Dysleksja rozwojowa i paradoksy

Dysleksja rozwojowa, czyli syndrom specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu, dostarcza zarówno osobom interesującym się tym problemem, jak i osobom, które w życiu codziennym same doznają związanych z nią trudności, wiele okazji do przeżycia uczucia zaskoczenia i poczucia dysonansu poznawczego. Nauczyciele i rodzice powinni dobrze znać specyfikę tych zaburzeń, występujących w formie dysleksji (trudności w czytaniu), dysortografii (trudności opanowania poprawnej pisowni) i dysgrafii (niskiego poziomu graficznego pisma). Umożliwi to im zrozumienie i właściwe odniesienie się do problemów dziecka. Rozpoznanie dysleksji jest trudne nawet podczas specjalistycznych badań diagnostycznych. Dlatego też bywa ona określana jako "ukryte kalectwo". Te trudności z identyfikacją przypadków dysleksji powodują, że bywa późno rozpoznawana (powyżej okresu nauczania początkowego). Nierozpoznana na czas powoduje powstanie wtórnych zaburzeń emocjonalnych i motywacyjnych: dzieci oskarżane są o lenistwo i niechęć do nauki, oceniane jako mało inteligentne. A zatem skutki podstawowych zaburzeń interpretowane są jako ich przyczyny. Niezrozumienie istoty i przyczyn specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu wywołuje u uczniów frustrację, a u ich opiekunów niepokój, irytację, a nawet agresję. Ma to swoje negatywne następstwa dla dziecka i jego rodziny. Dostrzeżenie wskazanych sprzeczności i problemów związanych z dysleksją może zachęcić rodziców i nauczycieli do wzmożonej aktywności poznawczej: poszukiwania nowych informacji w celu zrozumienia trudnej sytuacji ucznia w szkole i jej przyczyn. Wiedza na temat przyczyn i mechanizmów trudności w czytaniu i pisaniu umożliwia zrozumienie wielu niewytłumaczalnych paradoksów, które im towarzyszą:

1. Dziecko niby widzi, a nie widzi

Dysleksję rozwojową powodują zaburzenia spostrzegania (analizy i syntezy wzrokowej), pamięci, wyobraźni, koordynacji wzrokowo-ruchowej, a nie wady wzroku spowodowane nieprawidłowym funkcjonowaniem aparatu optycznego. Skutkiem zaburzeń przetwarzania wizualnego nieprawidłowe jest spostrzeganie liter i wyrazów podczas czytania i ich błędne zapisywanie. Dzieci dyslektyczne mylą często litery podobne do siebie pod względem kształtu, zapominają litery rzadko występujące. Do pokonania tych trudności potrzebne są specjalne ćwiczenia w ramach zajęć terapii pedagogicznej. Niektóre dzieci dyslektyczne mogą mieć jednocześnie wadę wzroku. Jednakże nie jest ona jedyną i podstawową przyczyną ich trudności w opanowaniu czytania i pisania. Dysleksja manifestuje się różnorodnymi trudnościami w odniesieniu do różnych form komunikacji językowej, często oprócz trudności w czytaniu pojawiają się poważne trudności w opanowaniu sprawności w zakresie czynności pisania i poprawnej pisowni.

2.Dziecko jest inteligentne, a nie może nauczyć się czytać i pisać

W 1968 roku Światowa Federacja Neurologii uznała, że: "Specyficzna dysleksja rozwojowa polega na charakterystycznych trudnościach w nabywaniu umiejętności czytania, pomimo że dziecko jest prawidłowo rozwinięte, ma zapewnione warunki socjokulturowe i nauczane jest zgodnie z przyjętym zasadami i metodami. Dysleksja rozwojowa uwarunkowana jest zaburzeniami podstawowych zdolności poznawczych. Zaburzenia te są głównie pochodzenia konstytucjonalnego".

3.Dziecko uczy się, a posądzone jest o lenistwo

Najczęściej tak sprzeczne oceny prezentują rodzice i nauczyciele, co staje się powodem napięć i konfliktów między nimi. Ich źródło tkwi w tym, że rodzice, pracując z dzieckiem, podobnie jak ono wkładają w to wiele wysiłku, lecz często ten trud nie przynosi pożądanych rezultatów, bo nie potrafią udzielić fachowej pomocy.

4.Dziecko umie, lecz...nie umie

Często zdarza się, że dziecko dyslektyczne posiada wiedzę z danego przedmiotu, ale nie potrafi wykazać się podczas sprawdzania jej przez nauczyciela. Przyczyną takiej sytuacji mogą być słabe możliwości językowe i niska umiejętność wypowiadania się, a także zaburzenia emocjonalne, które powodują wzrost napięcia emocjonalnego w sytuacji egzaminowania i brak gotowości natychmiastowego przypomnienia sobie posiadanych informacji. W efekcie u dzieci dyslektycznych obserwuje się objaw "pustki w głowie" - dobrze przygotowane dziecko nie potrafi nic sobie przypomnieć z opanowanego materiału. Innym powodem mogą być zaburzenia uwagi i nadpobudliwość psychomotoryczna, często współwystępująca z dysleksją. Dziecko nie koncentrując uwagi, nie dostrzega istotnego znaku interpunkcyjnego, gubi się podczas czytania, nie zauważą, że pominęło wyraz lub nie napisało końcówki itp.

5.Dziecko dobrze radzi sobie z przedmiotami szkolnymi poza językiem polskim

Tę sprzeczność można zaobserwować przede wszystkim na poziomie nauczania początkowego, gdy trudności w czytaniu i pisaniu mają jeszcze charakter izolowany. W starszych klasach niepowodzenia szkole wpływają zwykle na inne przedmioty, ponieważ dziecko zdobywa wiedzę głównie czytając.

6.Dziecko jest dobrym uczniem z określonego przedmiotu, a nie jest w stanie wykonać niektórych zadań

Uczeń może wykazać się dobrą znajomością geografii i jednocześnie może mieć trudności z orientacją na mapie, ze względu na słabą percepcję wzrokową i przestrzenną. Uczeń posiada wiedzę matematyczną, umiejętności dobrego rozumowania logicznego i matematycznego, a jednocześnie ma problemy z geometrią, poprawnym zapisywaniem i wykonywaniem działań arytmetycznych. Zaburzenia rozwoju lateralizacji i percepcji przestrzeni powodują, że "dobrzy matematycy" popełniają błędy z powodu przestawiania cyfr, odczytywania ich od prawej do lewej strony, mylenia znaczenia symboli nierówności. Zaburzenia funkcji psychomotorycznych: wzrokowych, przestrzennych i koordynacji wzrokowo-ruchowej, mogą powodować, że dzieci o dobrym, a nawet wybitnym słuchu muzycznym nie radzą sobie z nauczeniem się odczytywania zapisu nutowego, choć doskonale grają na instrumentach ze słuchu. Podobnie dziecko o uzdolnieniach plastycznych w zakresie kompozycji, kolorystyki może mieć trudności z rysowaniem. Sprawnie fizycznie uczeń może nie móc opanować układów gimnastycznych ze względu na trudności z uczeniem się sekwencji ruchowych zorganizowanych w czasie i przestrzeni. Te wąskozakresowe zaburzenia rozwoju funkcji, niezbędnych dla wykonania danego typu zadań, są przyczyną wybiórczych trudności w ramach określonych przedmiotów szkolnych.

7.Dziecko zna zasady ortografii, a robi błędy ortograficzne

Niektórym dzieciom nie wystarcza wielokrotne spotykanie się z poprawną formą zapisu wyrazu, aby opanować jego pisownię. Dzieje się tak w przypadku słabej pamięci wzrokowej, obniżenia sprawności uczenia się wzrokowo-ruchowego, pamięci ruchowej i automatyzacji ruchów podczas zapisywania wyrazów. Zazwyczaj do opanowania poprawnej pisowni wystarcza znajomość zasad ortografii, tzw. świadomość ortograficzna, czyli wiedza, że obraz fonetyczny i wizualny wyrazu nie musi sobie odpowiadać oraz skoncentrowanie uwagi na tym problemie i samokontrola, utrwalenie czynności zapisywania poprawnej formy wyrazu. Zdarza się jednak, że choć spełnione są podstawowe warunki opanowania poprawnej pisowni, nie dochodzi do zautomatyzowania procesu prawidłowego zapisywania wyrazów. Wówczas wskazane są metody uczenia dostosowane do specjalnych potrzeb edukacyjnych dziecka, jego możliwości i stylu uczenia się.

8.Dziecko przepisuje teksty ze wzoru z błędami

Dla dzieci z zaburzeniami spostrzegania wzrokowego przepisywane tekstu to naprawdę skomplikowany proces. Trudności zwiększają się, gdy dochodzą zakłócenia percepcji przestrzennej, a więc spostrzegania ułożenia tych wizualnych elementów w określonej przestrzeni, a także, gdy dziecko ma trudności z koncentracją uwagi. Wskazane jest wówczas usprawnianie funkcji wzrokowych, percepcji wzrokowo-przestrzennej, koordynacji wzrokowo ruchowej, których zaburzenia są przyczyną opisanych trudności.

9.Dziecko jest twórcze, a nie potrafi wykonać zadań od twórczych

Są dzieci, które bez trudu komponują wzory z klocków, mozaiki według własnego pomysłu, natomiast nie potrafią ich odtwarzać według określonego wzoru. Inne nie potrafią zapamiętać żadnego wierszyka czy piosenki, natomiast tworzą własne ciekawe teksty. W obydwu przypadkach sprzeczności te świadczą o znacznej dysharmonii rozwoju psychomotorycznego dzieci, a więc ich wysokich możliwościach intelektualnych i jednocześnie o deficytach rozwoju spostrzegania wzrokowo - przestrzennego lub pamięci słuchowej, werbalnej.

10.Dziecko dobrze widzi, a rysuje i pisze zwierciadlanie

Trudności wyrażające się rysowaniem kształtów obróconych o 90 lub 180 stopni, pisaniem liter i cyfr jak w odbiciu zwierciadlanym, a także podejmowania prób pisania od prawej strony do lewej, zapisywaniem w tym porządku liter, czytania wyrazów od końca nie wynikają z wady wzroku. Zazwyczaj wiążą się z niedojrzałą percepcją przestrzeni.

11.Dziecko nie ma wad słuchu i wymowy, lecz przekręca słowa lub nie potrafi ich sobie przypomnieć

W takich przypadkach mamy do czynienia z wybiórczymi zaburzeniami mowy i funkcji językowych, specyficznymi dla dysleksji rozwojowej. Zaburzenia pamięci fonologicznej i pamięci sekwencyjnej są przyczyną trudności w zapamiętywaniu i przypominaniu sobie nazw, szczególnie, gdy tworzą one określone ciągi jak np. nazwy posiłków, dni tygodnia, miesięcy. Dzieci z tego rodzaju zaburzeniami mają osłabioną płynność słowną: nie potrafią szybko nazywać obrazków, wymieniać określonych kategorii nazw, np. owoce, imiona, pojazdy. W programie terapii pedagogicznej konieczne jest położenie nacisku na stymulowanie rozwoju funkcji językowych.

12.Dziecko komunikuje się ustnie w języku obcym, lecz ma trudności z opanowaniem pisma

Dzieci dyslektyczne, które mają możliwość wczesnego uczenia się języka obcego w sytuacjach życia codziennego (np. w rodzinach dwujęzycznych), szybko i dobrze potrafią opanować ustne porozumiewanie się w tym języku. Nie zmniejsza to jednak ich trudności w opanowaniu komunikacji za pomocą pisma. Umiejętność ta wymaga zaangażowania w wielu dobrze rozwiniętych funkcji: wzrokowych, słuchowych, językowych, ruchowych i ich integracji percepcyjno-motorycznej, jak również ustabilizowania się lateralizacji czynności ruchowych, wykształcenia się orientacji w schemacie ciała i przestrzeni.

13.Dziecko potrafi pierwsze linijki tekstu przepisać ładnie, pozostałe prawie nieczytelnie

Ten stan zwykle przywoływany jest przez dorosłych jako argument świadczący o niskiej motywacji dziecka do wysiłku i pracy nad sobą. Nie muszą mieć racji. Jeżeli dziecko jest mało sprawne manualnie, wówczas ogromnym wysiłkiem woli potrafi zmobilizować wszystkie siły do uzyskania względnie dobrego efektu graficznego, który inne dzieci osiągają bez większego trudu. Skutkiem tej mobilizacji jest duże zmęczenie fizyczne i psychiczne powodujące spadek poziomu graficznego pod koniec zadania.

14.Słabsi uczniowie z dysleksją mogą być dobrymi studentami

Wymaga to jednak dobrej opieki, pomocy dydaktycznej i wsparcia emocjonalnego ze strony rodziców, wczesnego rozpoznania charakteru trudności dziecka i jego wieloletniego udziału w zajęciach terapii pedagogicznej, motywacji dziecka do pracy nad sobą i wypracowania przez nie własnych strategii na pokonywanie trudności w kolejnych szkołach, zdecydowanie dobrej inteligencji oraz zrozumienia ze strony nauczycieli.

Wieloletnia praca dziecka nad pokonywanie przeszkód w uczeniu się, przy wsparciu ze strony dorosłych, ma bardzo korzystny wpływ na rozwój jego osobowości. W wieku dojrzałym są to osoby wrażliwe, o wysokiej dojrzałości emocjonalnej i społecznej. Są dobrze przygotowani do pracy, bowiem przyswoiły sobie metody i techniki efektywnego uczenia się, dostosowane do własnego stylu nauki i sowich możliwości. Dobrze opanowały strategię radzenia sobie z trudnościami szkolnymi. Dzięki tym różnym doświadczeniom dobrze rozwiązują również inne trudności życiowe.  

Opracowanie: Zofia Suchorabska

Wyświetleń: 2119