Katalog

Beata Drabik - Sowa
Muzyka, Artykuły

Elementy dzieła muzycznego - materiał dla Szkół Muzycznych I stopnia.

- n +


Na każdy utwór składa się wiele elementów. Do podstawowych zaliczamy melodykę, rytmikę, harmonikę, fakturę utworu muzycznego.

1. Melodyka.


Z j.gr. meloidia to śpiew. Melodyka to następstwo dźwięków różnych wysokości, opartych o schemat rytmiczno - metryczny. Każda melodia posiada charakterystyczne cechy:

1. Punkt kulminacyjny (najmocniejszy moment w utworze).
2. Dźwięk najwyższy i dźwięk najniższy.
3. Ambitus (rozpiętość interwałowa pomiędzy najniższym a najwyższym dźwiękiem melodii).
4. Charakterystyczne interwały.
5. Charakterystyczne zwroty lub wartości rytmiczne.
6. Kierunek: wznoszący, opadający, linia falista, linia pozioma.

Wszystkie te cechy sprawiają, iż wyróżnić możemy następujące rodzaje melodyki:

Melodyka kantylenowa.
Jest to melodia o lirycznym, śpiewnym charakterze. Dotyczy zarówno melodii śpiewanej, jak i wykonywanej na instrumencie.
1. R. Schumann - "Marzenie" ze zbioru "Sceny dziecięce" op. 15 nr 7
2. F. Schubert - Serenada
3. A. Rubinstein - "Melodia"

Melodyka figuracyjna.
Figuracja to przetwarzanie przez kompozytora motywów rytmicznych i melodycznych w utworze muzycznym, za pomocą rozdrobnienia rytmu. Często mówimy o figurowanej melodii, figurowanym basie itp.
1. W. A. Mozart - "Marsz turecki" z sonaty A-dur KV 331
2. W. A. Mozart - "Pieśń szampańska" - aria z opery "Don Juan"
3. C. Bohm - Perpetuum mobile

Melodyka ornamentalna.
Ornament z j. łac. to ozdoba. Ornamentyka to stosowanie ozdobników w utworze muzycznym, a melodia ornamentalna to melodia upiększona ozdobnikami. Do najczęściej spotykanych ozdobników należą: przednutka, obiegnik, tryl, tremolo, glissando, arpeggio, mordent itd.
1. M. Musorgski - "Taniec kurcząt" z suity "Obrazki z wystawy"
2. F. Chopin - Wariacje "La ci darem la mano"
3. F. Liszt - Koncert fortepianowy Es-dur cz. I

Melodyka deklamacyjna.
Deklamacja, deklamowanie - to recytowanie tekstu.
Jest to melodia zbliżona do mowy. Melodia deklamacyjna występuje w recytatywach, mających na celu przyśpieszanie akcji w utworze dramatycznym.
1. S. Moniuszko - Recytatyw i aria Miecznika z opery "Straszny dwór"
2. W. A. Mozart - Recytatyw i aria Hrabiny z opery "Wesele Figara"

2. Rytmika.


Rytmikę utworu tworzą odpowiednio ugrupowane wartości rytmiczne w określonym metrum. Wyróżniamy następujące rodzaje rytmiki:

a) rytmika swobodna (pozbawiona taktów, np. w pieśni "Bogurodzica", lub w twórczości XX wieku)
b) rytmika ustalona - okresowa (w rytmice okresowej wyróżnić należy podział na taneczną, marszową, motoryczną i synkopowaną).

Rytmika taneczna.
1. P. Czajkowski - "Taniec wróżki" z baletu "Dziadek do orzechów" op. 71
2. E. Grieg - "Taniec Anitry" z I suity "Peer Gynt" op. 46
3. S. Moniuszko - Polonez z opery "Halka"

Rytmika marszowa.
1. . W. A. Mozart - "Marsz turecki" z sonaty A-dur KV 331
2. F. Mendelssohn - "Marsz weselny" z suity "Sen nocy letniej"
3. G. Verdi - "Marsz triumfalny" z opery "Aida"

Rytmika motoryczna.
Rytm motoryczny to taki, w którym występuje jednolita pulsacja rytmiczna, szybkie, energiczne tempo.
1. C. Bohm - Perpetuum mobile
2. F. Chopin - "Walc minutowy"
3. M. Rymski - Korsakow - "Lot trzmiela"

Rytmika synkopowana.
Rytmika ta opiera się na jednym z trzech rodzajów synkopy:
a) przez wartość,
b) przez łuk,
c) przez kreskę taktową.
Rytm synkopowany charakterystyczny jest dla niektórych tańców (np. dla krakowiaka) oraz dla muzyki jazzowej.
1. K. Szymanowski - Krakowiak
2. Z. Noskowski - Krakowiak
3. G. Gerschwin - Preludium na fortepian nr 1


3. Harmonika.


Z j.gr. harmonia to zgodność kształtów i dźwięków. Harmonia jest to jednoczesne współbrzmienie, współdziałanie kilku dźwięków. Słowo ''harmonia'' oznacza również naukę o współbrzmieniach akordowych, ich połączeniach oraz związkach między nimi. Wyróżniamy następujące rodzaje harmoniki:

Harmonia modalna.
Harmonia modalna to harmonia oparta na skalach modalnych, powstałych jeszcze w średniowieczu. Muzyka oparta na tych skalach stwarza całkowicie odmienny charakter, występowała w muzyce od IX - XVI w.
1. Anonim - "Cracovias Civitas"
2. Anonim - "Chwała Tobie Gospodzinie"

Harmonia tonalna (funkcyjna).
Harmonika ta opiera się na dwóch typach skali muzycznej: durowej i molowej. Stosowana jest od XVII - XIX w. Wszystkie współbrzmienia porządkowane są określonym stosunkiem do akordu centralnego - toniki.
1. F. Chopin - Preludium A-dur
2. W. A. Mozart - Andante na flet i orkiestrę KV 315

Harmonika atonalna.
W muzyce naszego stulecia związki funkcyjne uległy całkowitemu rozluźnieniu. Współbrzmienia zestawiane są zupełnie swobodnie, dominują dysonanse. Muzyka często jest ataktowa i brak w niej tonalności.
1. W. Lutosławski - 3 poematy Henri Michaux
2. J. Cage - Amores I
3. P. Boulez - Struktury

4. Faktura utworu muzycznego.


Słowo faktura z j.łac. oznacza wykonanie lub budowę. W muzyce jest to rodzaj użytych przez kompozytora środków technicznych i sposób ich realizacji. Wyróżniamy fakturę jednogłosową i wielogłosową.

Faktura jednogłosowa - monofoniczna.
(Monos znaczy jeden, fonos - głos) Utwory monofoniczne opierają się jedynie na melodii, pozbawione są elementu harmonicznego. Do takich utworów należą pieśni ludowe i utwory na instrumenty solowe.

1. Anonim - "Bogurodzica"
2. N. Paganini - Kaprys a-moll nr 24
3. C. Debussy - Syrinks

Faktura wielogłosowa.
Ten rodzaj faktury można podzielić na dwa rodzaje:

a) Polifoniczna (poli znaczy wiele), w której każdy głos jest jednakowo ważny, każdy posiada linię melodyczną i może istnieć samodzielnie. Przykładem takiej faktury jest kanon.
1. Kanon "Panie Janie"
2. J. S. Bach - Fuga C-dur DWK I nr 1

b) Homofoniczna, w której jeden głos jest najważniejszy, a pozostałe głosy towarzyszą mu, czyli tworzą akompaniament, są więc mu podporządkowane.
1. L. van Beethoven - "Dla Elizy"
2. F. Chopin - Mazurek a-moll op. 68 nr 2


Oprócz melodyki, rytmiki, harmoniki i faktury na dzieło muzyczne składa się dynamika, agogika, artykulacja, kolorystyka, metrum, frazowanie i forma utworu. Oznaczenia muzyczne, pochodzące z j.włoskiego często spotykamy w zapisie nutowym. Aby prawidłowo wykonać utwór, musimy je znać, dlatego te najczęściej spotykane zostaną przedstawione niżej.

Dynamika.

Dynamis z j.gr. to siła. Dynamika to określenie wszystkich zjawisk związanych z natężeniem siły dźwięków i jego zmianami w utworze. Podstawowe oznaczenia dynamiki to:
ppp - pianissimo possibile - możliwie najciszej
pp - pianissimo - bardzo cicho
p - piano - cicho
mp - mezzo piano - średnio cicho
mf - mezzo forte - prawie głośno
f - forte - głośno
ff - fortissimo - bardzo głośno
fff - fortissimo possibile - możliwie najgłośniej
fp - forte piano - mocno i nagle cicho
pf - piano forte - cicho i nagle głośno
crescendo (cresc.) - wzmacniając, coraz głośniej
decrescendo (decresc.) - osłabiając, coraz ciszej
diminuendo (dim. lub dimin.) - stopniowo coraz ciszej

Agogika.

Agogika dotyczących tempa i jego zmian związanych z interpretacją utworu muzycznego. Tempo to stopień szybkości wykonywania utworu. Wyróżniamy tempa wolne, umiarkowane oraz szybkie. Do podstawowych oznaczeń tempa należą:

1.Tempa wolne.

largo - szeroko, bardzo powoli
larghetto - trochę szybciej niż largo
lento - powoli, wolno
adagio - wolno, powoli
grave - poważnie, ciężko, wolno

2. Tempa umiarkowane.

andante - z wolna, w ruchu spokojnego kroku
andantino - trochę żywiej niż andante
moderato - umiarkowanie
allegretto - dość żywo

3. Tempa szybkie.

allegro - prędko, ruchliwie, wesoło
vivo - żywo
vivace - prędko, z ożywieniem
veloce - lotnie, żywo, szybko
presto - szybko
vivacissimo - bardzo żywo
prestissimo - bardzo szybko

Dla dokładniejszego określenia tempa, używa się często dodatkowych oznaczeń:

maestoso - majestatycznie
molto - bardzo
meno - mniej
sempre - zawsze, stale
sostenuto - wstrzymując
ancora - jeszcze

Tempo zasadnicze może w trakcie utworu lub jego części ulegać zmianie - przyśpieszeniu lub zwolnieniu. Do oznaczenia przyśpieszenia tempa używamy określeń:
accelerando (accel.) - przyśpieszając
affretando (affret.) - przyśpieszając
animando - ożywiając
avivando - ożywiając
stretto - zacieśniając, przyśpieszając
Zwolnienie tempa:
allargando - rozszerzając, zwalniając
rallentando (rall.) - zwalniając
ritardando (ritard.) - opóźniając, zwalniając
ritenuto (rit.) - opóźniając, zwalniając, powstrzymując
slentando - zwalniając
Powrót do tempa zasadniczego:
tempo primo, tempo I - tempo pierwotne
a tempo - do tempa, wrócić do poprzedniego tempa
tempo giusto (wym. dżiusto) - właściwe tempo

Dokładne tempo utworu wskazuje metronom, czyli taktomierz.

Artykulacja.

Artykulacja jest to sposób wydobycia dźwięków, nadający muzyce właściwy wyraz i charakter. Oto podstawowe, najczęściej stosowane rodzaje artykulacji:

legato - ścisłe łączenie z sobą dźwięków
staccato - oddzielanie od siebie poszczególnych dźwięków
portato - jest pośrednim rodzajem artykulacji pomiędzy legato, a staccato (kolejne dźwięki wykonywane są z minimalną pauzą).

Kolorystyka.

Kolorystyka jest to barwa dźwięku. Każdy instrument posiada odmienną barwę, również inna barwa powstaje przez połączenie różnych instrumentów, wraz z ich możliwościami technicznymi.

Metrum.

Metrum z j.gr. - miara. Jest to czynnik porządkujący ugrupowania rytmiczne za pomocą regularnie powtarzających się akcentów metrycznych. Wyrazem regularnych ugrupowań dźwięków akcentowanych i nie akcentowanych jest podział utworu muzycznego na takty, co wiąże się z występowaniem oznaczenia taktowego. Są to liczby zapisane na pięciolinii jedna pod drugą, gdzie górna liczba określa ile ma być w takcie jednostek miarowych. Dolna liczba określa co jest jednostką miarową. Oznaczenie taktowe umieszcza się na pięciolinii po kluczu i znakach przykluczowych. Wyróżniamy metra dwudzielne, trójdzielne, czterodzielne, ćwierćnutowe, ósemkowe itd.

Frazowanie.

Frazowanie to plastyczne wyodrębnianie przez wykonawcę odcinków wyrazowych w utworze muzycznym. Części te zaznaczone są w utworze łukiem, umieszczonym nad (lub pod) nutami. Czynność ta wymaga doskonałego przygotowania muzycznego wykonawcy, wyczucia stylu danej epoki i dużej muzykalności.

Struktura formalna utworu.
Formalna utworu powstaje przez współdziałanie wszystkich elementów muzyki. Formę utworu rozpoznajemy przez analizę części podobnych i kontrastowych utworu muzycznego. Utwór może posiadać formę ABA, formę ronda, wariacji itp.
1. Saint - Saëns - "Akwarium" z suity "Karnawał zwierząt"
2. F. Liszt - II rapsodia węgierska
3. E. Grieg - "Poranek" z I Suity "Peer Gynt" op. 46

Opracowanie: mgr Beata Drabik - Sowa

Wyświetleń: 22919


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.