Dysleksja rozwojowa, czyli syndrom specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu

Od dawien dawna dzieci w różnym wieku miewały problemy z nauką czytania i pisania. Czasem z tego powodu powtarzały klasę, niekiedy zmieniały szkołę, lecz nie pomagało to w rozwiązaniu ich problemu. Mówiono zwykle, że są one leniwe, nie chcą się uczyć i w tym cały kłopot. Najczęściej nie potrafiono im pomóc, czyli znaleźć takiej metody nauki czytania i pisania, która sprawiłaby, że nauczyłyby się poprawnie pisać litery, wyrazy i zdania oraz je prawidłowo odczytywać. Główne kłopoty zaczynały się od tego, że uczniowie ci nie mogli zrozumieć, że b to nie jest to samo co p i uparcie mylili w i f. Robili, oczywiście, całą masę innych błędów, znając doskonale zasady pisowni ortografii.

Wraz z postępem wiedzy, szczególnie medycyny i psychologii, zaczęto rozumieć że problem tych młodych ludzi nie ma nic wspólnego z lenistwem czy lekceważeniem nauki. Wprawdzie do końca nie umiano wyjaśnić, co sprawia, że niektóre dzieci popełniają tyle błędów w czytaniu i pisaniu, wiedziano jednak, że istnieją takie miejsca w mózgu każdego człowieka, które "zawiadują", nauką czytania i pisania. Muszą być one odpowiednio dojrzałe, aby literki i głoski łatwo wpadały nam w "oko" i w "ucho". Zdarza się z różnych przyczyn, że praca tych ośrodków ulega zaburzeniu i wówczas pojawiają się problemy:
- Dziecko niby widzi, a nie widzi.
- Dziecko jest inteligentne, a nie może nauczyć się czytać i pisać.
- Dziecko uczy się, a posądzane jest o lenistwo.
- Dziecko umie, lecz... nie umie.
- Dziecko dobrze radzi sobie z przedmiotami szkolnymi poza językiem polskim.
- Dziecko jest dobrym uczniem z określonego przedmiotu, a nie jest w stanie wykonać niektórych zadań.
- Dziecko zna zasady ortografii, a robi błędy ortograficzne.
- Dziecko przepisuje teksty ze wzoru z błędami. '
- Dziecko jest twórcze, a nie potrafi wykonać zadań odtwórczych..
- Dziecko dobrze widzi, a rysuje i pisze zwierciadlanie.
- Dziecko nie ma wad słuchu i wymowy, lecz przekręca słowa lut nie potrafi ich sobie przypomnieć.
- Dziecko-komunikuje się ustnie w języku obcym, lecz ma trudności z opanowaniem pisma.
- Dziecko potrafi pierwsze linijki tekstu przepisać ładnie, pozostałe prawie nieczytelnie.
- Słabi uczniowie z dysleksją mogą być dobrymi studentami.

Uczeń myli litery pisząc i czytając, robi dużo błędów ortograficznych pisze "jak kura pazurem" i z dużym wysiłkiem. Wygląda to tak, jakby patrzył na d, a widział b, słuchał słowa pólka, a słyszał bułka. Już w roku 1917, nazwano te problemy dysleksją rozwojową, dla podkreślenia, że dotyczą one dzieci i młodzieży. Dzisiaj o dysleksji wiadomo już całkiem sporo i wielu nauczycieli rozumie smyka, który z mozołem próbuje pisać i czytać poprawnie, ale nie wiedzieć czemu wazon ciągle brzmi dla niego jak: fason.

Muszę zaznaczyć, że większość dzieci mających tego rodzaju kłopoty jest najnormalniejsza pod słońcem. Tak jak ich rówieśnicy lubią one zabawy, sport, muzykę, towarzystwo innych kolegów. Są tak samo inteligentne. Są wśród nich dzieci o przeciętnych zdolnościach czy inteligencji, ale zdarzają się też wybitnie zdolne i u utalentowane. Dla ciekawości powiem wam, że dyslektykami, bo tak nazywa się obecnie osoby mające problemy z nauką czytania i pisania, były tak sławne postacie historyczne, jak Hans Christian Andersen, Thomas Edison, Albert Einstein czy Winston Churchill. Jak widać trudności nie przeszkodziły im w rozwijaniu swoich ponadprzeciętnych uzdolnień i talentów.

Prowadzone przez naukowców badania wykazują, że dzieci z dysleksją rozwojową stanowią około 15 proc. populacji szkolnej. Do najczęstszych form dyslektycznych należą trudności w czytaniu (dysleksja), w poprawnym pisaniu (dysortografia) oraz niskim poziomie graficznym pisma (dysgrafia). Najczęściej dysleksję, dysortografię rozpatruje się jako zaburzenie uwarunkowane opóźnionym lub nieprawidłowym kształtowaniem się funkcji rozwojowych. Symptomy dysleksji zależą od wieku dziecka i stopnia nasilenia zaburzeń leżących u podstaw prawidłowej nauki czytania i pisania, czyli funkcji słuchowej, wzrokowej, kinestetyczno-ruchowej. Odzwierciedlenie zaburzeń poszczególnych funkcji ma miejsce nie tylko przy nauce języka polskiego, ale i matematyki, geografii, a zwłaszcza w nauce języków obcych. Bardzo istotne jest to, aby nauczyciel wiedział o istnieniu dysleksji i potrafił umiejętnie odróżnić ucznia leniwego, opóźnionego, o obniżonych możliwościach intelektualnych od ucznia z dysleksją .Aby zdiagnozować dysleksję i dysortografię, należy przeprowadzić dokładne badania psychologiczne, pedagogiczne i anamnestyczne.

Czytanie i pisanie to wyższe czynności psychiczne. U ich podstaw leżą funkcje poznawcze i ruchowe, tzn:
- percepcja (spostrzeganie wzrokowe, słuchowe, kinestetyczne, dotykowe)
- pamięć
- uwaga
- mowa
- myślenie
- motoryka rąk
- czynności ruchowe narządów mowy
- (pośrednio) motoryka duża.

Wszyscy badacze są zgodni, że przede wszystkim zaburzenia percepcyjne i ruchowe (głownie motoryka rąk) oraz ich współdziałanie odpowiedzialne są za występowanie specyficznych trudności w uczeniu się czytania i pisania.

Dysleksja rozwojowa to zaburzenia manifestujące się trudnościami w nauce czytania i pisania, mimo zastosowania obowiązujących metod nauczania, normalnej inteligencji i sprzyjających warunków społeczno-kulturowych. Jednakże jej etiologia nie jest do końca znana. Wymienia się kilka koncepcji:

1. koncepcja genetyczna, upatrująca przyczynę w dziedziczeniu tych zmian w centralnym układzie nerwowym (CUN), które powodują zaburzenia funkcjonalne i trudności w czytaniu, pisaniu;
2. koncepcja opóźnionego dojrzewania (CUN)-upatrująca przyczynę trudności w spowolnieniu dojrzewania CUN i zaburzeń funkcjonalnych (czynniki patogenne: geny i hormony);
3. koncepcja organiczna- upatrująca przyczynę w mikrouszkodzeniach struktury tych okolic mózgu, które realizują czynność czytania i pisania (czynniki patogenne: chemiczne, fizyczne, biologiczne, które oddziałują na CUN w okresie okołoporodowym);
4. koncepcja hormonalna- w wyniku nadprodukcji hormonów, np. testosteronu, występuje niedokształcenie struktury niektórych okolic kory mózgowej oraz nieprawidłowy model rozwoju mózgu, tzn. zablokowanie rozwoju lewej półkuli i kompensacyjny rozwój prawej półkuli; wobec tego we wczesnym dzieciństwie mowa tych dzieci rozwija się z opóźnieniem, długo ustala się lateralizacja, a w okresie szkolnym pojawiają się dodatkowo trudności w czytaniu i pisaniu o charakterze dysleksji i dysortografii;
5. koncepcja psychodyslektyczna- upatruje przyczyny w zaburzeniach funkcjonalnych CUN na skutek urazów psychicznych i stresów.

Koncepcje te są ze sobą powiązane, wręcz się uzupełniają. Potwierdzenie jednej z nich w przypadku konkretnego dziecka nie wyklucza pozostałych. Dlatego mówi się o poliefiologii, czyli wieloprzyczynowości dysleksji.

Dysleksja nie jest chorobą lecz skutkiem niekorzystnych czynników działających na CUN, co powoduje gorsze jego funkcjonowanie w niektórych zakresach, to zaś wyraża się wybiórczymi trudnościami w uczeniu się. W niektórych przypadkach możliwe jest zapobieganie dysleksji rozwojowej poprzez wczesną diagnozę i interwencję (tak jak szczepienia ochronne zapobiegają chorobom zakaźnym). Dzieci "ryzyka dysleksji" o dysharmonijnym rozwoju psychomotorycznym już w okresie przedszkolnym powinno być poddane specjalnym ćwiczeniom wyrównującym parcjalne opóźnienia w ich rozwoju lub też osłabiającym ich nasilenie. Praca korekcyjno-kompensacyjna uzależniona jest od typu dysleksji:
1. dysleksja typu wzrokowego powstaje przy zaburzeniach percepcji i pamięci wzrokowej powiązanej z zaburzeniami koordynacji wzrokowo-ruchowej i wzrokowo-przestrzennej.
2. dysleksja typu słuchowego uwarunkowana jest zaburzeniami percepcji i pamięci słuchowej dźwięków mowy, najczęściej powiązana z zaburzeniami funkcji językowych.

Najskuteczniejszym podejściem metodycznym w nauczaniu dzieci dyslektycznych jest uczenie polisensoryczne. Przykładem jest francuska metoda Le Bon Deport, którą na grunt polski przeniosła prof. Marta Bogdanowicz ("Metoda Dobrego Startu"). Metoda ta zawiera syntezę elementów wzorkowych, słuchowych i ruchowych. Może być stosowana wobec dzieci opóźnionych w rozwoju, dysharmonijnie rozwijających się, z zaburzeniami zachowania. Jest ona zwykle stosowana jako jedna z wielu metod oddziaływania terapeutycznego. Z pewnością jest dobrą metodą profilaktyczną do zastosowania w pach przedszkolnych

Metodę nauki czytania dzieci najmłodszych wykorzystującą naturalną ich ciekawość i spontaniczność poznania, prezentuj e Irena Majchrzak w publikacji: Wprowadzenie dziecka w świat pisma. Dzięki zapoznaniu dziecka z obrazem własnego imienia oraz wizytówkami innych dzieci z grupy możemy uczyć liter, dzielenia na sylaby, wyodrębniania głosek oraz zapisu literek w odpowiednich liniach. Pani Majchrzak zwraca uwagę, że za pomocą pisma można komunikować się już z 3-latkiem.

Skuteczną i atrakcyjną jest "Metoda 18 struktur wyrazowych", zaprezentowana przez panie Ewę Kujawę i Marię Kurtynę. Propozycja 18 zestawów ćwiczeń uporządkowanych według zasady stopniowania trudności opiera się na analizie sylabowo-głoskowej. wyrazów w powiązaniu z ich budową literową

Bardzo dobrą pomocą jest metoda Marianny Frostig do rozwijania percepcji wzrokowej. Ćwiczenia zawarte są w trzech zeszytach o różnym stopniu trudności. Stymulują zdolność do sharmonizowania ruchów gałek ocznych z ruchami całego ciała lub którejś jego części.

Metodą XXI wieku nazwała Maria Grzegorz metodę ONE BRAIN "Jednolity mózg". Wchodzi ona w zakres kinezjologii, a ma za zadanie pobudzić do działania obie półkule mózgowe oraz ich wzajemne oddziaływania.

Bardzo lubiane przez dzieci są gry i zabawy zaproponowane przez Bar arę Markowską w metodzie treningu zdolności intelektualnych. Zadania obejmują materiał figuralny, symbolicźt1y i semantyczny (rozumienie i ekspresja).

Zestaw wzorów do ćwiczeń grafomotoryki skonstruowała Hanna Tymichowa ze Słowacji. Łączą one elementy relaksacji i usprawnienia małej motoryki. Zaprojektowała również nasadkę na długopis z masy plastycznej, dzięki której dziecko poprawnie chwyta ołówek i nie ściska go nadmiernie. Propozycje Hanny Tymichowej uzupełniła i rozszerzyła o bardziej skomplikowane obrazy prof. Marta Bogdanowicz.

Praca terapeutyczna z dziećmi ze specyficznymi trudnościami w nauce wymaga stosowania różnorodnych metod, odmiennych od tych, które proponuje się w szkole. Dopiero po kilku latach można zauważyć efekty włożonego trudu. Często po tzw. "martwym okresie" następuje nagły skok. Wobec czego nie należy załamywać się minimalnymi rezultatami, ale starać się aby były one systematyczne. Pomóc dziecku możemy tylko wówczas, gdy rozpoznamy problem i zaakceptujemy ucznia takim, jakim jest Celem nadrzędnym terapii pedagogicznej jest tworzenie sytuacji do wszech. stronnego rozwoju dziecka na miarę jego możliwości.

Propozycje gier i zabaw dydaktycznych dla dzieci dyslektycznych można znaleźć w publikacjach książkowych m.in.: M. Bogdanowic2 L. Czajkowskiej, M. Dmochowskiej, T. Danielewicz, A. Koźmińskiej, J. Magnuskiej, B. Sawy, T. Gąsowskiej, B. Zakrzewskiej,

J. Mickiewicz, J. Jastrząb, Z. Stępkowskiej-Pietrzak, E.Waszkiewicz M.Pietniun, H. Wasyluk-Kuś, A. Smoleńskiej i wielu innych przedstawicieli polskiej myśli pedagogicznej.

Czy wszystkie dzieci, które mają trudności w czytaniu i pisaniu to dzieci dyslektyczne?

Nie. Można wymienić wiele przyczyn dla których dziecko ma trudności w pisaniu i czytaniu. Jedną z nich jest opóźnienie rozwoju umysłowego, o zróżnicowanym stopniu. Tak więc bardzo dużo trudności mają dzieci z inteligencją niższą niż przeciętną, jeszcze większe- dzieci upośledzone umysłowo w stopniu lekkim. Najcięższe, trudności mają dzieci głębiej upośledzone umysłowo. Zależnie od stopnia upośledzenia niektóre mogą opanować umiejętność czytania i pisania w stopniu elementarnym (czytanie prostych tekstów, krótkich wypowiedzi na. piśmie), inne potrafią się jedynie podpisywać własnym nazwiskiem i rozumieć niektóre napisy- szyldy. Są i takie, które się nigdy tego nie nauczą.

Inną przyczyną trudności jest zaniedbanie środowiskowe. Dziecko nie osiągnęło stanu gotowości do nauki pisania i czytania w okresie przedszkolnym: nie zna wielu słów, nie umie się wypowiadać, ma wadliwą wymowę, nie umie i nie lubi rysować, nie nauczyło się skupiać uwagi na zadaniach typu umysłowego itp. Dzieje się tak gdy rodzice nie poświęcają dziecku czasu i nie interesują się jego rozwojem, sami też nie stanowią dla niego dobrych wzorów.

Dalszą przyczyną są błędy dydaktyczne szkoły: nauczyciel jest źle przygotowany lub nie wypełnia swoich obowiązków, nauczyciele często się zmieniają, dziecko uczy się w niewłaściwych warunkach; w przedszkolu i w klasie "O" nie zrealizowano programu przygotowania dziecka do nauki czytania i pisani nie zainteresowano książką, nie nauczono czytać w klasie "0",wyższych nie utrwalono zasad ortografii itp.

Trudności w czytaniu i pisaniu mają też dzieci z wadami wzroku i słuchu ( niedosłyszące, niedowidzące i z poważniejszymi wadami wzroku), porażeniem lub niedokształceniem narządów ruchu. Trudności w nauce czytania i pisania mogą mieć również dzieci niedojrzałe emocjonalnie i społeczne do szkoły i pracy umysłowej. Nie są one zainteresowane słuchaniem bajek czy czytaniem książek, oglądaniem obrazków, wykonywaniem zadań wymagających wysiłku
i koncentracji uwagi. Ich działanie nie jest dowolne i intencjonalne. Nie mają one motywacji do nauki, wolą zabawę. Nie umieją rozstać się z rodzicami, nie potrafią przystosować się do grupy rówieśników.

BIBLIOGRAFIA

Bogdanowicz M.: O dysleksji. Lublin: LINEA 1994. Bogdanowicz M.: Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym. Warszawa: WSiP, 1985.
Bogdanowicz M.: Metoda dobrego startu. Warszawa: WSiP, 1989.
Czajkowska 1., Herda K.: Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole. Warszawa: WsiP, 1996.
Dmochowska M.: Zanim dziecko zacznie pisać. Warszawa PZWS, 1973.
Danielewicz T., Koźmińska A., Magnuska J.: Terapia uspokajająca i rozwijająca dla dzieci nerwicowych i dyslektycznych. Warszawa: PTHB,1974.
Frostig M., Home D.: Wzory i obrazki. Warszawa: Polskie Towarzystwo Psychologiczne, 1987.
Gąsowska T., Pietrząk-Stępkowska Z.: Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu. Cz. I-II. Warszawa: WSiP,1978.
Jastrząb J.: Gry i zabawy w terapii pedagogicznej. Warszawa:, Centrum Doskonalenia metodycznego Poradni Wychowawczo-Zawodowych, 1990.
Jastrząb J.: Usprawnianie funkcji percepcyjno-motorycznych dzieci dyslektycznych. Warszawa: Centrum Doskonalenia Metodycznego Poradni Wychowawczo-Zawodowych, 1990.,
Majchrzak: L: Wprowadzenie dziecka w świat pisma. Warszawa: WSiP,1995.
Nowak J.E.: Pedagogiczne problemy słuchu fonematycznego u uczniów z trudnościami w czytaniu i pisaniu. Bydgoszcz: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 1994.
Kujawa E., Kurzyna M.: Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu metodą 18 struktur wyrazowych. Warszawa: WSiP,1994.
Sawa B..: Jeżeli dziecko źle czyta i pisze. Warszawa: WSiP,1987.
Waszkiewicz E: Zestaw ćwiczeń do zajęć korekcyjno-kompensacyjnych dla dzieci przedszkolnych. Warszawa: Centrum Doskonalenia Metodycznego Poradni Wychowawczo- Zawodowych, 1990.
Zakrzewska B.: Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu. Warszawa: WSiP,1996.

 

Opracowanie: mgr Bożena Kiszło

Wyświetleń: 2012