Sześćdziesiąta piąta rocznica tajnego nauczania w czasie niemieckiej okupacji w gminie Szczurowa

Po zakończeniu działań wojennych, do końca 1939 roku, prawie wszystkie szkoły powszechne w Generalny Gubernatorstwie podjęły naukę. Również do końca tego roku wszystkie szkoły w gminie Szczurowa wznowiły swoją działalność. Natomiast niemieckie władze okupacyjne zawieszają naukę w szkołach średnich i wyższych. Do końca pierwszego kwartału 1940 roku, w szkołach powszechnych prowadzono naukę w oparciu o programy i podręczniki sprzed wojny.

Na mocy rozporządzenia Generalnego Gubernatora z dnia 16 marca 1940 roku usunięto z programu nauczania dla klas IV do VII, nauczanie literatury polskiej, historii i geografii politycznej, a nawet nauczanie śpiewu i wychowania fizycznego. Zakazano używania dotychczasowych podręczników i wyeliminowano wszelkie treści patriotyczne z programów szkolnych. Podręczniki szkolne zastąpiło czasopismo "Ster" dla klasy I i "Mały Ster" dla klasy II i III, a Elementarz dla klasy I, Mariana Falskiego zastąpił nowy elementarz Edmunda Chodaka.

Władze okupacyjne likwidują działalność organizacji i stowarzyszeń oświatowych, kulturalnych i naukowych. Zamknięto teatry, muzea i biblioteki, a nad prawidłowością realizacji zarządzeń i programów dotyczących szkolnictwa powszechnego czuwali renegaci, którzy bez uprzedzenia zjawiali się w szkołach.

Już w październiku 1939 roku w miejsce zlikwidowanego Związku Nauczycielstwa Polskiego zostaje utworzona Tajna Organizacja Nauczycielska, której zadaniem będzie organizowanie tajnej działalności oświatowej i naukowej na terenie Generalnego Gubernatorstwa, a później na ziemiach włączonych do Rzeszy. Działalność TON opierała na powołanych tajnych ogniwach okręgowych, powiatowych i gminnych, przy współpracy z innymi tajnymi organizacjami nauczycielskimi skupionymi w Międzystowarzyszeniowej Komisji Nauczycielskiej.

Na terenie G.G, tajnym nauczaniem uzupełniającym w szkołach powszechnych było objętych około 1 milion, a na terenach włączonych do Rzeszy około 5 tys. uczniów. W zakresie szkoły średniej ogólnokształcącej na tajnych kompletach naukę pobierało około 100 tys. uczniów, a na poziomie szkoły wyższej studiowało ponad 10 tys. studentów.

Oprócz działalności oświatowej i naukowej, TON organizowała również pomoc dla nauczycieli znajdujących się w trudnych warunkach materialnych i sytuacjach życiowych. Od 1941 roku nadzór nad tajną działalnością oświatową i naukową, łącznie z jej finansowaniem, przejmuje Departament Oświaty i Kultury Delegatury Rządu na Kraj.

Już w drugiej połowie października 1939 roku, na terenie Szczurowszczyzny w miejscowości Strzelce Wielkie powstaje pierwszy samoistnie działający tajny zespół nauczania w zakresie gimnazjum. Zespół obejmuje uczniów, którzy już uczęszczali do gimnazjum w Bochni i Brzesku. Jego założycielem był kierownik miejscowej szkoły Paweł Maślanka. Naukę w zespole prowadziły jego dzieci: Aleksandra, Anna, Włodzimierz, on zaś, też przy ich pomocy, prowadził z kolei powstały zespół przygotowujący uczniów do egzaminu ukończenia szkoły powszechnej. Nauka w tych zespołach trwała przez cały okres niemieckiej okupacji. Egzaminy z ukończenia poszczególnych klas i ukończenia gimnazjum, składali uczniowie przed tajną komisją egzaminacyjną w Bochni, a egzaminy z ukończenia szkoły powszechnej w szkołach siedmioklasowych.

Pod koniec 1941 roku w powiecie brzeskim powstaje Tajna Powiatowa Komisja Oświaty i Kultury, której przewodniczy doktor Franciszek Mleczko. Na referenta do spraw szkolnictwa powszechnego tej komisji, powołano Wacława Plesa, kierownika Szkoły Powszechnej w Górce.

W kwietniu 1942 roku na terenie gminy Szczurowa powstał już zorganizowany system tajnego nauczania. W kilku szkołach w gminie powstają komplety tajnego nauczania na poziomie szkoły średniej ogólnokształcącej i klasy VII szkoły powszechnej. Trud ten, podejmują bezinteresownie miejscowi nauczyciele, narażając siebie i własne rodziny na utratę wolności, a nawet życia. W pierwszym kwartale 1942 roku kierownikiem tajnego nauczania w gminie Szczurowa został Zygmunt Robaszkiewicz, kierownik Szkoły Powszechnej w Szczurowej. Za jego staraniem powstały komplety tajnego nauczania w zakresie gimnazjum, a później liceum ogólnokształcącego. W kompletach tych uczył biologii, geografii i języka polskiego. W nauczaniu przedmiotów humanistycznych, wspierał go również ks. Jan Nita. Przedmiotów ścisłych uczył J. Robaszkiewicz, języków nowożytnych mgr Jan Rasak, a religii ks. S Daniel. Uczniowie z ukończenia poszczególnych klas gimnazjalnych i licealnych składali egzamin przed tajną komisją egzaminacyjną w Brzesku, która również przeprowadzała egzaminy ukończenia gimnazjum. Egzaminy ukończenia liceum składali uczniowie już po wojnie w otwartych liceach.

Ośrodkiem tajnego nauczania w zakresie gimnazjum, w szczurowskiej gminie były Strzelce Wielkie, Szczurowa i Wola Przemykowska. W Woli Przemykowskiej w roku szkolnym 1943/44 powstaje zespół na poziomie gimnazjalnym, który prowadzą Maria i Stanisław Rogowie oraz Czesława Wojnarówna. Egzamin z ukończenia klasy I gimnazjum zdawali uczniowie przed tajną komisją egzaminacyjną w Ujściu Jezuickim w powiecie Dąbrowa Tarnowska i po zdaniu egzaminu przystąpili do realizacji programu z klasy II.

Bardziej rozbudowane było tajne nauczanie na poziomie szkoły powszechnej, przygotowujące uczniów do egzaminu ukończenia klasy VII, o pełnym programie nauczania. Nauczanie skupiało się w ośmiu miejscowościach gminy Szczurowa. Zespoły tajnego nauczania w zakresie szkoły powszechnej prowadzili: Maria i Stanisław Rogowie w Woli Przemykowskiej, Krystyna Daniel-Robaszkiewicz i Matylda Barabasz w Szczurowej, Wacław i Janina Ples w Górce, Aniela Polańska i Jan Polański w Dołędze, Włodzimierz Kubiaczyk i Romuald Majeranowski w Zaborowie, Emilia Głąb i Jan Głąb oraz Maria Skornóg w Rylowej, Tadeusz Sandel i Mieczysław Książek w Niedzieliskach, oraz znany nam już, Paweł Maślanka ze swoimi dziećmi w Strzelcach Wielkich.

Według niepełnych danych można przyjąć szacunkowo, że w tajnych kompletach w gm. Szczurowa ukończyło gimnazjum, lub jego kilka klas, około 50 uczniów, a pełną szkołę powszechną ok. 150 uczniów. Po wojnie uczniowie ci podjęli dalszą naukę w szkołach średnich.

Dzięki ofiarności polskiego nauczycielstwa, rodziców i samej młodzieży, udało się zachować ciągłość działalności oświatowej, kulturalnej i naukowej oraz po części złagodzić ogromne zapotrzebowanie po wojnie na ludzi wykształconych, tak bardzo potrzebnych przy odbudowie zniszczonego wojną i rabunkową gospodarką kraju.

 

Opracowanie: mgr inż. Karol Kozłowski
Dyrektor Publicznego Gimnazjum w Zaborowie

Wyświetleń: 711