Funkcje rodziny

Każdy człowiek żyje w określonym środowisku. Wśród wielkości ich typów jedne z nich są bardzo bliskie, inne znów odległe. Zjawiska i procesy zachodzące w środowisku życia człowieka, a więc w rodzinie, w grupie rówieśniczej, w klasie szkolnej, w mieście bądź na wsi są czymś naturalnym i oczywistym. Specyfiką środowiska wychowawczego jest to, że nie zależnie od intencji wywiera ono wpływ wychowawczy na jednostkę, pozostawia w jej psychice ślady.

Pierwszym, a zarazem najważniejszym środowiskiem wychowawczym jest rodzina. W niej dziecko styka się po raz pierwszy z innymi ludźmi, nawiązuje pierwsze kontakty, zdobywa pierwsze doświadczenia. To rodzina determinuje, modyfikuje i stymuluje rozwój dziecka.

Rodzinę tworzy grupa osób mająca ważną organizację wewnętrzną. Rodzina dysponuje środkami materialnymi takimi jak: mieszkanie, zarobki, urządzenia techniczne, a także środkami symbolicznymi np. nazwiskiem rodzinnym, tradycjami, znakami rodzinnymi. Większe jednak znaczenie ma panująca w niej atmosfera, używane wartości, normy i wzory zachowań oraz styl życia.

Od swoich rodziców małe dziecko uczy się myśleć, mówić, kontrolować i opanować swoje reakcje, a także wywierać wpływ na innych ludzi.

Dzięki wzorcom osobowym, które stanowią dla dziecka rodzice, ono wie jak odnosić się do innych, kogo lubić, kogo unikać, z kim się mniej lub bardziej liczyć, jak należy wyrażać swoją sympatię, kiedy zaś powstrzymać swoje reakcje.

Rodzina jako podstawowa grupa społeczna wypełnia istotne funkcje zaspokajając potrzeby psychiczne, emocjonalne swych członków.

Rodzina przekazuje dzieciom podstawowe wzory, zachowania, zwyczaje, wprowadza w świat wartości moralnych i wartości kultury. Funkcje rodzin przejawiają się nie tylko w stosunku do dzieci, które dzięki życiu w rodzinie wzrastają w społeczeństwo ale i współmałżonków gdyż proces dostosowania się ich w małżeństwie jest niezwykle istotny. Potrzeby rodzicielskie wychowania dzieci, przekazania im własnego świata wartości znajdą zaspokojenie w obrębie rodziny. Rodzina spełnia funkcję wymiany emocjonalnej, która dzięki zapewnieniu człowiekowi stabilizacji, bezpieczeństwa, możliwości wymiany emocjonalnej i stwarzania warunków dla rozwoju osobliwości przyczynia się do ich dojrzałości emocjonalnej do ich równowagi psychicznej. Funkcja wymiany emocjonalnej jest rozumowana jako funkcja ekspresji uczuć, zrozumienia i uznania, rozładowania napięć emocjonalnych oraz zapewniająca członkowi rodziny poczucie bezpieczeństwa.

Ta funkcja podkreśla te czynniki, z którymi związana jest harmonia życia psychicznego członka rodziny, jaką osiąga on dzięki wzrastaniu i życiu w rodzinie.

Przez wypełnienie tej funkcji rodzina przyczynia się do ugruntowania i kultywowania zdrowia psychicznego jej członków. Dzięki niej zaspokajane są potrzeby emocjonalne: miłość i przynależność, uznania i szacunku, poczucia bezpieczeństwa. Rodzina stwarza zatem swoim członkom okazji do kształtowania i wzbogacenia własnej osobliwości.

Równie ważną funkcją rodziny jest funkcja opiekuńcza.

Jednym z podstawowych zadań rodziny jest zapewnienie dzieciom odpowiednich warunków wzrostu i rozwoju. Szczególnej uwagi nabiera ona w stosunku do małych dzieci ze względu na ich całkowitą zależność od świata dorosłych, jak również ze względu na znaczenie tego okresu dla późniejszego rozwoju psychicznego i fizycznego, w tym także poznawczego, uczuciowego i społecznego.

Rodzina spełniając funkcję opiekuńczą powinna zapewnić wszystkim
codzienne "usługi" - wyżywienie, odzież, czystość mieszkania itp. Rodzina pełni opiekę nad tymi członkami, którzy nie są samodzielni: dziećmi, starcami,
osobami chorymi czy kalekimi. Rodzina zaspakaja więc potrzeby bytowe i opiekuńcze członków, przy czym zostaje zaspokojona zarówno potrzeba "troszczenia się o innych" jak i "doznawania opieki".

Opiekuńczo - usługowa funkcja rodziny jest obecnie ograniczona i wyraźnie przemieszczona, w pewnym stopniu, poza rodzinę. Niektóre z zadań opiekuńczych zostały przyjęte przez instytucje pozarodzinne. Następuje rozwój różnych instytucji opiekuńczych: żłobki, przedszkola, szkoły, internaty, świetlice itd., które częściowo przejmują funkcję opiekuńczą w stosunku do dzieci. Tę funkcję w stosunku do osób starszych, chorych, czy kalekich przejmują szpitale, sanatoria, domy opieki.

Następuje zatem przesunięcie się zadań opiekuńczych rodziny na wyspecjalizowane instytucje, najczęściej dzieje się tak w przypadkach niezbędnych. Jednakże podstawowe zadania usługowe i opiekuńcze pełni nadal rodzina, co jest ważne dla członków rodziny i dla społeczeństwa, gdyż pełnienie takich zadań pozwala na zaspokojenie psychicznych potrzeb opiekuńczych i to zarówno doznawania opieki, jak i opiekowania się kimś. W spełnianiu tych zadań rodzina jest zasadniczo nie do zastąpienia w pełni, między innymi w sprawowaniu opieki nad dzieckiem, szczególnie we wczesnym okresie jego rozwoju.

Funkcja wychowawcza należy do podstawowych funkcji rodziny. Chociaż rodzina jest jednym z elementów w systemie wychowania dzieci i młodzieży, odgrywa podstawową rolę, jest ona elementem bardzo ważnym, bo stałym, oddziałującym przez wiele lat. Dziecko zmienia środowisko rówieśnicze, instytucje wychowujące (przedszkole, szkoła) i wychowawców, nie zmienia natomiast rodziny (z wyjątkiem, gdy ulega ona rozbiciu).'

Jednym z podstawowych elementów konstruujących rodzinę jest wspólny system wartości małżonków będący istotnym składnikiem tworzącej przez nich mikrokultury rodziny. Konflikty w sferze wartości między małżonkami powodują napięcia, które wpływają niekorzystnie na wypełnianie przez rodzinę funkcji wychowawczej. Stanowią one zagrożenie dla prawidłowego przebiegu procesu przekazywania dzieciom i młodzieży norm, wartości i wzorców postępowania oraz stanowią zagrożenie dla zdrowia psychicznego, członków rodziny.

Każda rodzina tworzy własny system wartości obejmujący zarówno wartości niższe, użytkowe jak i wyższe, nadkładające sens życia. Jest to system wartości wspólny dla małżonków, a także dla ich dzieci. Małżonkowie za jedną z naczelnych wartości uważają samo życie małżeńskie, a więc pragnienie dzielenia z kimś radości i trudności dnia codziennego, a przy chęci posiadania dzieci wartością staje się także życie rodzinne, czyli pragnienie życia w gronie najbliższych - współmałżonka i dzieci.

Istnieje ponadto kilka sfer życia rodzinnego, z którymi wiążą się określone wartości, które mają znaczący wpływ w procesie wychowania dzieci. Należą tu wartości związane z wzajemnym ustosunkowaniem się członków rodziny do siebie, takie jak: miłość, przyjaźń, a także wartości decydujące o rozwoju osobowości członków rodziny i realizacji indywidualnych dążeń. Poza tym są też wartości odnoszące się do pozycji społecznej rodziny (wyznaczonej głównie przez wykształcenie i zawód rodziców) oraz pozycji ekonomicznej (wyznaczanej przez dochody rodziców). Istotne dla wychowania dzieci są również wartości związane z różnymi sposobami spędzania wolnego czasu, a więc z życiem towarzyskim, kulturalnym, uprawianiem sportu itp. Wymieniane sfery są podstawowe dla życia rodzinnego i dlatego akceptacja ich i związana z nimi hierarcha wartości ma istotne znaczenie dla więzi i spójności rodziny.

Problematyka związana z funkcją wychowania rodziny jest rozległa i różnorodna co wynika z faktu, że rodzina składa się z jednostek o dużym bogactwie cech psychicznych i fizycznych, które się wzajemnie uzupełniają bądź wykluczają.

W rodzinie kształtują się podstawowe umiejętności i nawyki zachowań. Rodzina nie tylko rozwija w dziecku pierwsze wyobrażenia o własnym miejscu w życiu społecznym i uczy pełnienia ról społecznych, ale w niej też kształtują się podstawowe cechy charakteru takie jak: obowiązkowość, uczynność, krytycyzm i samokrytycyzm, potrzeba odczuwania własnej wartości i użyteczności społecznej, takt, poczucie godności osobistej. Przy niewłaściwym klimacie wychowawczym rozwija w dziecku egoizm pasożytnictwo, wygodnictwo, obowiązujących lekceważenie praw innych ludzi oraz powszechnie obowiązujących zasad postępowania i współżycia. Oddziaływanie wychowawcze rodziny jest zróżnicowane między innymi ze względu na charakter więzi wewnątrzrodzinnej, określanej przez strukturę społeczną. Od struktury rodziny

(S. Kowalski wyróżnia rodzinę normalną, rozbitą, zreorganizowaną, zdezorganizowaną,
zdemoralizowaną, zastępczą) zależy w dużym stopniu jej funkcjonowanie wychowawcze, atmosfera i interakcje między członkami. Każda rodzina oddziałuje na dziecko pod względem wychowawczym. Bodźce emocjonalne w rodzinie stymulują rozwój dziecka.

Atmosferę wychowawczą domu rodzinnego kształtują również wzajemne postawy między rodzicami a dziećmi. Zwłaszcza wiele zależy od tego jakie w rodzinie dominują uczucia oraz to, w jaki sposób rodzice przekazują dzieciom wartościowe postawy społeczne.

Dziecko, w stosunku do którego rodzice przejawiają prawidłowe postawy jest aktywne, pewne siebie, ma pozytywną samoocenę oraz pozytywne postawy wobec innych. Jest zdolne do nawiązywania stałych przyjaźni, jest pogodne, lojalne i solidarne. Postawy niewłaściwe: odrzucenia, nadmiernej stanowczości surowości wiąże się z utrzymywaniem dystansu, unikaniem i odtrąceniem, kształtują brak wiary we własne możliwości, niepewność siebie i egoizm.

Klimat wychowawczy domu rodzinnego tworzą również stosowane przez rodziców zabiegi wychowawcze. Zadaniem wielu psychologów i pedagogów najlepsza jest rodzina typu demokratycznego. Dzieci wychowywane w tych rodzinach przejawiają samodzielność, dyscyplinę wewnętrzną, są aktywne. W takich rodzinach dziecko ma poczucie bezpieczeństwa, może być spontaniczne. Niekorzystny wpływ wywiera surowość i rygoryzm, stosowanie surowych kar, nakazów i zakazów. W takim przypadku dzieci ujawniają zmienność nastrojów, agresję, nieposłuszeństwo, bywają impulsywne i społecznie niedojrzałe. U dzieci zbyt surowo traktowanych występują zaburzenia w dziedzinie emocjonalnej, przejawiające się w reakcjach lękowych, przygnębieniu, nadpobudliwości.

Poziom kultury rodziców, tradycje panujące w rodzinie oraz uznawana hierarchia wartości wpływają na rozwój emocjonalno-społeczny i moralny dzieci.

Rodzina zatem poprzez zamierzone oddziaływania opiekuńcze i wychowawcze, a także niezmierzony wpływ, wynikający ze wzajemnych stosunków uczuciowych i zespołu interakcji między członkami, oraz przez wzory osobowe rodziców przyczynia się do fizycznego, psychicznego i społecznego rozwoju dziecka.

Gdy rodzina nie wypełnia należycie którejś z funkcji, jest w jakimś stopniu ograniczona w zakresie swojego działania, określamy ją nazwą: rodzina dysfunkcyjna. Dysfunkcyjność rodziny wpływa na jej członków, blokując określone ich potrzeby, które nie mogą być w pełni zaspokojone.
 

Opracowanie: Edyta Gryz

Wyświetleń: 5615