"Synu - pismo minie - ciesz się późny wnuku" - omówienie poezji wybranych twórców niedocenionych za życia (M. Sępa Szarzyńskiego i J. Słowackiego)

Praca literacka poruszająca problem niedocenienienia poetów za życiu.

Wielu poetów polskich na przestrzeni różnych epok było niedocenionych za życia.

Do tych twórców należą m.ini: M. Sęp Szarzyński, C.K. Norwid, J. Słowacki, E. Stachura, Andrzej Bursa, Józef Łobodowski. Poeci ci dopiero zostali docenieni po śmierci.
Trafnie wyraża ten problem myśl C.K. Norwida wyrażona w wierszu "Klaskaniem mając obrzękłe prawice..." z cyklu "Vade-mecum":

"Synu - pismo minie - ciesz się późny wnuku(...)
Tak znów odczyta on, co ty dziś czytasz,
Ale on spomni mnie... bo mnie nie będzie!".

Twórczość C. K. Norwida została dopiero odkryta przez Zenona Przesmyckiego w 1901 (18 lat po śmierci poety). Przesmycki, gdy natknął się na tomik wierszy Norwida zapytał zdumiony:
"Jak mógł poeta taki przeminąć bez echa?".

Odnalezione dzieła, zwłaszcza cykl "Vade - mecum" uczyniły Norwida jednym z najsławniejszych poetów polskich.

Podobnie potoczyły się losy Mikołaja Sępa Szarzyńskiego i Juliusza Słowackiego, których życie i twórczość poetycką chciałbym przybliżyć.

Bardzo mało pewnych informacji wiemy o M. Sępie Szarzyńskim, który jest uważany za wybitnego poetę późnego renesansu i za prekursora baroku.

I wydanie wierszy poety ukazało się drukiem 20 lat po śmierci poety, czyli w 1601r. pod nazwą "Rytmy abo wiersze polskie". Ten tomik wierszy był trudno dostępny i mało znany. "Rytmy" zostały wydobyte faktycznie z niepamięci i udostępnione dzięki staraniom Józefa Muczkowskiego, dyrektora Biblioteki Jagiellońskiej, a wówczas jeszcze poznańskiego nauczyciela i bibliotekarza. Muczkowski poezją Mikołaja Sępa Szarzyńskiego zapoczątkował w 1827 r. wydanie w Poznaniu "Zbioru najcelniejszych rymotwórców polskich XVI i XVII wieku". Po przeszło 200 latach twórczość Mikołaja Sępa Szarzyńskiego stała się znana.

A kim był ten niedoceniony za życia poeta?

Mikołaj Sęp Szarzyński zmarł młodo jako człowiek 30-letni. Jest niewiele wzmianek o jego życiu. W archiwalnych wzmiankach poeta ukazany jest jako człowiek uwikłany, mimo woli, w rozliczenia finansowe i spory prawne za sprawą machinacji swojego ojca. Nie wiemy dokładnie jak przebiegały studia i podróże Mikołaja Sępa Szarzyńskiego. Kształcił się w Lwowie później w Niemczech, w Wittenberdze i Lipsku oraz prawdopodobnie też we Włoszech. Ważną rolę w jego życiu odegrały sprawy religii. Przypuszczalnie podczas studiów w Niemczech zbliżył się do luteranizmu i sympatyzował z reformacją. Potem powrócił do Kościoła katolickiego.

Twórczość M. Sępa Szarzyńskiego nazwano "zachodzącym słońcem renesansu", gdyż poetę uznano za prekursora tendencji nowej epoki, czyli baroku, choć lata życia poety przypadają na późny renesans (1550-1581). W poezji Szarzyńskiego występuje postawa filozoficzno-światopoglądowa charakterystyczna dla baroku.

Kręgiem zainteresowań M. Sępa Szarzyńskiego, wyrażony w jego wierszach zebranych w jedynym tomiku "Rytmy abo wiersze polskie", były:
1) Relacja między człowiekiem a Bogiem
2) Życie ludzkie jest rozumiane jako walka
3) Istnienie w świecie wartości prawdziwych i złudnych (Miłość ziemska i miłość do Boga)
4) Śmierć jako upragnione wyzwolenie od trudów życia.

Ad. 1 Dążenie do Boga, jako jedynego obiektu godnego miłości wyrażone jest w całej poezji M. Sępa Szarzyńskiego. Poeta nawiązał do średniowiecznej filozofii chrześcijańskiej wywodzącej się od św. Augustyna. Szarzyński przyjął pogląd o znikomości spraw doczesnych wobec perspektywy życia wiecznego.

To wyraża w:

Sonecie I "O krótkości i niepewności życia ludzkiego" brak renesansowej harmonii pomiędzy Bogiem a człowiekiem, świat okazuje się niebezpieczny i może stać się przyczyną duchowej klęski człowieka. Bóg jest nadzieją dla człowieka, ale zarazem jest surowym sędzią, którego gniew skazuje człowieka na potępienie.

Sonecie II "Na one słowa Jopowe: Człowiek zrodzony z niewiasty krótki ma byt i bolesny". Podmiot liryczny, podobnie jak biblijny Hiob, wielbi Boga i uznaje swoją grzeszność. Zdaje sobie sprawę z tego, że jest niczym bez Boga, gdyż jest kruchy i rozdwojony w sobie.
Ad.2 Doznanie mistyczne, obecne w liryce Sępa, wyraża się w duchowym pragnieniu pokonania zła przez odrzucenie wartości ziemskich i cielesnych na rzecz wartości duchowych i boskich.
Walkę z szatanem, z pokusami ciała i świata ukazuje:
Sonet IV "O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem".
Utwór nawiązuje do Księgi Hioba, gdzie wyrażona jest myśl "Bojowanie jest żywot człowieczy na ziemi". Życie człowieka jest narażone na ciągłe niebezpieczeństwa i pokusy szatana. Po stronie szatana opowiada się wszystko, co ziemskie: ciało, dobra materialne, przyjemności. Podmiot liryczny prosi Boga o pomoc w walce z szatanem, gdyż stawką jest życie wieczne. Jest przekonany, że wygra w tej walce, co świadczy o heroicznym humanizmie.

Ad. 3 W sonetach przedstawia poeta dramatyczny wizerunek ludzkiego życia. Człowiek z natury jest rozdwojony między wartościami duchowymi a cielesnymi. Ukazuje to Sonet V "O nietrwałej miłości rzeczy świata tego" i Erotyki.

Poeta wyróżnia dwie miłości, pierwszą - ziemską - przywiązanie do życia i wartości tego świata, jest to miłość niedobra i drugą - prawdziwą, miłość do Boga.
W erotykach poeta mówi, że miłość jest uczuciem, które towarzyszy człowiekowi, jest jednak źródłem szczęścia i rozpaczy, gdyż jest niestała, co wywołuje poczucie zagrożenia ("Miła niewola").

Ad. 4 Fascynował Sępa temat śmierci a z drugiej strony przerażała poetę świadomość samotności człowieka we wszechświecie.

Poezja M. Sępa Szarzyńskiego łączy elementy renesansowe z barokowymi jednak ujawniła kryzys światopoglądu renesansowego i zapowiada nadejście nowej epoki, baroku.

Juliusz Słowacki jest współcześnie bardzo znanym poetą epoki romantyzmu, lecz jako 30-letni autor wierszy i dramatów nie cieszył się życzliwością krytyki i żył w osamotnieniu. Zygmunt Krasiński jako jeden z pierwszych docenił twórczość Słowackiego i namawiał jednego z przyjaciół: "Zapoznaj się z Juliuszem Słowackim(...) Znakomity to, genialny poeta i dobry, opuszczony człowiek".

Negatywnie na czytelniczy odbiór poezji Słowackiego wpłynęła opinia A. Mickiewicza o debiutanckim tomiku "Poezje" w 1832r., że:
"jest to gmach piękną architekturą stawiony jak wzniosły kościół - ale w kościele Boga nie ma".

W prasie emigracyjnej pojawiły się złośliwe recenzje a tworzący polską bibliotekę londyńscy emigranci zastanawiali się nad wykluczeniem jego dzieł z księgozbioru. Odpowiedzią poety był poemat dygresyjny "Beniowski", w którym Słowacki rozprawił się ze swoimi przeciwnikami, głównie z krytykiem Stefanem Ropelewskim.

Juliusz Słowacki nękany postępującą gruźlicą gorączkowo tworzył. Zmarł przedwcześnie w wieku 40 lat. W przeciwieństwie do Mickiewicza zmarł nad stertą nieukończonych rękopisów. Za życia nie był doceniony, gdyż do końca nie był rozumiany i dla wielu pozostawał w cieniu Mickiewicza.

Tematy w poezji J. Słowackiego trudno jest określić, gdyż jego twórczość jest bardzo bogata i zróżnicowana (ograniczę się tylko do wymienienia kilku utworó, głównie wierszy):
1) problem powstania listopadowego: "Hymn", "Oda do wolności", "Kulik", "Sowiński w okopach Woli"
i rozrachunek z przyczynami klęski powstania dramat "Kordian" i poemat "Grób Agamemnona"
2) poezja i jej rola oraz poczucie niezrozumienia poety: "Testament mój", Hymn "Smutno mi Boże"
3) miłość romantyczna np. "Rozłączenie"
4) wizje historiozoficzne - Polska jako "Winkelried narodów" (mesjanizm historyczny w "Kordianie)
i filozofia genezyjska (dzieje narodu jako kolejne etapy doskonalenia się ducha " Król Duch ")
Omówię tylko wybrane wiersze J. Słowackiego.

W" Grobie Agamemnona " podmiot liryczny opisuje przeżycia doznane w czasie zwiedzania grobowca króla Agamemnona w Myken (w Grecji). W I części utworu poeta wyraża smutek z powodu niezrozumienia jego poezji przez ludzi jemu ówczesnych. Poeta odczuwa poczucie niedoskonałości w porównaniu z Homerem (autorem eposu " Iliada ", w którym jest przedstawiony wódz grecki Agamemnon). Bohater liryczny podziwia bohaterską przeszłość Grecji. Historia Grecji przywołuje mu na myśl dzieje Polski. Poeta odczuwa ból z powodu niewoli ojczyzny, surowo ocenia klęskę powstania listopadowego. Porównuje ją do klęski Greków w bitwie z Macedończykami pod Cheroneą w 338 r. p.n.e. w wyniku czego Grecy utracili niepodległość. Polacy nie potrafili wykazać się takim bohaterstwem i oddaniem w powstaniu listopadowym jak Grecy w bitwie pod Termopilami w 480 r. p.n.e. wówczas odział 300 Spartan pod wodzą Leonidasa zatrzymał tam całą armię perską jednak wszyscy polegli a ich czyn stał się symbolem męstwa i poświęcenia dla ojczyzny. Poeta jako przedstawiciel kraju niewolników nie może zatrzymać swojego konia na Termopilach, bo:"...serce skruszy wstyd - w każdym Polaku ".

Przyczyną upadku powstania i niewoli Polski były wady szlacheckie: lekkomyślność, naśladowanie obcych narodów (kosmopolityzm) i brak wyobraźni politycznej. Szlachta jest nazwana w wierszu" czerepem rubasznym ", który więzi " duszę anielską ", czyli siły patriotyczne narodu polskiego (chłopów i lud).

Poeta marzy o Polsce bez podziałów klasowych, czego symbolem jest posąg z jednej bryły. Podmiot liryczny czuje się winny za to, że nie wziął udziału w powstaniu (Słowacki nie walczył w powstaniu listopadowym), pragnie jednak zrywu całego narodu do walki o wolność.

W wierszu " Testament mój " bohater liryczny ma przeświadczenie, że doszedł do kresu i szczytu swojej twórczości, więc pragnie znaleźć słowo ostateczne, skupiające całą jego twórczość. Czuje się także dotknięty obojętnością ogółu i krytyki literackiej gł. wspomnianego już przeze mnie Stefana Ropelewskiego. Spadkobiercami testamentu poetyckiego poety są garstka przyjaciół, matka i przyszłe pokolenie, które przyjmie poezję wieszcza. Słowacki mówi osobie z goryczą, że nie pragnie oklasków tego świata, bo jest sternikiem na walczącym okręcie i spadkobiercą świetnej przeszłości ojczyzny, wspomni o nim przyszłe pokolenie w myśl koncepcji horacjańskiej" nie wszystek umrę ". Poezja ma wielką moc, jest w stanie przerobić zwykłych zjadaczy chleba w aniołów, czyli ludzi przeciętnych w bojowników o wolność.

Wiersz Hymn" Smutno mi Boże "jest to poetycki monolog podmiotu lirycznego z Bogiem. Bohater liryczny podziwia piękno przyrody: morza przed Aleksandrią o zachodzie słońca, nieba i gwiazd oraz lot bocianów jednak czuje się samotny, z dala od ojczyzny. Swoją tęsknotę za krajem porównuje do żalu małego dziecka po odejściu matki. Poeta jest pielgrzymem, który nie zna swojego miejsca spoczynku i nie ma nadziei na powrót do kraju ojczystego. Głęboki smutek bohatera lirycznego podkreśla refren wiersza:" Smutno mi Boże ".

Wiersz" Rozłączenie "jest to również liryk o sytuacji psychicznej, ale osób rozłączonych. Opisuje o tym, co czują bliscy, kochający się ludzie, gdy są daleko. Wiersz jest pełną tęsknoty apostrofą do ukochanej kobiety lub matki. W liryku jest ukazany plastyczny obraz jeziora i Alp szwajcarskich jednak pejzaż ten dzieli dwoje ludzi, którzy znajdują się daleko od siebie. Tęsknotę pogłębia świadomość podmiotu lirycznego, że jest to wieczne rozłączenie a stęsknionym ludziom pozostaje tylko łączność dusz, co wyrażają słowa:" Rozłączeni - lecz jedno o drugim pamięta ".

Problem niedocenienia poetów za życia jest ponadczasowy istniał w renesansie ,kiedy wykształcił się wzorzec poety doctus, w romantyzmie - epoce, w której mamy do czynienia z kultem artysty i we współczesności, co można też zaobserwować na przykładzie życia i twórczości Edwarda Stachury, który należy do kaskaderów literatury współczesnej, bo wyszedł poza papierowy horyzont literatury zademonstrował swoje poczucie odrębności. Stał się dopiero sławny po śmierci (popełnił samobójstwo). Piękny jest jego wiersz" Wędrówką jest życie człowieka... ":

" Jak chmura zwiewna życie jest człowieka!
Płynie wzwyż,
Płynie w niż!
Śmierć go czeka?
Śmierć go czeka!

Słowa te wyrażają, iż istotą życia ludzkiego jest zarówno uznanie ze strony otoczenia jak i brak zrozumienia.

I. Literatura podmiotu:
1. Mikołaj Sęp Szarzyński "Rytmy abo wiersze polskie", Warszawa 1978 r.
2. Juliusz Słowacki "Dzieła pod red. J. Krzyżanowskiego", Wrocław 1959r.
3. Cyprian Kamil Norwid "Wiersze", Warszawa 1966 r.
4. Edward Stachura "Wiersze", Toruń 1995 r.
II. Literatura przedmiotu:
1. Encyklopedia Sławnych Polaków, Poznań 1990
2. Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, T.2,Warszawa 1983 r.
3. "Literatura polska" pod red J. Tomkowski, Warszawa1993 r.
4. "Słownik literatury staropolskiej" pod red. T. Michałowskiej, Wrocław 1990r.
5. "Kaskaderzy literatury. O twórczości i legendzie" pod red. E. Kolbusa, Łódź 1986 r.
6. Piotr Kuncewicz "Leksykon polskich pisarzy współczesnych", T.2, Graf-Punkt.
7. Zbigniew Sudolski "Słowacki" Warszawa 1978 r.
8. "Język polski" Matura 2000, nr 3.
9. "Język polski" Matura 200, nr 4.

Propozycja prezentacji

III. Ramowy plan prezentacji
1. Wstęp - określenie problemu.
2. Kolejność prezentowanych argumentów:
1) Twórczości Mikołaja Sępa Szarzyńskiego niedoceniona za jego życia.
(brak o nim wzmianek w materiałach archiwalnych)
2) Krąg zainteresowań M. Sępa Szarzyńskiego wyrażony w jego poezji
3) Analiza wybranych wierszy M. Sępa Szarzyńskiego:
- Sonet I "O krótkości i niepewności życia ludzkiego"
- Sonet II "Na one słowa Jopowe: Człowiek zrodzony z niewiasty krótki ma byt i bolesny".
- Sonet IV "O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem".
- Sonet V "O nietrwałej miłości rzeczy świata tego" i Erotyki.
4) Problem braku zrozumienia twórczości J. Słowackiego w romantyzmie
(przez ludzi ówczesnych).
5) Tematy w poezji J. Słowackiego
6) Analiza wybranych wierszy J. Słowackiego:
- Testament mój
- Grób Agamemnona
- Hymn "Smutno mi Boże"
- Rozłączenie
3. Wnioski
Problem nidocenienia poetów za życia jest ponadczasowy (istnieje również we współczesności np. w twórczości E. Stachury)
IV. Materiały pomocnicze: zdjęcia
 

Opracowanie: Aleksandra Sałaj

Wyświetleń: 6909