Ciąża u nastolatek jest wielorozmiarowym (wielopłaszczyznowym) tematem, który dotyka wszystkie kraje. Oceniono bowiem, że prawie połowa populacji na świecie jest poniżej 20 roku życia.
Według raportu WHO prawie 6-18% wszystkich porodów na świecie są to porody dziewcząt w okresie młodzieńczym. Zagadnienie to poruszane w literaturze ma wiele specyficznych aspektów, między innymi: społeczny, ekonomiczny, kulturowy, religijny, geograficzny.
Ciąża i macierzyństwo nastolatek rozpatrywano jako kwestię moralnego rozprzężenia i wzrastającej swobody seksualnej. Rzeczywistość jest dużo bardziej złożona i stanowi także kwestie społeczno-polityczne, a nie tylko moralne.

Ciąża u młodych dziewcząt nie jest obecnie zjawiskiem rzadkim ani ograniczonym do jakiegoś obszaru, czy grupy społecznej.
W pewnych kręgach kulturowych i cywilizacyjnych dziewczęta są dość często wydawane za mąż i zachodzą w ciążę w bardzo młodym wieku.
W literaturze spotyka się kilka terminów określających młode dziewczęta, które zachodzą w ciążę przed osiągnięciem dojrzałości: nieletnie ciężarne, młodociane ciężarne, małoletnie ciężarne, ciężarne nastolatki.
Określenie "nastolatka" obejmuje przedział wieku 9 lat oraz całą gamę postaw i doświadczeń.

Wśród nastolatek można wyodrębnić 2 podgrupy:

• bardzo młoda nastolatka - do 16 r.ż
  
• starsza nastolatka - 16-19 r.ż.
  
  

Terminem nieletnie lub młodociane ciężarne, matki określa się młode kobiety, które zaszły w ciążę i (lub) urodziły do 18 r.ż. taka granica została przyjęta w wielu rozwiniętych krajach świata, chociaż powszechnie wiadomo, że dawniej ciąża u 16-17-letniej dziewczyny nie budziła niczyich obaw i niepokoju. Jeszcze współcześnie w niektórych krajach świata czy społeczeństwach kulturowych dziewczynę 17-18-letnią uważa się za kobietę dojrzałą. Granica wieku jest związana z ukończeniem całego procesu dojrzewania i osiągnięciem pełnej dojrzałości płciowej i biologicznej. Jest to związane z rozwojem II i III-rzędowych cech płciowych, wystąpieniem miesiączki, ukończeniem wzrostu i osiągnięciem typowej kobiecej budowy ciała. Na ten proces wpływa wiele różnych czynników, takich jak: warunki socjoekonomiczne, klimat, sposób odżywiania, czynniki genetyczne, konstytucjonalne.
W ostatnich latach obserwuje się w Europie proces akceleracji dojrzałości biologicznej. Wcześniejsze dojrzewanie tłumaczy się zmieniającymi się warunkami socjoekonomicznymi, bardziej racjonalnym sposobem odżywiania oraz czynnikami cywilizacyjnymi. Wraz z coraz wcześniejszym osiąganiem dojrzałości biologicznej odnotowuje się stały wzrost aktywności seksualnej u nastolatków. Jednakże często nie idzie to w parze ze wzrostem poziomu wiedzy z zakresu wychowania seksualnego.

W niektórych krajach odsetek ciąż u nastolatek pozostaje na tym samym poziomie w kolejnych latach, w innych krajach odsetek ten się zwiększa. Wielu autorów podaje, że zwiększanie się liczby ciężarnych nieletnich jest zjawiskiem powszednim na świecie, chociaż w poszczególnych krajach wskaźniki różnie się kształtują.
W Stanach Zjednoczonych częstość ciąż u nastolatek jest jedną z największych w świecie, a w ostatnich latach nastąpiło dalsze jej zwiększenie o 20%. Ocenia się, że w Europie odsetek ciąż wynosi 3,4%.
W Polsce brak jest kompleksowych danych dotyczących całego kraju. Natomiast istnieją opracowania dotyczące tego problemu pochodzące z różnych ośrodków. Można jednakże przyjąć, że odsetek porodów u młodych dziewcząt w Polsce wynosi 1 - 3%.
Wraz ze zmniejszaniem się liczby porodów ogółem, w kolejnych latach zwiększył się odsetek porodów u młodocianych.


Według wielu autorów najważniejszymi czynnikami, które wpływają na bardzo wczesne rozpoczynanie współżycia są czynniki socjalne i środowiskowe. Natomiast brak dostatecznej wiedzy na temat antykoncepcji oraz wczesna inicjacja wydają się mieć decydujący wpływ na liczbę ciąż u młodocianych oraz brak akceptacji macierzyństwa.
Różne czynniki wpływają na dużą liczbę ciąż u nastolatek.

Środowisko rodzinne w przeważającej większości dostarczać młodzieży powinno atrakcyjnych modeli męskości i kobiecości, klimatu miłości i wspólnoty małżeńskiej, jednak rodzice często uchylają się od uświadamiania seksualnego młodzieży. Dzieje się tak, ponieważ pośpiech życia, pęd za pieniądzem, podejmowanie pracy zarobkowej na wielu etatach, a przez to nieobecność rodziców w życiu dzieci, rozluźnienie więzi rodzinnych, nieporozumienia między dorosłymi a młodzieżą, upadek autorytetu ojca i matki powodują, że rodzice mają coraz mniejszą kontrolę nad dziećmi.
Badania dowodzą, że nastolatki pochodzące z rodzin niepełnych i rodzin, gdzie rodzice będąc w rodzinie, mieszkając w jednym domu nie uczestniczą w jego życiu, częściej zachodzą w ciążę.
Bierze się to z różnorodnych funkcji, które pełnią rodzice w życiu dziecka. Dostarczają oni między innymi nastolatkom wzorów zachowań - męskości przez ojca i kobiecości przez matkę. Brak któregokolwiek może "zubażać" dziecko w tę wiedzę i nieświadomie popychać ku jej poznaniu, doprowadzając do nawiązywania różnych kontaktów.

Brak ojca, jak również rzadkie i słabe kontakty z nim mogą wyzwalać u młodych dziewcząt potrzebę akceptacji innych mężczyzn, poszukiwania mężczyzny, który będzie dla niej wzorem męskości, a także otoczy ją zwykłym ciepłem i czułością, której nie doświadczyła od swego ojca. Z badań wynika również, że partnerami seksualnymi i ojcem dziecka często są starsi od nastolatek mężczyźni. Można to zjawisko tłumaczyć na wiele sposobów, np.: zafascynowanie młodością dziewczyny dojrzałych mężczyzn czy doszukiwaniem się w partnerze cech nieobecnego w życiu nastolatki ojca.

Brak szerokiego i właściwego upowszechnienia wiedzy o płciowości i wspólnym życiu seksualnym poza rodziną także w szkole sprawia, że głównym źródłem modelowania kulturowego pozostaje środowisko rówieśnicze, które z racji swych niekompetencji jest czasami przeszkodą, a nie pomocą w dojrzewaniu psychospołecznym. Brak lub niedostateczne wychowanie seksualne w domu i w szkole przyczynia się do popularności erotyzmu w wydaniu zachodnim, co często powoduje naśladownictwo i snobizowanie się, niektórych środowisk młodzieżowych.
Wpływ rówieśników na rozpoczynanie współżycia płciowego przez nastolatki jest bardzo duży.
Niektóre dziewczęta godzą się na współżycie płciowe z ciekawości i przekory, szczególnie, gdy koleżanki twierdzą, że już "przez to przeszły", niekiedy z przypadku i z obawy utraty chłopaka, z którym się chodziło. Aktywność seksualna traktowana jest przez dziewczęta jako przejaw dojrzałości, podobnie jak picie alkoholu i palenie papierosów. Chodzenie z chłopakiem może być konieczne do uzyskania akceptacji przez środowisko rówieśników.

Nastolatki często otrzymują informacje o seksie jako romantycznym i ekscytującym z filmów, radia, telewizji, czasopism. Seksualność podkreślają reklamy, zachowania bohaterów seriali telewizyjnych, idole muzyki pop. Mimo wysiłków, środki masowego przekazu są znacznie mniej skuteczne w przekazywaniu młodzieży wiedzy o fizjologii i budowie ich ciała, niż w promowaniu "romantycznej miłości".
Postawy społeczeństwa w odniesieniu do stosunków przedmałżeńskich uległy zmianie w ciągu ostatnich lat. Dlatego też ciąża ze związku nieformalnego nie porusza już opinii publicznej jak kiedyś, przez co bardzo rzadko jest potępiana. Wielu dorosłych decyduje się na wspólne życie bez zawierania ślubu i nastolatki często idą w ich ślady korzystając ze znacznie większej niż kiedyś niezależności.
Wiedza nastolatek o zapobieganiu ciąży jest niewystarczająca i niedostateczna. Dziewczyny podejmując współżycie płciowe często nie myślą, że mogą zajść w ciążę. Innym powodem niestosowania środków zapobiegających ciąży jest przekonanie o małym ryzyku ciąży w ich wieku czy też względy religijne.

Najczęściej dziewczyny stosują mechaniczne środki zapobiegające ciąży (prezerwatywy, kapturki naszyjkowe), chociaż wiele z nich uważa, że są zbyt uciążliwe, niepewne, niewygodne i niekiedy mogą świadczyć o rozwiązłości, gdyż osoba używająca te środki niejako przewiduje odbycie stosunku.
Stosowanie pigułek antykoncepcyjnych uważane jest za wygodne i za metodę pewną. Jednakże dziewczyny nie zawsze przyjmują je prawidłowo, a więc często ich działania są nieskuteczne.
Młode dziewczyny zazwyczaj na temat antykoncepcji wiedzą niewiele, bowiem rzadko bywa on poruszany w domu i w szkole. Zamiast rzetelnej, dokładnej informacji często słyszą opinie o ich niekorzystnym wpływie na młody organizm: "pigułki powodują tycie", "antykoncepcja jest nieskuteczna poniżej 16 roku życia". Ponadto nastolatki niechętnie zgłaszają się do lekarza w celu pomocy w wyborze środków antykoncepcyjnych. Wynika to z lęku przed samym lekarzem, przed jego niepochlebnymi opiniami, z braku zaufania, zawstydzenia. Niektóre młode dziewczyny nie akceptują żadnej z metod zapobiegania ciąży. Związane jest z jej wychowaniem, w którym mocno jest zakorzeniony pogląd, że seks przed ślubem jest rzeczą złą a środki antykoncepcyjne nie powinny być stosowane i jest to temat tabu.

Zdarza się także, że ciąża jest wynikiem gwałtu. Przeważnie jest to osoba, którą młoda dziewczyna zna, której ufa, może to być sąsiad, ojczym, ojciec koleżanki. Z obawy przed presjami otoczenia, posądzeniu o kłamstwo, dziewczyny nie wyjawiają kto jest ojcem dziecka, lub też uciekają z miejsca swego zamieszkania.
Tragiczny jest także fakt, że matkami zostają również nastolatki upośledzone umysłowo, które godzą się na współżycie pod wpływem gróźb, przekupstwa (pieniądze, słodycze). Zostają one podstępnie zwabione i wykorzystane seksualnie, nie wiedząc właściwie co się z nimi dzieje.

Brak właściwej, dopasowanej do poziomu inteligencji, edukacji seksualnej u osób upośledzonych jest istotnym czynnikiem ryzyka. Stereotypowe myślenie społeczeństwa oraz mity ukazujące osoby upośledzone umysłowo jako aseksualne i nieatrakcyjne "obiekty" wobec, których można czuć jedynie litość i współczucie - mogą skłaniać do wniosku, że osoby te nie powinny znaleźć się wśród osób zagrożonych przemocą. Rzeczywistość ukazuje nam jednak inną sytuację: mimo swej nieatrakcyjności osoby te są często ofiarami gwałtów, stosunków kazirodczych, przemocy fizycznej, perwersji, zaczepek, itd.

Jeśli ludzie upośledzeni spostrzegani są w społeczeństwie jako "podludzie", może to redukować wewnętrzne hamulce i zakazy u potencjalnych przestępców seksualnych. W rzeczywistości widzą oni, że osobom upośledzonym umysłowo brak jest pewności siebie, brak werbalnych umiejętności i możliwości wyrażenia swojej opinii - a zatem postrzegają je jako "łatwe ofiary".
Ciąża u nastolatki nie zawsze jest przypadkowa, nie zaplanowana. Niektóre dziewczęta widzą w ciąży ucieczkę od ponurej atmosfery domu rodzinnego, gdzie nie czują się kochane, a często są krzywdzone i molestowane seksualnie.
Badania dowodzą, że dzieje się tak u dziewcząt pochodzących z niezamożnych środowisk, przeludnionych mieszkań i niepełnych rodzin oraz rodzin gdzie nadużywa się alkoholu.

Dużym niebezpieczeństwem dla młodych dziewcząt są narkotyki i prostytucja. Niektóre dziewczęta uciekają z domu z nadzieją spędzenia dalszego życia bez biedy, ubóstwa i nędzy, które to często goszczą w ich domach. Najłatwiejszym sposobem zarobienia pieniędzy na życie jest - prostytucja. W dzisiejszych czasach, kiedy liczy się osoba z pieniędzmi, osoba ładnie ubrana i zadbana, powoduje, że nastolatki nie mają oporów przez takim sposobem zarabiania środków do życia. Dodatkowo jednakże nie podejmują żadnych działań zabezpieczających się przed niepożądaną ciążą.
Łatwy dostęp i coraz szersze rozpowszechnianie różnych środków odurzających w połączeniu z prostytucją, stwarza wiele możliwości niekontrolowanych a nawet często nieświadomych krótkich związków kończących się ciężą.
Dojrzałość fizyczna nastolatek nie koresponduje z ich dojrzałością psychiczną. W związku z tym, ciąża u dziewcząt bywa najczęściej wynikiem jej niedojrzałości i stanowi ważne zagadnienie społeczne ze względu na brak samodzielności materialnej i częsty brak zainteresowania młodocianej matki własnym dzieckiem. Poza tym dziewczęta te są uczennicami bądź zdobywają zawód, a więc nie są przygotowane ani psychicznie ani materialnie do wychowywania samotnie dziecka a brak opieki ojcowskiej dla nieślubnego dziecka wpływa niekiedy ujemnie na jego start życiowy. Obowiązek ten spada przeważnie na rodziców lub państwo.

Ciąża jest często przyczyną przerwania nauki przez dziewczęta, porzucenia szkoły, do której już często nie wraca. Jest to kolejny ważny problem rzutujący na przyszłe życie młodej dziewczyny i jej dziecka.
Z wielu przyczyn lata "naste" nie są dobrym okresem do zachodzenia w ciążę. Zgodnie jednak z naturą wiele nastolatek podejmuje aktywność seksualną, a część z nich zachodzi w ciążę.

Ciąża we wczesnych latach życia staje się coraz bardziej prawdopodobna, gdyż są to lata uczenia się, gromadzenia doświadczeń. Przy lepszym przykładzie ze strony rodziców, bardziej szczegółowym nauczaniu oraz mniejszej liczbie dwuznacznych informacji w środkach masowego przekazu, młodzież może stać się bardziej świadoma konsekwencji swoich poczynań i liczba niechcianych ciąż może się zmniejszyć.

Opracowanie: Małgorzata Sawicka

Wyświetleń: 1204