrzostwa sportowego. W szkołach tych nie ma klas elitarnych, a wszystkich obejmuje ten sam program. Negatywną stroną jest jednak narzucanie wysportowanym uczniom wyboru takiej szkoły i poddawanie ich wyczerpującemu treningowi sportowemu. A wiadomym jest, że nie każdy w przyszłości zostanie mistrzem, co jest na pewno ambicją większości uczniów, rodziców, nauczycieli i trenerów.

Współczesny sport z jego pogonią za rekordem, pieniędzmi, profesjonalizmem (w sensie traktowania sportu wyczynowego jako zawodu), dążeniem do zwycięstwa za wszelką cenę - często bez przebierania w środkach - stanowi jednak pewien zasób pozytywnych wzorów wychowawczych. To od sportowców wymaga się postaw reprezentujących pewne wartości moralne. Wymienić tu należy: uczciwość, koleżeńskość, solidarność, wytrwałość, współpraca - w grach zespołowych, zdolność do poświęceń itp.

Sport
niejednokrotnie wychowuje wspaniałych zawodników-sportowców i to właśnie oni powinni być wzorem dla społeczeństwa.

Sport wyczynowy
w wymiarze olimpijskim powinien pozostać ideałem wychowawczym dla czynnych sportowców, ale także i dla ludzi, którzy w sporcie nie mają szans powodzenia.

Istnienie nagród "FAIR PLAY" jest zewnętrznym wyrazem moralnej strony sportu.

Podsumowując mam świadomość, że proponowane pojmowanie terminów wychowanie fizyczne i sport ma po części charakter umowny. Wydaje mi się jednak, że zrozumienie i wyjaśnienie omawianych zjawisk może przynieść tylko korzyści, które dotyczyć będą młodego pokolenia.

BIBLIOGRAFIA
1. M. Bukowiec: "Wpisy do ćwiczeń z teorii WF". AWF Kraków 1992 r.
2. H. Grabowski: "Teoria wychowania fizycznego". AWF Kraków 1994 r.
3. W. Osiński: "Teoria wychowania fizycznego". AWF Poznań 1993 r.
4. T. Ulatowski: "Teoria sportu". Trening 1992 r.
5. A. Pałucki: "Wychowanie do sportu". W- "Sport i kultura" Warszawa 1981 r.
 

Opracowanie: mgr Witold Złotnik

Wyświetleń: 1281


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.