Katalog

Ola Bednarska
Język polski, Artykuły

O dawnym i współczesnym znaczeniu umiejętności kaligraficznego pisma

- n +

O dawnym i współczesnym znaczeniu umiejętności kaligraficznego pisma

Od zarania dziejów dążył człowiek do porozumienia się z innym człowiekiem. Świadczą dobitnie liczne dokumenty przeszłości w postaci wykopalisk i zabytków archeologicznych. Tysiące lat upłynęło od chwili, gdy człowiek postawił pierwszy znak, którym pragnął wyrazić swoje myśli. Człowiek epoki kamiennej i brązowej rył lub malował wizerunki zwierząt. Było to tzw. p i s m o o b r a z k o w e, które z czasem przekształciło się w pismo w y r a z o w o - o b r a z k o w e, tzn. takie którego znaki odpowiadają szeregowi wyrazów lub nawet całemu zdaniu. Te z kolei przekształciły się w pismo wyrazowe, w którym każdy znak odpowiada określonemu wyrazowi. Upływały tysiąclecia, w czasie którym człowiek stale udoskonalał pismo. Rysunek przez uproszczenia i stylizację stał się znakiem symbolicznym, odpowiadającym już tylko symbolom. Następnym etapem rozwoju pisma było jego przeobrażenie w zespół znaków nazwanych z czasem l i t e r a m i tworzącymi alfabet. Powracając do dziejów pisma cofnijmy się do połowy IV tysiąclecia p.n.e., kiedy to kapłani egipscy posługiwali się znakami dobrze już rozwiniętego pisma obrazkowego, tzw. h i e r o g l i f a m i, rytymi w materiale twardym (np. kamieniu), oraz pismem h i e r a t y c z n y m, będącym uproszczonym, skróconym i udoskonalonym pismem hieroglificznym. Znaki pisma hieratycznego malowano pędzlami na zwojach papirusowych, gdzie utrwalano święte teksty czy też opisywano zdarzenia historyczne. Ostatnią fazą rozwoju hieroglifów jest pismo d e m o t y c z n e (zrozumiałe dla ludu), którego powstanie przypada na VII wiek p.n.e. Podbój Egiptu przez semickie plemię Hykososów doprowadził do przyswojenia przez nie 21 znaków hieroglificznych, z których powstał pierwszy alfabet złożony z 21 liter. Felicjanie dzięki kontaktom handlowym z Egiptem przejmują od Hyksosów ich alfabet, a następnie przystosowują do dźwięków własnej mowy. W ten sposób powstał fenicki alfabet literowy, który stał się bezpośrednim prototypem wszystkich alfabetów świata. Od Fenicjan przejmuje alfabet Grecja, gdzie na wyspach morza Egejskiego kształtuje się alfabet tzw. wschodni, a na Peloponezie - zachodni, i stąd jedno z plemion Italii (Etruskowie) czerpie wzory do własnego pisma, a następnie przekazuje je innym plemionom Półwyspu Apenińskiego, między innymi również i ówczesnemu Rzymowi. Tu pewna część znaków uległa zmianom znaczeniowym, a jednocześnie przekształca swą formę graficzna osiągając swój doskonały i ostateczny kształt w II wieku p.n.e. Pismo to zwane k a p i t e l e m r z y m s k i m lub k a p i t a ł ą (stosowane w napisach nad kapitelami - głowicami kolumn) w swej klasycznej formie zachowało się do dziś na cokole kolumny Trajania i na Łuku Tytusa w Rzymie oraz na tablicy poświęconej Cesarzowi Hadrianowi i stało się pierwowzorem liter dużych. Dopiero w VIII wieku szkoła pisarska w Tours (Francja), założona przez Karola Wielkiego, wprowadza alfabet małych liter znanych pod nazwą m i n u s k u ł y, używanej przez długi czas w Europie (IX - XII w.). W wieku XII w dobie gotyku wytwarza się nowe pismo wypierające stopniowo w Europie zachodniej, południowej i środkowej minuskułę, nazywanie od nazwy tego kierunku sztuki p i s m e m g o t y c k i m. Narzędziem używanym wówczas do rysowania liter był patyczek trzcinowy lub gęsie pióro płasko ścięte. Ustawione skośnie do poziomu dawało litery o kształcie ostrym, o załamanych łukach. Wiek XV i XVI jest okresem nawrotu do kultury starożytnej Grecji i Rzymu, zwanym powszechnie odrodzeniem. Nawrót do form antycznych nie ominął również i pisma. We Florencji w końcu XIV w. powstaje szkoła k a l i g r a f i i, wprowadzająca na powrót do piśmiennictwa minuskułę karolińską zwaną obecnie p i s m e m h u m a n i s t y c z n y m lub renesansowym. Nowością w alfabecie renesansowym była kropka nad “i ", przeciągnięcie w literze “t" elementu pionowego ponad kreską poziomą oraz okrągłe “s "i “r". W wieku XV powstaje pismo zwane antykwą, wywodzące swą formę od kapitały rzymskiej i minuskuły karolińskiej oraz tzw. k u r s y- w a h u m a n i s t y c z n a, w której litery pisano pochyło. Kamieniem milowym w rozpowszechnianiu i rozwoju pisma jest wynalezienie druku przez Gutenberga (1440 r.). Sześćdziesiąt lat wieku XV jest okresem poszukiwań i udoskonalania sztuki drukarskiej, początkowo naśladującej pismo ręczne, równoległe jednak do rozwoju technicznego udoskonalającej kształt czcionki drukarskiej. Wiek XVII i XVIII to okres w sztuce określany mianem baroku i rokoka, sztuki pełnej zawiłości i ozdób, dużej swobody linii i powikłań sztuki pompatycznej, wytwornej, eleganckiej. Ta ogólna tendencja nie ominęła i liternictwa, a wpływy baroku i rokoka znajdujemy w nim jeszcze w wieku XIX. Jednocześnie jednak w wieku XVIII ustala się ostatecznie obecny typ antykwy. Stała dążność do uproszczenia i znormalizowania formy litery przyczynia się do powstania w drugiej połowie XIX w. pisma zwanego e g i- p c j a n k ą, opartego na konstrukcji antykwy, ale o odmiennych proporcjach i jednakowej grubości wszystkich elementów litery. Tak oto przez długie wieki kształtowała się i doskonaliła forma litery. Wysiłki pokoleń złożyły się na to, aby otrzymała swój obecny kształt - pełen prostoty i szlachetności. Nie oznacza to jednak, że ewolucja jej formy graficznej osiągnęła swój kres.

Opracowanie: Ola Bednarska

Wyświetleń: 644


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.