Katalog Iwona Kalwasińska-Nowak Przyroda, Referaty Dlaczego ogrody zoologiczne?Dlaczego ogrody zoologiczne?WSTĘP Wiele osób uważa, że ogrody zoologiczne są więzieniem dla zwierząt i należałoby je pozamykać. Inni natomiast twierdzą, że jest to jedyny sposób na uratowanie ginących gatunków. Ogrody zoologiczne są oskarżane, o trzymanie zwierząt w za małych klatkach i hodowanie ich w nienaturalnych warunkach. Obecnie ogrody dążą do wytworzenia zwierzętom środowiska zbliżonego do naturalnego. Ogrody zoologiczne w Polsce przyjmują corocznie ogromne rzesze zwiedzających. Są wśród nich tacy, których interesują zwierzęta w ogóle, tacy, co systematycznie odwiedzają swoich ulubieńców, a także tacy, którzy przychodzą tu z gośćmi, traktując zoo jako atrakcyjną placówkę swego miasta, a równocześnie teren spacerowo-wypoczynkowy. Niniejsza praca powinna, przynajmniej częściowo, zaspokoić ciekawość sympatyków ogrodów zoologicznych i zachęcić do odwiedzenia zoo tych, którzy z jakichś względów nie mogli tego dotychczas uczynić. Mam również nadzieję, że dzięki niej zwiedzający poznają lepiej psychikę zwierząt i specyfikę zoo, co powinno wpłynąć na ustalenie właściwego stosunku zwiedzających do zwierząt. Nie ma bowiem wątpliwości, że wszyscy, którzy przychodzą do zoo, są miłośnikami zwierząt, ale nie wszyscy wiedzą, jak należy się wobec nich zachowywać, wskutek czego czasami niepotrzebnie je niepokoją lub karmią. RYS HISTORYCZNY Już od zarania dziejów zwierzęta pomagały człowiekowi pokonywać trudy prymitywnego, pierwotnego życia. Użytkował je jako źródło pokarmu i materiału na okrycia. Służyły mu również jako środki transportu i modele działalności twórczej. Tak więc, człowiek od dawna starał się trzymać zwierzęta w pobliżu siebie, przy czym oprócz zwierząt ściśle użytkowych, w pewnym okresie zaczęto zakładać menażerie, w których trzymano różne dzikie zwierzęta. Ogrody zoologiczne istnieją już od wielu wieków. Np. Chińczycy mieli ogrody zoologiczne już przed 3 tysiącami lat, a w starożytnym Egipcie kapłani hodowali w ogrodach przy świątyniach lwy i pawiany. Wielcy władcy trzymali zazwyczaj w swoich zamkach dzikie zwierzęta głównie w celu podkreślenia swojej potęgi i bogactwa. Za ich przykładem szli pomniejsi książęta i właściciele ziemscy. Menażerie te, podkreślające wspaniałość i bogactwo danego władcy, były dostępne tylko dla nielicznej, wybranej grupy ludzi. Niezależnie jednak od tych założeń zwierzęta zwracały na siebie uwagę i budziły przyrodnicze zainteresowania ich właścicieli. Stanowiły one również cenny materiał dla badaczy. Badania Karola Darwina pobudziły zainteresowanie zwierzętami. W Europie zaczęto zakładać coraz to nowe ogrody zoologiczne. Każda większa stolica chciała mieć swoje zoo. Londyńskie Towarzystwo Zoologiczne otworzyło "Ogród Zoologiczny" w 1829 r., zoo w Amsterdamie powstało w 1851 r., we Wrocławiu w 1865 r., w Budapeszcie - w 1866 r., w Rzymie w 1919r., a w Warszawie - w 1928 roku. HODOWLA GATUNKÓW ZAGROŻONYCH Wiele gatunków rzadkich zwierząt zostało ocalonych przed całkowitym wyginięciem tylko dzięki hodowli w ogrodach zoologicznych. Niektóre z nich, np. marmozeta lwia, są dziś liczniejsze w ogrodach zoologicznych niż na wolności. Rzadka majna Rotschilda o przepięknym, białym upierzeniu hodowana jest w wielu ogrodach zoologicznych na świecie i osiedlana ponownie w swych pierwotnych biotopach na lesistych terenach wyspy Bali. Hodowla w niewoli jest jedną z metod walki o zachowanie gatunków zagrożonych, jest jednak dość niepewna i nie zawsze się udaje. Ogrody zoologiczne na całym świecie współpracują ze sobą i wymieniają zwierzęta, by powstała silna i zdrowa populacja i by zapobiec degeneracji hodowli. ZOO I INSTYTUCJE EDUKACYJNE Istotnym zadaniem ogrodów zoologicznych jest przybliżanie społeczeństwu metod ochrony przyrody i pojedynczych gatunków zwierząt. Duże plakaty lub tablice informacyjne mogą wzbudzić zainteresowanie problemami hodowli czy ocalenia niektórych gatunków. Również naukowcy widzą w zoo możliwość badania zachowań zwierząt. Dzięki kontaktowi, który mogą tu nawiązać ze zwierzętami, ludziom łatwiej jest zrozumieć ich problemy. W miarę wzrostu zainteresowań naukami biologicznymi kierownictwo ogrodów zoologicznych obejmowali wybitni specjaliści. Toteż ogrody zoologiczne powstałe w początkach XIX wieku miały już służyć nie tylko licznym zwiedzającym, ale również do prac badawczych. Pierwszym ośrodkiem tego typu była menażeria paryskiego Jardin des Plantes, która stała się na długie lata jednym z najpoważniejszych ośrodków zoologicznych na świecie. Liczne towarzystwa naukowe założyły i do dzisiaj utrzymują własne ogrody zoologiczne (Londyn, Antwerpia, Amsterdam, Berlin). Prowadzi się w nich liczne badania naukowe, m.in. badania dotyczące pielęgnacji dzikich zwierząt w tzw. niewoli lub - jak to się określa obecnie - w warunkach wiwaryjnych. Na podstawie wyników tych badań opracowuje się instruktaż dla ośrodków nowo powstających. Rozwój takich ośrodków, zwanych ogrodami zoologicznymi lub krótko zoo, trwa po dzień dzisiejszy, niezależnie od równoległego rozwoju masowych środków przekazu radia, filmu i telewizji, które w przystępny sposób upowszechniają wiedzę o zwierzętach. Zważywszy, że ogród zoologiczny w swoim założeniu jest instytucją nie przynoszącą bezpośrednich zysków, pomimo poważnych nieraz inwestycji, nasuwa się pytanie: "Jakie funkcje spełnia on dzisiaj?". Należy stwierdzić, że nasza wiedza o życiu zwierząt jest nadal skromna. Co prawda po wielu kontrowersyjnych niejednokrotnie dociekaniach i dysputach podzielono świat zwierzęcy na odpowiednie jednostki systematyczne, nazwano poszczególne gatunki i określono nawet miejsce ich występowania, ale najczęściej na tym kończy się nasza znajomość zwierząt. Zoologowie są zgodni, że jeszcze dotychczas żyją na świecie nie znane nam zwierzęta. Dokładne badania prowadzone przy użyciu nowoczesnego sprzętu pozwalają nam obecnie poznać nie znane dotychczas zjawiska biologii zwierząt. Nie bez znaczenia jest również fakt, że wiele gatunków już wytępionych na wolności możemy obserwować i badać jedynie na terenie zoo, gdzie znalazły pełny azyl i zostały uratowane przed całkowitą zagładą (jak np. jeleń milu, gnu brunatne, uszak brunatny itp.). Na terenie ogrodów zoologicznych, jak w skarbcu zostaną przechowane, rozmnożone, a następnie oddane naturze jej wspaniałe twory. Pomyślne zachowanie żubra i jego powrót do wolności jest dowodem realności przedstawionych powyżej założeń. W nowoczesnym ogrodzie zoologicznym oglądamy zwierzęta występujące w zespołach zbliżonych do naturalnych, a więc pojedynczo osobniki tych gatunków, które w naturze żyją samotnie (pantery, rysie, tygrysy) oraz. w większych zespołach te, które w naturze żyją gromadnie. Mamy możliwość obserwowania tych zwierząt w ruchu, podczas posiłku, wypoczynku, snu, zabawy. Widzimy jak przeżywają okres godowy, pielęgnują młode itp. ZOO JAKO ŚRODEK DO EDUKACJI MŁODEGO POKOLENIA Wspaniała, poglądowa lekcja biologii trwa przez cały czas zwiedzania ogrodu zoologicznego. Wiadomo, że żadna szkoła ani uczelnia nie może nawet marzyć o urządzeniu tak bogato wyposażonego gabinetu czy pracowni biologicznej, jaki w pewnym sensie stanowi ogród zoologiczny. Zasadnicze znaczenie ma przy tym bezpośrednia obserwacja zwierząt. Taka obserwacja maksymalnie mobilizuje do myślenia zarówno prymusów, jak i uczniów słabszych, toteż od kilkunastu lat w wielu ogrodach zoologicznych istnieją, specjalne działy prowadzone z zasady przez wysoko kwalifikowanych nauczycieli-przyrodników, których celem jest współpraca ze szkołami w realizacji programu nauczania biologii. Lekcja lub ćwiczenia z biologii wymagają, wbrew pozorom, wnikliwego przygotowania tematu przez prowadzącego zajęcia. Przewidziane tematem zajęć zwierzę lub grupę zwierząt obserwuje równocześnie wielu uczniów lub studentów, z których każdy może zauważyć inne zjawiska biologiczne. Padają dziesiątki pytań, stawiających czasem nauczyciela w kłopotliwej sytuacji. Przedmiot obserwacji nawet podczas kilkudziesięciominutowej lekcji "demonstruje" przecież wiele gatunkowych i osobniczych właściwości porusza się bawi się. przyjmuje pokarm, wypoczywa, pielęgnuje potomstwo itp.. dostarczając obserwatorom niezapomnianych i trwałych przeżyć. Stąd też kolejną funkcją ogrodu zoologicznego jest jego pomoc w realizacji programu biologii w szkolnictwie podstawowym, średnim i wyższym. Właściwie wiele zjawisk objętych programem nauczania można dobrze poznać oglądając żywe zwierzęta w ogrodzie zoologicznym zamiast martwych pomocy gabinetu szkolnego. Wkład ogrodów zoologicznych w rozwój poszczególnych działów biologii jest wprawdzie bardzo duży, niełatwo go jednak przedstawić. Nie dokonano bowiem dotąd inwentaryzacji i podsumowania samego tylko piśmiennictwa. Wiadomo jednak, że ogrody zoologiczne wniosły wiele w rozwój prawie wszystkich działów biologii. Wiele materiałów na ten temat jest rozproszonych w publikacjach i periodykach przeróżnych kierunków i specjalności. Niezależnie zresztą od tego dorobek ogrodów zoologicznych, ich wkład w rozwój nauk zoologicznych dokumentują takie specjalistyczne wydawnictwa. W tej sytuacji próby omówienia pracy ogrodów zoologicznych jako bazy dla nauk biologicznych i dydaktyki można dokonać tylko ogólnie. Czynnikiem szczególnym, decydującym o rozwoju ogrodów zoologicznych jest fakt, że dysponują one żywymi zwierzętami. Ułatwia to bezpośrednią obserwację zwierząt i sprzyja rozwojowi takich dziedzin nauki, jak biologia zwierząt i zoopsychologia. Ogrody zoologiczne systematycznie dostarczają do muzeów zoologicznych wiele cennych eksponatów, które są przydatne do badań anatomiczno-morfologicznych. BADANIA W OGRODACH ZOOLOGICZNYCH Jeśli hodowla zwierząt w niewoli ma się powieść, musi się opierać na głębokiej znajomości ich zachowań. Stwierdzono np., że gepardy nie rozmnażały się, dopóki trzymane były razem. Po długich latach bez przychówku ogród zoologiczny w Whipsnade jako wielki sukces, mógł odnotować 100 nowo narodzonych młodych, które przyszły na świat w ciągu kolejnych 20 lat, kiedy hodowcy pamiętali o tej regule. Badania nie mogą jednak rozstrzygnąć wszystkich problemów. Populacje pandy wielkiej w Chinach są poważnie zagrożone w związku ze znikaniem odpowiednich biotopów i miejsc, gdzie rośnie bambus, który stanowi pożywienie tych rzadkich zwierząt. W ogrodach zoologicznych na całym świecie żyje zaledwie 100 pand wielkich i naukowcy nie potrafią wyjaśnić, dlaczego osiągnięto tak nikłe sukcesy hodowlane. Dzięki badaniom specjaliści z ogrodów zoologicznych dowiadują się, jakie warunki odpowiadają najbardziej różnym gatunkom, w jakim środowisku czują się najlepiej. Dopiero niedawno stwierdzono, że tresura zwierząt do pracy pod siodłem lub do występów w cyrkach, uważana zawsze za coś nienaturalnego, a nawet szkodliwego dla zwierząt, właściwie jest dla zwierząt korzystna, ponieważ zapobiega bezczynności i nudzie. Dzięki nowym osiągnięciom naukowym dzisiejsze zoo mogą stworzyć swym mieszkańcom o wiele lepsze warunki. W każdym dobrym ogrodzie zwierzęta mają zapewnione dużo przestrzeni i takie warunki życia, jakich wymaga dany gatunek. JAK WYGLĄDA PRZYSZŁOŚĆ? Jeszcze przed 50 laty ogrody były tylko szeregiem klatek ze zwierzętami. Ludzie oglądali je i niewielu z nich interesowało się ich pochodzeniem lub naturalnymi zwyczajami. Dziś, jak się wydaje, przyszłość w ogrodach zoologicznych należy nie do hodowanych obecnie w dużej liczbie słoni i lwów, ale do mniejszych zwierząt, np. żyjących w grupach świstaków i surykatek. W ogrodach zoologicznych, które hodują zwierzęta nocne i sztucznie tworzą rytm dnia i nocy, gatunki te z powodzeniem prezentowane są zwiedzającym. Takie zwierzęta jak zebry i niektóre gatunki gadów, ze względu na łatwość hodowli i małe wymogi pokarmowe, nadal pozostaną lubianymi pensjonariuszami zoo. Inne zwierzęta nie nadają się do życia w niewoli i w zoo będą się pojawiać coraz rzadziej. Naturalne zachowanie tych gatunków jest są silnie tłumione. Często dochodzi do powstania niezdrowych i stereotypowych zachowań. Duże koty przedstawiają smutny widok chodząc bezustannie tam i z powrotem po klatce, natomiast słonie chodzące jedynie po własnych śladach budzą litość. Niestety niektóre z ogrodów zoologicznych rozproszonych po całym świecie niestety do dziś hodują zwierzęta w podobnych warunkach.Opracowanie: mgr inż. Iwona Kalwasińska - Nowak Wyświetleń: 1275
Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione. |