Katalog

Elżbieta Sławska
Zajęcia zintegrowane, Artykuły

Istota edukacji teatralnej w wychowaniu dziecka w wieku przedszkolnym

- n +

Istota edukacji teatralnej w wychowaniu dziecka w wieku przedszkolnym

Zabawy dramatyczne dają dziecku radość i zapewniają rozwój. (L. Rybotycka) Edukacja teatralna wkracza w życie małego dziecka w okresie, w którym jest ono najbardziej twórcze (5, 6 r. ż). Przedszkolak angażując się w zabawy o charakterze teatralnym, robi to, ponieważ sprawia mu ogromną radość i przyjemność. Silna, wrodzona potrzeba fikcji, przekształcania rzeczywistego świata, tęsknota dziecka do tego, aby być kimś, aby czynnie uczestniczyć w wielkiej przygodzie, stanowią odpowiednie pole do kształtowania: wrażliwości estetycznej, moralnej i społecznej. R. Miller (1968), która rozpowszechniła w literaturze termin edukacji teatralnej, twierdzi, iż "edukacja teatralna powinna opierać się na wiązaniu twórczej aktywności dziecka z procesami percepcji tego co może obejrzeć na scenie (...) polegać na takim wprowadzaniu dziecka w świat fikcji, ażeby ukierunkować proces odkrywania świata zewnętrznego (...) siebie jako twórczą osobowość (...). W trakcie edukacji teatralnej dzieci zdobywają świadomość, że grając przedstawiają kogoś, kim nie są, że wymyślają zdarzenia i postacie po to, żeby lepiej zrozumieć wszystko, co je spotyka i jeszcze może spotkać".1 Istotą teatru nie jest miejsce (scena), plastyka (scenografia), muzyka, literatura. "Teatr to spotkanie Aktora i Widza, którzy umawiają się na pokazywanie wzbudzające przeżycia różnorodnych stanów emocjonalnych" 2 (M. Gliniecki 1999). W teatralnych doświadczeniach kształtuje się u dziecka - widza i aktora - specyficzne, głębokie przeżycie artystyczne, będące podstawą późniejszej recepcji teatru. Edukacja teatralna pozwala wychować aktora i widza, który będzie odczuwał potrzebę kontaktu z teatrem, będzie reagował na barwę, muzykę, światło, piękno słowa i ruchu. Przedszkolak w zabawie raz jest jej reżyserem, innym razem aktorem, widzem, jak również twórcą nowego świata - teatru zabawy. W literaturze przedmiotu brak jest jednoznacznej klasyfikacji technik - form teatralnych. B. Stankiewicz (1979) przyjmuje następujący podział: "W formach teatru tworzonego przez samo dziecko należy wymienić spontaniczną działalność zabawową, zabawy inscenizowane i zabawy w teatr. Do form teatru tworzonego dla dziecka przez dorosłych należy zaliczyć te, w których wystąpił dialog lub monolog z zastosowaniem pacynek (względnie kukiełek) i widowiska lalkowe. Mogą one być organizowane przez nauczycielki,... lub przedstawienia zawodowego teatru lalek".3 L. Maksymowicz do technik - form teatralnych zalicza: teatr lalek, teatr cieni, teatr dramatyczny, teatr pantomimy, zabawy, gry dramowe, zabawę w teatr lub teatr samorodny jako miejsce swobodnej ekspresji dziecka (por. 2002)4. J. Dorman (1981) twierdzi, iż "zabawa w teatr" to nie szkoła aktorstwa, lecz szkoła życia5. Dziecko nie jest aktorem ono bawi się w teatr, tak więc zadania aktorskie nie mogą przekraczać możliwości dzieci, krępować ich i pozbawiać własnej osobowości. Atmosfera swobody i radości powinna dawać uczestnikom zabawy w teatr poczucie odprężenia i bezpieczeństwa, w której jest wiele miejsca na śmiech. Charakterystyka wybranych technik - form teatralnych:
  • Podstawą teatru lalek jest lalka, która pełni taką samą funkcję jak aktor w teatrze. Animowana jest przez aktora - lalkarza, najczęściej ukrytego za parawanem, czasem występującego razem z lalką na scenie. Podstawowe typy lalek teatralnych to: kukiełka, pacynka, jawajka, marionetka. Teatr lalek, to teatr dla wszystkich widzów w każdym wieku. W zależności od treści zadowolić może przedszkolaka, jak i dorosłego odbiorcę.
  • Teatr cieni polega na rzutowaniu na biały, matowy ekran cieni przedmiotów, płaskich lalek - wycinanek, które pojawiają się między ekranem a źródłem światła, umieszczonym za aktorami.
  • Teatr pantomimy to nieme przedstawienie sceniczne, gdzie fabuła przedstawiona jest za pomocą mimiki i ruchów ciała. Tematy zabaw pantomimicznych można znaleźć w najbliższym otoczeniu dziecka: w domu, przedszkolu, na ulicy, itp.
  • Inscenizacja to spektakl teatralny przeznaczony do wystawienia przed widownią i podlegający osądowi artystycznemu. Punktem wyjścia jest scenariusz np. bajki, baśni, opowiadania, montaż. Dzieci muszą tekst znać na pamięć. Można zastosować scenografię, kostiumy, rekwizyty, muzykę, światło, ruch itp. (por. Bernacka, 2000)6.
  • Drama edukacyjna - uzupełniająca to "metoda dydaktyczno - wychowawcza angażująca w działanie ucznia całą jego wiedzę o świecie, tworzącą nowe jej jakości w związku z wykorzystaniem wyobraźni, emocji, zmysłów, intuicji. Drama jest spontanicznie improwizowana i nigdy nie daje się powtórzyć w tej samej formie" 7 (Pankowska 2000). W dramie nie wykorzystuje się gotowych scenariuszy, ma zatem charakter "otwarty". Każda osoba uczestnicząca w dramie działa na swoim poziomie rozwoju. B. Way (1995) twierdzi, iż drama "musi tak samo troszczyć się o utalentowane dziecko, jak i opóźnione, zaniedbane, rozwijające się wolniej, jak również o tych wszystkich, którzy z grubsza biorąc, mieszczą się pomiędzy tymi skrajnościami".8 W dramie nie ma typowego dla teatru podziału na aktorów i widzów. Wszyscy są aktywnymi uczestnikami zajęć.
Wybór konkretnych technik, a także sposobów ich realizacji zależy od grupy dzieci, od ich zainteresowań, potrzeb i możliwości rozwojowych. Edukacja teatralna, realizowana poprzez pantomimę, improwizację, teatr kukiełkowy, ćwiczenia dramowe, inscenizację, stymuluje swobodną twórczość dziecka, staje się okazją osiągania osobistego sukcesu. Jest doskonałą podstawą harmonijnego rozwoju dziecka. W ramach edukacji teatralnej ważne jest także organizowanie wycieczek, wyjść do teatru. Celem tych działań powinno być wzbogacenie przeżyć estetycznych dziecka oraz jego doświadczeń i wiedzy. R. Miller (1968) twierdzi, iż "edukacja teatralna powinna opierać się na wiązaniu twórczej aktywności dziecka z procesami percepcji tego co może ono obejrzeć na scenie (...)".9 Wychowanie przez teatr w formie aktywnej i twórczej może pomóc dziecku w interpretacji przedstawienia teatralnego. Zdobyte doświadczenie w czasie obejrzanego spektaklu może być punktem wyjścia rozmowy, własnej twórczości artystycznej, prac plastycznych, spontanicznych zabaw w teatr już w przedszkolu. Tego rodzaju zajęcia pomogą dzieciom w "uporządkowaniu" doznanych przeżyć w czasie przedstawienia teatralnego. Zdaniem Z. Z. Wójcików pedagogów i praktyków, twórców dziecięcego teatru w przedszkolu - zapoznanie z utworem literackim powinno odbywać się w sposób atrakcyjny, nie wywołujący znużeni i zniechęcenia u dzieci. Na początku należy rozpocząć od charakterystyki poszczególnych postaci, dokonać oceny ich postępowania, logicznie ułożyć ciąg wydarzeń oraz wyciągnąć wnioski (morał). Drugim etapem jest "budowanie" wybranych scen z dziećmi, które sprawdzają się w różnych rolach. Systematyczne budowanie poszczególnych scen spektaklu z wybranymi osobami i łączenie ich w całość to kolejny etap pracy. Spektakl będzie ukończony, gdy dzieci będą swobodnie działać w rolach i dobrze czuć się na scenie.(por. Wójcik)10 Stymulowanie aktywności wychowanków powinno polegać na odkrywaniu przed nimi różnych rytmów i dźwięków; na umożliwianiu im poznania możliwości własnego ciała, aparatu głosu i mowy; na poznawaniu przestrzeni. Wszystkie działania powinny być wspierane ćwiczeniami pamięci, dykcji, wzbogacaniem słownictwa i rozwijaniem swobodnych wypowiedzi dzieci. L. Maksymowicz (1999) proponuje następujące kierunki oddziaływań sztuki teatru na dziecko: 1. Uczestnictwo w spektaklach teatralnych; 2. Udział w zabawach i grach dramatycznych, które obejmują następujące etapy:
  • wyrabianie "elokwencji" ciała,
  • uświadomienie własnego ciała i jego akceptacja,
  • wyrobienie sobie i uświadomienie sprawności głosu i wrażliwości na dźwięki,
  • ilustrowanie tekstów historyjek dźwiękiem,
  • rozwijanie wyobraźni z wykorzystaniem zmysłów (wzroku, słuchu, smaku, węchu, dotyku),
  • wyrażanie uczucia i nastroju poprzez mimikę i gest,
  • odtwarzanie za pomocą prostych scen pantomimicznych zachowań zwierząt, ludzi, przedmiotów, zjawisk (np. wiatru, ciepła, koloru, wzrostu roślin),
  • wspólne opanowanie i nabywanie orientacji w danej przestrzeni,
  • gry z tekstem improwizowanym, także improwizowanie tekstów literackich.
3. Wspólne tworzenie przedstawień teatralnych.11  Według autorki wszystkie te działania muszą być dostosowane do konkretnej grupy dzieci, do ich możliwości. Ważnym elementem w organizacji zajęć teatralnych odgrywa aranżacja przestrzeni. Zabawy w teatr w przedszkolu, nie muszą odbywać się na scenie, dobre jest każde miejsce w sali, które można przeobrazić w przestrzeń akcji dramatycznej. Różnorodne rekwizyty (parawany, kukiełki, pacynki, stroje do przebierania itp.), często wykonane przez same dzieci, powinny uatrakcyjniać ich zabawy, budzić zainteresowanie i rozwijać inwencję twórczą a nie krępować i ograniczać. W przedstawieniu teatralnym rekwizyt "może stanowić metaforę, uogólnienie idei, zastępować kostium i dekorację. Jako synteza wymaga przemyślanego i celowego wyboru, by wśród oszczędnych elementów plastycznych (...) mógł być czytelnym i skupiać uwagę odbiorców" 12 (Wierzbicka 1979). Prostota środków wyrazu wyzwala wyobraźnię zarówno małego aktora jak i widza. Zdaniem Z. Z. Wójcików (1996) należy unikać dosłowności, zbyt wielka ilość konkretnych rzeczy na scenie przeszkadza i zubaża dziecięcą wyobraźnię. Można też zrezygnować z tradycyjnych kostiumów teatralnych na rzecz kostiumów symbolicznych. Należy stosować naprzemienne formy aktywności tj. taniec, recytacja, śpiew, które nie wywołują znużenia małego twórcy. W atmosferze swobody i wolności dzieci będą wspaniale wczuwały się w nowe role i sytuacje, tworząc spektakl na gorąco. Mnogość rodzących się pomysłów realizacyjnych, zapał i radość przy tworzeniu scenografii, kostiumów, będą świadczyć o tworzących się postawach twórczych. Stosowane w pracy z dzieckiem małe formy sceniczne i zabawy twórcze to bogate źródło satysfakcji, a także początek prawdziwych przeżyć, które realizują się przy pełnym i autentycznym zaangażowaniu małego widza i aktora. Dzieciństwo jest przykładem życia spontanicznego, swobodnej gry wyobraźni, działania twórczego w zakresie rysunku, muzyki, kreatywnego gestu, ruchu i improwizowanej gry teatralnej. W dużej mierze zależy to od postawy nauczyciela, który powinien wspomagać rozwój dziecka, podtrzymywać jego zapał w zdobywaniu wiedzy o sobie i świecie. Wczesne budzenie zainteresowań dzieci edukacją teatralną jest rzeczą ważną i wartościową. Na zagadnienie to zwraca uwagę M. Signorelli (1965)- organizatorka włoskiego teatru dla dzieci. Twierdzi, iż "zachęta do uprawiania, rozumienia i umiłowania sztuki teatralnej może rozwinąć się tylko wówczas, gdy człowiek w okresie wczesnego dzieciństwa nabędzie umiejętność pojmowania specyficznego języka tej dziedziny i różnych jej środków wyrazu".13 Troską nauczyciela przedszkola powinno być stwarzanie dziecku wielu okazji do zabawy w teatr, oglądania teatrzyków lalkowych, spektakli w wykonaniu aktorów w prawdziwym teatrze. Przypisy:
1. Miller R.; Z rozważań nad edukacją teatralną. "Kwartalnik Pedagogiczny" 1968, nr 3, s.491-497
2. Gliniecki M. Refleksje z edukacyjnych działań Teatru STOP. (W:) M. Gliniecki, L. Maksymowicz (red.) Teatr a dziecko specjalnej troski. Słupsk 1999, s. 127
3. Stankiewicz B.; Twórcza aktywność dziecka jako czynnik jego rozwoju. Warszawa 1979, s. 60
4. Maksymowicz L.; Drama jako metoda wspomagajnia rozwoju osobowości dziecka w wieku szkolnym. Słupsk 2002
5. Tamże, s. 31
6. Bernacka D. Od słowa do działania. Warszawa 2000
7. Pankowska K.; Pedagogika dramy. Warszawa 2000, s. 22,24
8. Way B.; Drama w wychowaniu dzieci i młodzieży. Warszawa 1995, s. 214
9. Miller R.; Z rozważań nad edukacją teatralną. "Kwartalnik Pedagogiczny" 1968, nr 3, s. 491
10. Wójcik Z.; Zabawa w teatr. Wybór scenariuszy dla dzieci. Warszawa 1996
11. Maksymowicz L; Terapeutyczna i stymulująca funkcja warsztatów teatralno-dramowych w kształtowaniu się tożsamości dziecka. (W:) A. Suchora - Olech (red.) Obszary dyskusji o edukacji. Słupsk 1999, s. 195-196
12. Wierzbicka U.; Szkolny teatr małych form w moim doświadczeniu pedagogicznym. Warszawa 1979
13. Signorelli M.; Wychowujace znaczenie teatru. (W:) I. Wojnar (red.) Wychowanie przez sztukę. Warszawa 1965, s. 365
 

Opracowanie: Elżbieta Sławska - Koszalin

Wyświetleń: 7270


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.