Katalog

Renata Howicka
Pedagogika, Artykuły

Jak można pomóc dziecku z ADHD i jego rodzicom?

- n +

Jak można pomóc dziecku z ADHD i jego rodzicom?

Dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi nazywanym z języka angielskiego ADHD (Attention Deficyt Hiperactivity Disorder) nie potrafią odraczać reakcji ani hamować swojego zachowania. Dzieje się tak z powodu nieprawidłowej przemiany neuroprzekaźników w mózgu, zwłaszcza dopaminy. Dziecko nie potrafi działać planowo, realizować celu, tylko reaguje na doraźne bodźce. Nie jest nawet w stanie selekcjonować napływających bodźców według ich ważności. Reaguje na ten, który jest w danej chwili najsilniejszy. Zaburzenie mechanizmu hamowania powoduje, że reakcje człowieka nadpobudliwego stają się natychmiastowe, impulsywne i nieprzewidywalne. Objawy zespołu ADHD to nadruchliwość, impulsywność i zaburzenia koncentracji uwagi.

Nadpobudliwość psychoruchowa staje się coraz większym problemem dla rodziców i nauczycieli, a samemu dziecku niejednokrotnie utrudnia naukę szkolną i nawiązywanie prawidłowych relacji z rówieśnikami. Może też rzutować na całe przyszłe życie dziecka. Problemy z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo nasilają się z chwilą pójścia do szkoły, bo tu pojawiają się konkretne wymagania: uwaga, bezruch, skupienie.

Większość dzieci określanych mianem nadpobudliwych wymaga terapii psychologicznej i konsekwentnego wychowania, uwzględniającego specyficzne trudności dziecka. Wybór terapii powinno się powierzyć doświadczonemu specjaliście. Dobiera on terapię do specyficznych potrzeb dziecka i do jego indywidualnej sytuacji, z uwzględnieniem funkcjonowania całej rodziny. W terapii często stosuje się kombinację wielu podejść terapeutycznych. W każdym przypadku potrzebna jest współpraca rodziców. Metody angażujące motorykę są tu szczególnie wskazane, ponieważ dają tym dzieciom szansę zaspokojenia ich ogromnej potrzeby ruchu w sposób kontrolowany i społecznie akceptowany.

Do najczęściej stosowanych terapii dla dzieci z ADHD należą:
1. Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne
Ruch rozwijający pomaga dzieciom w dwóch głównych sferach rozwoju: fizycznym i osobowościowym. Podczas zajęć dzieci doświadczają, co to znaczy "czuć się dobrze we własnym ciele", uczą się poznawać swoje ciało i kontrolować jego ruchy oraz przyswajają sobie dobrze wyważony repertuar ruchu. Dzieci stają się bardziej pewne swoich możliwości. Uczą się podejmować inicjatywę oraz wykorzystywać własną inwencję. Dzięki ćwiczeniom w parach i w całej grupie uczą się wrażliwości na potrzeby i uczucia innych. Uczą się skupiać uwagę na tym, co robią. Doświadczają satysfakcji z własnych dokonań. Zajęcia prowadzone tą metodą zawierają element relaksu. Przyjazna i swobodna atmosfera zajęć grupowych sprzyja dobremu samopoczuciu dorosłych i dzieci, pozwala uwolnić się na czas ćwiczeń od codziennych napięć.
2. Trening autogenny (relaksacja dla dzieci)
Ćwiczenia relaksacyjne mają na celu zmniejszenie stanu napięcia psychicznego oraz wywołanie odprężenia. U dzieci najczęściej stosowanymi technikami relaksacyjnymi są:
- technika relaksacji wg Jacobsona w wersji Kai,
- relaksacja wg Wintreberta,
- trening autogenny Schultza w wersji Polender.
Zastosowanie techniki relaksacji Jacobsona dla dzieci polega na wykonywaniu przez nie celowych ruchów wymagających na przemian napinania i rozluźniania mięśni. Umiejętność odczuwania wrażeń płynących z mięśnia rozluźnionego jest szczególnie ważna dla dzieci nadpobudliwych, ponieważ większość z nich nie zdaje sobie sprawy z tego, że ich mięśnie znajdują się w stanie stałego napięcia. Schemat ćwiczeń obejmuje kolejno: ręce, nogi, mięśnie brzucha, szyi oraz twarzy.
Relaksacja wg Wintreberta przeznaczona jest dla dzieci w wieku szkolnym. Polega na tym, że dziecko jest bierne, leży nieruchomo i nie wykonuje z własnej inicjatywy żadnych ruchów, natomiast stroną aktywną jest terapeuta. On wykonuje ruchy dziecka: obroty, krążenia, huśtania i opuszczanie bierne. Schemat ruchów biernych obejmuje kolejno: przedramię, ramię, bark ręki dominującej, szyję, twarz, czoło, oczy, usta, a następnie przechodzi na drugą rękę relaksowaną w tej samej kolejności oraz nogi poczynając od stopy, poprzez podudzie, udo, kończąc na relaksacji stawu biodrowego.
Trening autogenny Schultza w wersji zmodyfikowanej przez Polender możliwy jest do stosowania nawet u dzieci w wieku przedszkolnym. Dzieci słuchają opowiadania terapeuty o zmęczonym misiu lub innej znanej im postaci z bajek, identyfikują się z nią, naśladują ją i wykonują polecenia treningu odprężającego. Relaksacja ograniczona jest do wywołania odczucia ciężaru ciała, rozluźniania mięśni i odczucia ciepła co prowadzi do poprawy krążenia obwodowego.
3. Programy Aktywności Knilla
Są to Programy Świadomości Ciała, Kontaktu i Komunikacji. W początkowych zajęciach zaleca się stosowanie Programu wprowadzającego, który trwa 8 minut. Następnie wprowadza się kolejno pozostałe cztery programy trwające od 15 do 20 minut. Po ich opanowaniu przez dziecko, mogą być stosowane alternatywnie, co zapobiega rutynie zajęć. Każdy ruch dziecka jest wspierany przez specjalny akompaniament muzyczny. Programy zawierają m.in. takie aktywności, jak: ćwiczenia rąk (wymachiwanie, zginanie i wyprostowywanie), dłoni (pocieranie, klaskanie, zaciskanie i otwieranie, ruchy palców), głowy, twarzy, pleców, brzucha, nóg poprzez głaskanie, pocieranie, obracanie się, raczkowanie itp. Ważną rolę w programach odgrywa relaksacja, przy której dziecko leżąc rozluźnione na macie, słucha spokojnej muzyki. Ćwiczenia są proste, sygnały muzyczne czytelne, zsynchronizowane z ruchem.
4. Metoda Integracji Sensorycznej
Integracja sensoryczna to proces neurologiczny organizujący wrażenia płynące z ciała i środowiska w taki sposób, by mogły być użyte do celowego działania. W procesie tym mózg informacje otrzymane ze wszystkich zmysłów segreguje, rozpoznaje, interpretuje, łączy ze sobą i wcześniejszymi doświadczeniami odpowiadając na wymagania płynące ze środowiska.
Terapia metodą Integracji Sensorycznej może być prowadzona po wcześniejszych kompleksowych badaniach prowadzonych przez kwalifikowanych terapeutów (diagnoza w oparciu o obserwację kliniczną, wywiad z rodzicami, specjalne testy). Celem terapii w przypadku dziecka nadpobudliwego psychoruchowo jest najczęściej poprawa funkcjonowania systemu przedsionkowego, przezwyciężanie obronności dotykowej, stymulowanie praksji, usprawnianie reakcji posturalnych i równoważnych. Terapia wpływa na poprawę funkcjonowania układów zmysłowych celem lepszego przetwarzania odbieranych bodźców i właściwej do nich adaptacji. Często pomocny w regulowaniu obronności dotykowej jest głęboki uścisk, pędzlowanie wybranych części ciała szerokimi pędzlami, "szorowanie" skóry rękawiczkami z materiałów o różnej fakturze, zabawy pianką do golenia, przetaczanie po plecach i nogach dziecka piłki terapeutycznej. Niektóre dzieci korzystnie reagują na wolne, rytmiczne kołysanie i huśtanie. W tej terapii stosowany jest specjalny sprzęt umożliwiający dziecku wyzwalanie odpowiedzi adaptacyjnych na różnego rodzaju bodźce zmysłowe. Sale wyposażone są w huśtawki, suche baseny z piłeczkami, tunele do przechodzenia, małe trampoliny, deski na kółkach itp.
5. Metoda kinezjologii edukacyjnej Paula Dennisona
Uważa on, że wiele problemów wynika ze złego współdziałania obu półkul mózgowych i braku równowagi między nimi. Mózg nie jest narządem symetrycznym i każda półkula ma inne zadania. Aby dziecko mogło w pełni rozwinąć cały swój potencjał, musi mieć okazję do ćwiczenia, eksperymentowania, korzystania ze swoich obu nóg, obu rąk i właśnie obu półkul.
6. Artoterapia
Dziecko nadpobudliwe należy zachęcać do rysowania, malowania palcami, pędzlem i kredkami, lepienia z plasteliny, układania klocków itp.
Przykłady ćwiczeń dla dzieci nadpobudliwych psychoruchowo:
- stemplowanie na papierze,
- kopiowanie rysunku,
- odrysowywanie wzorów i wycinanie,
- malowanie na gazecie,
- rysowanie nitką,
- malowanie "mokre w mokrym"
- malowanie na podkładzie z kaszy,
- kolorowa wydzieranka,
- płaskorzeźba z plasteliny,
- modelowanie wałeczków, kuleczek z plasteliny,
- nawlekanie koralików,
- "wyszywanie bez igły" (przewlekanie tasiemki przez dziurki).
7. Technika relaksacyjna - mandale
Słowo mandala pochodzi z Indii, a w języku polskim oznacza koło. Są to ćwiczenia relaksacyjne polegające na kolorowaniu różnych wzorów wpisanych w koło bądź na samodzielnym ich tworzeniu i kolorowaniu. Te wpisane w koło obrazki znane były już w Starożytności. Ich uzdrawiającym wpływem na duszę człowieka zajął się szwajcarski psychoanalityk Carl Gustav Jung. Stwierdził on, że malowanie mandali pozwala osiągnąć spokój i opanowanie, czyli wewnętrzną integrację. Podczas malowania każde dziecko jest sam na sam ze sobą, ze swoimi marzeniami, uczuciami, intuicją. Bawi się rysunkiem i kolorem. Można poprosić dziecko, żeby przy kolorowaniu utrzymywało jeden kierunek malowania, np. ucznia, który wykazuje cechy nadpobudliwości, by malował swoją mandalę od zewnętrznego brzegu do środka. Malowanie mandali działa bardzo uspokajająco na dzieci. Powoduje zwiększenie procesów hamowania nad procesami pobudzania, co ułatwia koncentrację uwagi, prowadzi do wytrwałości w działaniu, zmniejsza ilość gwałtownych zachowań.
8. Biofeedback
Jest metodą modyfikowania procesu fizjologicznego i nadawania mu pożądanego kierunku przez podawanie bezpośrednich informacji zwrotnych na temat parametrów tego procesu. W treningu EEG Biofeedback dla dzieci z ADHD terapeuta prezentuje dziecku informacje o tym, co dzieje się w danym momencie w jego mózgu. Dziecko widzi na ekranie monitora własne nieprawidłowe fale mózgowe i stara się je kontrolować. Stopniowo jest w stanie to uczynić. Kiedy dziecko nauczy się kontrolować swoje zachowanie, obserwowana jest poprawa w ogólnym funkcjonowaniu dziecka, szczególnie polepszenie samooceny, koncentracji, pisania ręcznego oraz spokojniejszego snu. Postęp jest dokumentowany w oparciu o różne testy mierzące funkcje poznawcze.
9. Magnetostymulacja
Polega na oddziaływaniu na całe ciało dziecka lub wybrane części zmiennym polem magnetycznym. Po takiej terapii niektóre nadpobudliwe dzieci wyciszają się.
10. Farmakoterapia
Leczenie farmakologiczne stosuje się tylko w najcięższych przypadkach. Włączenie środków farmakologicznych zależy od wielu czynników, np. od tego jak poważne jest zaburzenie dziecka, jak radzi sobie ono w szkole i w domu, jakich ma rodziców i czy są oni wstanie zapewnić dziecku stabilne warunki rozwoju. Zwykle stosuje się środki zwane symulantami, które po 12 godzinach opuszczają organizm i nie powodują otępienia oraz uzależnienia. Największą skuteczność przynoszą jednak metody będące połączeniem farmakoterapii z terapią zachowań dziecka i pomocą dla rodziców.
11. Programy psychoedukacyjne dla rodziców. Grupy wsparcia
Rodzice uczestniczą w programach psychoedukacyjnych, podczas których uzyskują informacje o istocie i przyczynach zaburzeń występujących u dziecka, mają możliwość lepszego rozumienia jego potrzeb i potrzeb funkcjonowania całej rodziny jako systemu. Otrzymują porady dotyczące m. in. konieczności prowadzenia kompleksowej terapii (np. leczenia farmakologicznego, diety, postępowania wychowawczego, organizacji dnia, sposobów komunikacji itp.).
Cenną pomocą dla rodziców jest tworzenie grup wsparcia, w których uczestniczą rodzice mający podobne problemy. Podczas takich spotkań rodzice mają okazję do dzielenia się swoimi doświadczeniami związanymi z radzeniem sobie z sytuacją oraz do korzystania z doświadczeń innych rodziców.

Zasady postępowania z dzieckiem nadpobudliwym
1. Konsekwencja w postępowaniu, stawianie jasnych granic, co dziecku wolno, a czego nie.
2. Należy zwracać uwagę na staranne wykonywanie prac oraz ich ukończenie, chwalić.
3. Stała kontrola i przypominanie o obowiązkach oraz pomoc w ich realizacji.
4. Wprowadzenie rutyny - stały rytm dnia, znana pora wstawania, posiłków, obowiązków i kładzenia się spać. Rutyna daje poczucie bezpieczeństwa i stałości.
5. Dziecko powinno mieć własny teren: miejsce do nauki i wypoczynku.
6. Lekcje powinno odrabiać, kiedy w domu jest najmniejszy ruch, na stole leży tylko to co służy do pracy, radio i magnetofon powinny być wyłączone, a drzwi do pokoju dziecka zamknięte; powinno uczyć się w krótkich odcinkach czasu (15-30 min.), zaś przerwy przeznaczać na relaks.
7. Zachować stałość otoczenia, ponieważ dziecko ulega rozpraszaniu, rozprasza je zmiana. Zawsze tak samo (jeżeli podkreślamy kolorem czerwonym, to tak ma być na zawsze, nie można sadzać dziecka przy drzwiach czy przy oknie, bo go to rozprasza; najlepiej, gdy siedzi w pierwszej ławce).
8. Podkreślanie bodźców ważnych (Uwaga! To jest ważne - wyróżnianie, podkreślanie, kolorowanie istotnych informacji).
9. Ograniczanie bodźców - ponieważ dziecko nadpobudliwe łatwo się rozprasza należy starać się, by w domu panował spokój. Unikać puszczania głośnej muzyki, zapraszania wielu gości naraz, ograniczyć czas przesiadywania dziecka przed komputerem i telewizorem. Pilnować, by dziecko oglądało w telewizji tylko spokojne programy. Dbać o to, aby dziecko mogło się skupić na jednej czynności. Unikać dawania mu kilku zadań jednocześnie.
10. Planowanie - dzieci nadpobudliwe wytrąca z równowagi wszystko, co jest nagłe i zaskakujące.
11. Cierpliwość - awantury i kary tylko wzmagają napięcie i pogłębiają trudności dziecka. Należy chwalić i zachęcać do tego co mu się udaje, ignorować nieszkodliwe wygłupy.
12. Wydawanie prostych poleceń, konkretnych rzeczowych komunikatów - informacja powinna być krótka, zwięzła typu: siedź, jedz, wstań, pisz, zeszyt, dotknięcie ramienia, wymienienie imienia, ćwiczenie czwarte, a nie - Dlaczego ty nie piszesz, a rozmawiasz, przecież masz wykonać polecenie czwarte. Nie należy dawać dziecku zbyt dużo możliwości wyboru. Można poprosić dziecko, by powtarzało instrukcje, aby mieć pewność, że je rozumie.
13. Korzystanie z różnych źródeł przy przekazywaniu informacji - mówię, które ćwiczenie do wykonania, jednocześnie pokazuję na palcach.
14. Stałe stosowanie pozytywnych wzmocnień - zauważanie (nagradzanie) nawet najmniejszych osiągnięć dziecka, bo to powoduje jego mobilizację w działaniu oraz większą chęć pokonywania trudności.
15. Wprowadzanie schematów działania - przetwarzanie całej wiedzy jako schematy.
16. Pomoc w rozładowaniu potrzeby ruchu (w domu np. biega wszędzie, ale można zaznaczyć, że oprócz pokoju taty; w szkole - może zetrzeć tablicę, podlać kwiaty, podejść do pani, rozwiesić mapę itd.. stwarzamy koryto ruchu - albo jest powódź niekontrolowana).
17. Porządkowanie aktywności - trzeba mówić w sposób prosty co ma robić, a nie czego ma nie robić, np. jeżeli ma nogi na stole - komunikat - nogi na podłogę!, jeżeli rozmawia - polecenie - pisz!, jeżeli biega - siadaj!
18. Uczenie przewidywania konsekwencji - pokazywanie konsekwencji własnych działań (co będzie dalej), wypracować z dzieckiem przyczynę - skutek..
19. Odpoczynek - zwracać uwagę, by dziecko odpoczywało, gdy poczuje się zmęczone. Odpoczynek może polegać na wysłuchaniu spokojnej bajki lub na ciepłej, relaksującej kąpieli.
20. Nie obarczać dziecka zbyt odległymi celami, zbyt trudnymi zadaniami oraz wieloma obowiązkami jednocześnie, gdyż w takich sytuacjach jego praca jest zdezorganizowana.

Im wcześniej zostanie rozpoznany problem dziecka z ADHD, udzieli się mu wsparcia i pomocy, tym większe szanse na powodzenie terapii. Dziecko wychowywane w normalnych warunkach, otoczone odpowiednią atmosferą, prawidłowo prowadzone będzie w przyszłości normalnym, zdrowym człowiekiem. Terapia pomoże mu lepiej funkcjonować, sprawi, że z czasem zacznie podporządkowywać się obowiązującym normom.

Około 70 % dzieci właściwie prowadzonych wyrasta prawie całkowicie z ADHD pod koniec wieku dojrzewania. Natomiast te zaniedbane osiągają niższy od swoich możliwości poziom wykształcenia, a ponadto padają często ofiarą wypadków.
 

Opracowanie: Renata Howicka

Wyświetleń: 2974


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.