Katalog

Irena Pytka
Ogólne, Referaty

Predyspozycje osobowości nauczyciela-wychowawcy w liceum

- n +

"Predyspozycje osobowości nauczyciela - wychowawcy w liceum"

I. Model osobowości nauczyciela na przestrzeni wybranych epok historycznych.

Wychowanie jest zjawiskiem sięgającym swymi korzeniami do najdawniejszych okresów życia społecznego.

Sylwetka osobowa nauczyciela na przestrzeni wieków ulegała ciągłym przemianom, powodowana przeobrażeniami społecznymi, zmianami ustrojowymi, czy też postępem technicznym.

Wspólnota pierwotna.

Najdawniejszą formą wychowania było wychowanie naturalne dokonujące się poprzez uczestniczenie dzieci i młodzieży w życiu społecznym grupy.

Nurt takiego wychowania przewijał się przez wszystkie formacje społeczne i trwa do naszych czasów.

W czasach wspólnoty pierwotnej funkcje nauczyciela mogli spełniać wszyscy dorośli członkowie danej grupy. W miarę przechodzenia do bardziej cywilizowanych form życia społecznego zmieniała się rola wychowania, proces wychowawczy jak również model nauczyciela.

Starożytność.

W czasach starożytnych na uwagę zasługują poglądy Konfucjusza, który twierdził, że nauczycielem może być człowiek dobry, życzliwy, otwarty, żyjący w harmonii ze światem zewnętrznym, tzw. człowiek w pełni dojrzały. Tylko człowiek w pełni ukształtowany ma zdolność skutecznego oddziaływania na innych ludzi, którzy uznają jego dobroć, prawość, autorytet.

W starożytnym Rzymie istotny wpływ na model wychowania i kształcenia mieli nauczyciele greccy tacy jak: Sokrates, Platon, Arystoteles czy Seneka.

Mówiąc o nauczycielach Rzymu należy wspomnieć Marka, Fabiusza Kwintyliona, który w księdze "O charakterze i powinnościach nauczyciela" zawarł treści dotyczące teorii wychowania, szereg wskazówek dydaktycznych i rad praktycznych, z których większość jest do dziś aktualna.

Według niego:
Nauczyciel powinien odznaczać się roztropnością, powinien znać metody nauczania i umieć zniżyć się do poziomu ucznia.[...] Nie bez znaczenia jest też fakt, iż w przeważnej ilości wypadków tym łatwiejsza do zrozumienia i o wiele przejrzysta jest rzecz, im światlejszy mówi o niej nauczyciel. Zatem zarówno pod względem charakteru, jak i wykształcenia
w wymowie jak najwybitniejszy powinien być ten człowiek, który na wzór Homerowego Fojniksa ma uczyć słowa i czynu.

Aspekt wychowania moralno-obyczajowego spoczywał na rodzinie.

W Sparcie natomiast funkcję opiekuńczo-wychowawczą rodziny w znacznym stopniu wyznaczało państwo. Celem wychowania spartańskiego było wychowanie jednostek mocnych fizycznie, zdyscyplinowanych i oddanych państwu. O wychowanie umysłowe nie dbano.

Średniowiecze.

Feudalizm, który ukształtował się w krajach Europy Zachodniej, charakteryzował się głównie tym, że społeczeństwo podzielone było na stany. Wychowanie w społeczeństwie feudalnym było wychowaniem stanowym, czyli było organizowane zgodnie z interesami stanu i dla jego potrzeb np. wychowawcą i nauczycielem rzemieślników był mistrz, którego rola sprowadzała się do nauczenia określonego zawodu. Wychowawcą rycerzy był jego pan feudalny lub książę.

W czasach średniowiecznych nie zwracano uwagi na cechy charakteru, osobowość czy poziom wykształcenia nauczyciela. Wychowanie młodego człowieka oparte było na bezwzględnej dyscyplinie dążącej do wykształcenia takich cech jak: posłuszeństwo, pokora, pobożność, wierność.

Odrodzenie.

Wiek XV to czas, w którym ośrodkiem zainteresowania staje się człowiek. Znacznym zmianom ulegają oświata i wychowanie. Oprócz postulatu wszechstronnego rozwoju umysłu, poszukuje się nowych sposobów wychowania i nauczania.

Czołowy humanista tego okresu Erazm z Roterdamu zwraca uwagę na moralność i etykę nauczycielską, zalecając nauczycielom łagodność, wyrozumiałość i liczenie się z naturą dziecka.

W Polsce przedstawicielem epoki humanizmu był A. Frycz Modrzewski, który stwierdził, że tylko doskonały nauczyciel może zaszczepić uczniom prawdziwe cnoty.

XIX - XX wiek.

Wiek XIX przynosi dalsze pogłębienie refleksji nad zawodem i osobą nauczyciela, czego następstwem jest wyodrębnienie się subdyscypliny pedagogiki - pedeutologii.

W okresie międzywojennym podstawowy nurt badań pedeutologicznych oparty był na założeniu, że czynność nauczania i wychowania zależy od cech osobowości nauczyciela. Cechy warunkujące efektywność pracy nauczyciela określone były różnie np. "miłość dusz", "kontaktowość", "zdolność zawodowa", "zdolność sugestywna".

W latach sześćdziesiątych następuje odwrót od koncepcji osobowościowego wzoru nauczyciela, a zwrócenie uwagi na jego wykształcenie i przygotowanie do zadań dydaktyczno-wychowawczych. T. Malinowski w książce "Nauczyciele i społeczeństwo" pisze:

"Jest oczywiste, że realizację wzrastających i zróżnicowanych zadań współczesnego szkolnictwa podjąć mogą skutecznie jedynie odpowiednio wykształceni nauczyciele."

Według innych pedeutologów, nauczyciel oprócz wiedzy teoretycznej w określonej specjalizacji, powinien otrzymać przygotowanie z zakresu pedagogiki, psychologii, i socjologii.

Ostatnio jesteśmy świadkami ogromnej krytyki kierowanej pod adresem współczesnych systemów szkolnych, w tym także nauczycieli.

Niektórzy przedstawiciele pedagogiki w krajach zachodnich stoją na stanowisku, że głównym źródłem wiedzy dzieci są przede wszystkim grupy rówieśnicze, przypadkowe obserwacje, natomiast nauczyciel odgrywa w procesie uczenia się najmniej istotną rolę, a nawet niekiedy utrudnia opanowanie wiedzy przewidzianej programem.

Inni pedeutolodzy poszukują dróg wyprowadzenia szkoły i zawodu nauczycielskiego z kryzysu, wspólnie twierdząc, że funkcje i zadania nauczyciela muszą się zmienić jak również muszą powstawać nowe koncepcje kształtowania osobowości nauczycielskiej.

II. Koncepcje osobowości nauczyciela w świetle niektórych współczesnych teorii.

Obecnie trwają intensywne prace nad teorią wychowania w tym także rolą nauczyciela w procesie wychowania i jego osobowością.

Psychologia humanistyczna - zakłada, że proces wychowawczy jest spotkaniem dwóch wolnych istot ludzkich: nauczyciela i ucznia, wzajemnie uznających inność i wolność drugiej strony. Dobry nauczyciel jest niepowtarzalną osobowością, a "przede wszystkim jest człowiekiem". Nauczanie ma charakter osobisty i polega na wykorzystaniu indywidualnych możliwości i cech osobowościowych nauczyciela.

Nauczyciel podczas swojej pracy powinien dążyć do samorealizacji i samo aktualizacji, autentyczności, spontaniczności i twórczego rozwoju.

Główne cechy osobowości nauczyciela w świetle tej koncepcji to: empatia, nauczanie empatyczne ucznia, autentyzm i akceptacja ucznia jako osoby ludzkiej a nie jej zachowań.

Koncepcja personalistyczna - utrzymuje, że człowiek przeobraża naturę i narzuca jej suwerenność świata osobowego. Człowiek przeobrażając rzeczy, wyjaśnia je i wytwarza, nadaje im wartości, czyli realizuje świat osobowości. Zadaniem wychowawcy ma być kształtowanie osobowości wychowanka zgodnie z jego potrzebami, zainteresowaniami, postawami, temperamentem i zdolnościami.

Wychowanie ma mieć charakter wspierający "facilitatorski" a nie autokratyczny czy liberalny.

Psychologia aktywności - zajmuje się kształtowaniem życia aktywnego z wykorzystaniem naturalnych rezerw ludzkiej psychiki.

Kształtowanie aktywności w wychowaniu stanowi pośrednią drogę kierowania rozwojem procesów psychicznych i zdolności oraz modelowania osobowości wychowanków. Nauczyciel powinien stworzyć takie sytuacje, w których uczniowie samodzielnie dokonują wyboru działania oraz mają możliwość oceny działań własnych i innych. Wychowawca angażuje się w działania podejmowane przez zespoły klasowe, przyjmując często rolę równorzędnego członka grupy. Służy wychowankom pomocą i radą, obdarza ich szacunkiem i życzliwością, nawiązuje serdeczne i przyjacielskie kontakty z nimi, dba przy tym o autentyczność swoich zachowań.

Twórcze spojrzenie na człowieka preferuje psychologia transgresywna twierdząc, że człowiek może rozwijać się wielowymiarowo. Szczególnie nauczyciel powinien dbać o swój wielopoziomowy rozwój dążąc do doskonalenia się intelektualnego, estetycznego i moralnego.

Psychologia poznawcza propaguje model człowieka odpowiedzialnego, wolnego, otwartego, twórczego i ekspansywnego, samodzielnie się rozwijającego. Wielostronne kształcenie wymaga, aby nauczyciel przyjmował postawę: recepcyjną, badawczą, uczuciową i operacyjną.

Osobista teoria działania zwraca uwagę na fakt, że nie ma uniwersalnych metod nauczania, ani modeli kształcenia odpowiedniego dla wszystkich. Dlatego też podaje, że nauczyciele samodzielnie, w oparciu o zgromadzone doświadczenia, powinni wybrać optymalny dla siebie kierunek działania przynoszący im satysfakcję w pracy wychowawczej.

III. Postawy nauczyciela-wychowawcy warunkujące efektywność wychowania.

M. Łobocki podaje, że w świetle postulatów głoszonych przez współczesne koncepcje pedagogiczne:
"wychowywać oznacza wyzwalać, dodawać odwagi, uwalniać od ubezwłasnowolnienia, usuwać wpływy zagrażające naturalnemu i spontanicznemu rozwojowi dzieci i młodzieży, przygotowywać ich do przyszłego życia przez mobilizację do własnej aktywności, pobudzać do zachowań zgodnych z oczekiwaniami społecznymi, zasadami moralności, a także etyki normatywnej".

W tak postrzeganym procesie wychowania, zadaniem nauczyciela jest stworzenie sytuacji, w których uczeń będzie mógł samo realizować się i samodzielnie zdobywać wiedzę o świecie i o sobie samym.

O ostatecznym wyniku pracy nauczyciela-wychowawcy świadczy stopień aktywności, samodzielności i twórczego działania jego wychowanków.

Aby wychowanie przyniosło pożądane efekty muszą być spełnione następujące warunki:
1. Humanistyczne podejście do wychowanków.
2. Eksponowanie metod oddziaływań pośrednich.
3. Umiejętność porozumiewania się z wychowankami.
4. Poznanie dzieci i młodzieży.

Humanistyczne podejście do wychowanków oznacza liczenie się z ich poczuciem godności, wartości osobistej osób wychowywanych, potrzebami psychicznymi takimi jak: potrzeba bezpieczeństwa, uznania, szacunku i samorealizacji.
Wychowawca, o takim podejściu przyjmuje postawę demokratyczną, akceptacji, autentyczności i empatii wobec swoich wychowanków.

Wychowawca-nauczyciel o postawie demokratycznej nawiązuje serdeczne i przyjacielskie kontakty z młodzieżą, stwarza im możliwość samodzielnego rozwiązywania problemów, służąc swoją pomocą i wsparciem, chętnie odwołuje się do ich inicjatywy i pomysłowości, respektuje ich zamierzenia i decyzje, wspólnie z nimi wykonuje niektóre czynności i zadania, występuje w roli równorzędnego członka zespołu wychowawczego.

Dzięki postawie akceptacji, która wyznaje prawo do własnej odrębności, wychowankowie uważają się za niepowtarzalną w swoim rodzaju istotę ludzką, stanowiącą swoisty świat przeżyć, myśli i uczuć. Nauczyciel okazuje wychowankom serdeczność, darzy ich zaufaniem i szacunkiem.

Postawa autentyczności to dbanie o autentyczność własnych zachowań. Osoba o takiej postawie ma poczucie własnej godności i wartości, nie wstydzi się swoich błędów i nie domagań. Nauczyciela reprezentującego taką postawę, cechuje szczerość, spontaniczność, otwartość wobec swoich wychowanków, a oni postrzegają go jako człowieka godnego zaufania, na którym można bezwzględnie polegać.

Empatyczna postawa to zdolność do wczuwania się w położenie drugiej osoby i widzenia świata oczami innych. Dzięki takiej postawie nauczyciel może lepiej poznać i zrozumieć swych podopiecznych.

Bardzo istotnym elementem w procesie wychowania jest stosowanie metod oddziaływań pośrednich takich jak: metoda zadaniowa i metoda dawania dobrego przykładu, która polega na przejmowaniu przez wychowanków zachowań i postaw swych wychowawców, którzy są dla nich wzorem godnym naśladowania. Dlatego w przypadku metody dawania dobrego przykładu (metoda modelowania) szczególnie ważne są cechy osobowe nauczyciela-wychowawcy.

Zachowanie i postawa nauczyciela podlega ciągłej i wnikliwej obserwacji i ocenie wychowanków.

Człowiek podejmujący się wychowania innych musi być świadomy ciągłej pracy nad własną osobowością, rozwojem intelektualnym i moralnym czyli ciągłego samodoskonalenia się. Praca włożona w procesie samodoskonalenia się nie przyniesie pożądanych efektów gdy nie będzie zachowana postawa autentyczności.

Rozmowy i dyskusje prowadzone pomiędzy nauczycielem a wychowankami przynoszą korzyści jednej i drugiej stronie. Nauczyciel może w ten sposób nawiązać bliższy kontakt interpersonalny ze swoimi wychowankami, lepiej ich poznać i zrozumieć. Uczniowie zdobywają wiedzę i mogą porównać własne zdanie na dany temat ze stanowiskiem dorosłych, skuteczniej przezwyciężać własne kłopoty. Od wychowawcy wymaga się umiejętności stworzenia atmosfery sprzyjającej szczerym i swobodnym wypowiedziom wychowanków. Efekt dyskusji zależy od tego, jak nauczyciel postrzegany jest przez swych wychowanków, czy dostatecznie go akceptują, rozumieją i szanują.

Bardzo ważnym elementem w procesie wychowania jest również poznanie przez nauczycieli swoich wychowanków. Wypełnienie tego warunku wymaga od nauczyciela poznania wielu technik i metod obserwacji. Starannego przygotowania wymaga również interpretacja otrzymanych na drodze obserwacji wyników

Aby sprostać wymaganiom współczesnej pedagogiki i oczekiwaniom społecznym, nauczyciel-wychowawca powinien ciągle się sam doskonalić, pracować nad własną osobowością. Ważne jest aby nauczyciel był świadomy mocnych i słabych stron swojej osobowości i wiedział, jak może pracować nad własnym rozwojem. Punktem wyjścia musi być zatem przeprowadzenie gruntownej samooceny, tak aby sprawdzić czy nie ma rozbieżności między własnym obrazem samego siebie a swoimi zdolnościami i możliwościami. Właśnie takie składniki osobowości człowieka jak: możliwości umysłu, sprawność intelektualna, zdolności, muszą podlegać ciągłemu treningowi a nauczyciel powinien wykazać się pełną aktywnością, otworzyć się na wszelkie w tym zakresie nowości. Niechęć, obawa przed wypróbowaniem czegoś nowego hamuje poszerzanie wiedzy i blokuje zdolności umysłowe.

W sferze emocji i uczuć należy pamiętać o tym, że osoba, która ukrywa swoje emocje przed innymi, nie będzie dobrze rozumiana przez otoczenie, a tłumienie uczuć może spowodować frustracje czy depresje. Takie stany psychiczne i społeczne nie są pożądane w życiu żadnego człowieka a szczególnie nauczyciela.

Powinniśmy zatem jasno informować otaczających nas ludzi o własnych uczuciach i emocjach. W życiu człowiek napotyka na różne problemy, przeżywa niepowodzenia czy porażki, ale powinien umieć sobie z nimi poradzić. W takiej sytuacji nie należy ciągle roztrząsać minionych niepowodzeń. Nie martwić się tym, co może się wydarzyć ale skoncentrować się na aktualnym problemie i pamiętać o swoich mocnych stronach.

Przyjęcie pozytywnej postawy wobec innych i optymistyczny stosunek do życia sprawia, że człowiek w pełni się samorealizuje, jest szczęśliwy i pozytywnie odbierany przez otoczenie.

LITERATURA:

1. T.E. Dąbrowska - Nauczycielu jaki jesteś? Wydawnictwo WSP Towarzystwo Wiedzy Powszechnej - Warszawa 1999.

2. M. Łobacki - ABC wychowania. Wydawnictwo UMCS - Lublin 1999

3. Allen T. Pearson - NAUCZYCIEL Teoria i Praktyka w Kształceniu Nauczycieli WSiP - Warszawa 1994

 

Opracowanie: Irena Pytka

Wyświetleń: 2108


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.