Dysleksja, dysgrafia, dysortografia - jak rozpoznawać trudności i pomagać dziecku

I. CO TO JEST DYSLEKSJA, DYSGRAFIA, DYSORTOGRAFIA?

Dysleksja rozwojowa - to specyficzne trudności w nauce czytania i pisania, mimo stosowania obowiązujących metod nauczania, normalnej inteligencji dziecka i sprzyjających warunków społeczno - kulturowych.

Definiujemy dysleksję jako specyficzne trudności występujące u dzieci w uczeniu się jednej lub kilku umiejętności: czytania, pisania, ortografii i innych form komunikacji pisemnej, którym mogą towarzyszyć trudności w wielu dziedzinach.
Trudności te nie są rezultatem ogólnego opóźnienia rozwoju czy wynikiem osłabienia wrażliwości zmysłowej. Są wynikiem zmian w centralnym układzie nerwowym.

W celu precyzyjnego wskazania trudności u dziecka używa się trzech określeń: dysleksja, dysgrafia, dysortografia. Ich rozumienie jest następujące:
- Dysleksja - to trudności w opanowaniu umiejętności czytania
- Dysgrafia - to zaburzenia dotyczące techniki pisania, obawiające się niskim poziomem graficznym pisma
- Dysortografia - to trudności w opanowaniu poprawnej pisowni, również zasad ortograficznych.

Zaburzenia te najczęściej współwystępują, ale mogą mieć charakter izolowany. W starszym wieku szkolnym kłopoty z czytaniem zmniejszają się, a czasem ustępują, natomiast trudności w pisaniu utrzymują się przez wiele lat.

II. PRZYCZYNY DYSLEKSJI

W literaturze można znaleźć kilka koncepcji wyjaśniających etiologie !!!!!!!zaburzeń w nauce czytania i pisania:
- genetyczna (wrodzona, odziedziczona)
- opóźnionego dojrzewania centralnego układu nerwowego
- hormonalna (nieprawidłowy rozwój lewej półkuli mózgowej spowodowany nadprodukcją testosteronu w okresie płodowym)
- psychodysleksji (zaburzenia emocjonalne: stres, uraz psychiczny)
- organiczna (mikrouszkodzenia struktury mózgu w czasie ciąży, porodu, spowodowane np. lekami, niedotlenieniem)

III. JAK ROZPOZNAĆ DYSLEKSJĘ?

Dysfunkcję w obrębie centralnego układu nerwowego powodują zaburzenia percepcji pamięci wzrokowej oraz słuchowej, orientacji przestrzennej, sprawności motorycznej.
Rozpoznania zaburzeń dokonujemy na podstawie analizy niepokojących objawów, na które powinni zwrócić uwagę rodzice i nauczyciel uczący dziecko w I klasie:
- Dziecko niechętnie uczestniczy w zabawach ruchowych.
- Nie umie zawiązywać sznurowadła, zapinać guzików, posługiwać się nożyczkami.
- Ma trudności z odtwarzaniem prostych szlaczków, figur geometrycznych, nie lubi rysować.
- Nie umie ułożyć według wzoru układanki, niechętnie bawi się układankami, klockami, puzzlami.
- Nie potrafi odróżniać i zapamiętywać liter o podobnych kształtach (n - m), (w - u), (t - ł - l).
- Ma problem z zapamiętywaniem liter: H, F, E, Ł, G.
- Ma problem z zapamiętywaniem liter o kształtach identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni, np. b - p, d - g, n - u, b - d, b - g.
- Pisze litery i cyfry zwierciadlane albo zapisuje wyrazy od prawej do lewej strony.
- Jest oburęczne.
- Nie potrafi odróżnić strony prawej i lewej swego ciała (ręki, nogi, oka).
- Nieprawidłowo używa przyimków: nad, pod, ponad, od, do i nie potrafi określić kierunku w przestrzeni: prawy/lewy, góra/dół.
- Nie potrafi zbudować poprawnie wypowiedzi - prawidłowy szyk, odpowiednie słownictwo, formy gramatyczne wyrazu.
- Ma wadę wymowy.
- Ma trudności z zapamiętywaniem krótkich wierszyków i piosenek, materiału uszeregowanego w wiersze i sekwencje (dni tygodnia, nazwy miesięcy, pór roku, nazwy pory dnia i posiłków, szeregi czterocyfrowe, alfabet)
- Ma trudności z wyróżnieniem głosek w wyrazie (np. nos = n-o-s)
- Nie odróżnia głosek o podobnym brzmieniu (np. g - k, z - s).
- Ma trudności z łączeniem głosek w wyrazy (np. o-k-o = oko)
- Ma trudności z koncentracją uwagi, łatwo się rozprasza.
Inne wskaźniki dysleksji, które można zauważyć u dziecka na etapie nauczania początkowego:

W CZYTANIU I PISANIU:

- Słabe postępy w czytaniu niezależnie od metody nauczania.
- Poważne trudności z pisaniem nawet dziwaczne pismo, czasem niemożliwe do odczytania.
a. znaczne pomyłki w prostej interpunkcji i gramatyce
b. mylenie liter o podobnym kształcie (p - b, b - d)
c. opuszczanie lub mylenie krótkich wyrazów
d. niestaranne lub błędne formowanie liter
e. mylenie liter o podobnym brzmieniu
f. pomyłki dotyczące stosowanie wielkich liter
g. zlewanie się liter w wyrazie
h. zgadywanie końcówek wyrazów
i. pisownie samogłosek au jako ał
j. zapisywanie wygłosowego ą jako ął
- Trudności w przepisywaniu z tablicy.
- Trudności z utrzymaniem długopisu - nadmierne napięcie mięśni, męczliwość ręki.
- Nierówne pochylenie liter.
- W dyktandach zapominanie tekstu, konieczność powtórzeń, opuszczanie wyrazów lub zmiana ich kolejności, zmiana wyrazów na podobne brzmieniowo.

W MOWIE:
- Błędne porządkowanie sekwencyjne dźwięków w czytaniu czy powtarzaniu słów: samolot, dinozaur, itp.
- Skracanie słów np. helopter.
- Trudności w przypominaniu nazwy przedmiotów.

W INNYCH DZIEDZINACH I DZIAŁANIU
- Trudności w wykonywaniu 2 lub więcej zadań np. skakanie, tańczenie i recytowanie wiersza, jazda na rowerze i mówienie.
- Trudności w zapamiętywaniu daty, daty urodzin, adresów i numerów telefonów
- Trudności z zapamiętywaniem sekwencji, np.: dni tygodnia, miesiące, alfabet, porządek wyrazów w zdaniu.
- Mylenie kierunków: prawy/lewy, góra/dół.
- Trudności w wykonywaniu prostych pamięciowych obliczeń.
- Unikanie czytania za wszelką cenę, dzieci dyslektyczne nigdy nie czytają dla przyjemności.
- Brak umiejętności płynnego czytania.
- Opuszczanie liter i sylab lub ich dodawanie.
- Niekonsekwencja w pisaniu wcześnie wyćwiczonych i zapamiętanych wyrazów.
- Trudności w odpowiadaniu na pytania do czytanego tekstu.
- Niezdolność do zapamiętywania wyrazów i zwrotów dyktowanych.
- Rysunki ubogie, liczne uproszczenia.
- Trudności w utrzymaniu rytmu, np. klaskanie.
- Niezgrabność, niezdarność np. w skakaniu, łapaniu piłki.
- Roztargnienie, refleks znacznie wolniejszy niż u rówieśników.
- Trudności w utrzymaniu równowagi, np. stanie na jednej nodze.
- Trudności w szyciu, majsterkowaniu, wycinaniu, lepieniu
- Nienadążanie na klasówkach, dyktandach za tempem klasy.

WIELE DZIECI DYSLEKTYCZNYCH DOZNAJE TRUDNOŚCI W MATEMETYCE, BOWIEM DYSLEKSJA WPŁYWA NA:
- Zdolność czytania i rozumienia zadań z treścią.
- Uczenie się tabliczki mnożenia.
- Uczenie się powiązań między liczbami występujących w dodawaniu i odejmowaniu.
- Przekręcanie liczb wielocyfrowych, gubienie liczb.
- Rozumienie pojęć związanych z przestrzenią i czasem.
- Orientację przestrzenną, np. cyfry i liczby o podobnym kształcie: 2-5, 6-9, 69-96 itp.
- Świadomość przestrzenną i zdolność do prawidłowego umieszczania figur na stronie czy liczb w kolumnie.
- Kierunkowość, zwłaszcza gdy trzeba przeprowadzić różne operacje w odmiennych kierunkach np. zaczynanie po prawej w dodawaniu czy odejmowaniu a od lewej w dzieleniu.
- Różnicowanie wzrokowe - pomyłki w znakach <, >, +, x.
- Liczenie w pamięci.

Dzieci dyslektyczne doznają wielu niepowodzeń w szkole. Najpoważniejsze konsekwencje tych niepowodzeń to neurotyczny rozwój osobowości lub wystąpienie zaburzeń motywacji- zniechęcenie do nauki i pracy nad sobą. Bezkrytyczna akceptacja przez ucznia swych słabych stron ("jestem dyslektykiem, mogę robić błędy, nie czytam książek")prowadzi do pogorszenia się (lub nawet cofania) stanu umiejętności pisania i czytania u starszych uczniów.

Dlatego udzielając uczniowi pomoc, wskazując zrozumienie dla jego klopotów, trzeba równocześnie wzbudzać motywację do współdziałania w pracy wyrównawczej i do samokształcenia. Takiej pomocy mogą udzielić również rodzice.

Pomocy uczniom z dysleksją należy udzielać w każdym wieku. Nigdy nei jest na to za późno.

Gdzie można zwrócić się o pomoc w przypadku dysleksji?
Pomocy należy szukać:
- u logopedy
- u nauczyciela i wychowawcy klasy
- u pedagoga i psychologa szkolnego - gdy u dziecka wystąpią trudności w uczeniu się, w celu skierowania na badania oraz stałych konsultacji co do sposobu pracy z dzieckiem w domu
- w poradniach psychologiczno - pedagogicznych i specjalistycznych
- w Zarządzie Głównych i oddziałach Polskiego Towarzystwa Dysleksji

IV. JAKIE SĄ FORMY POMOCY DLA DZIECI Z DYSLEKSJĄ?

W pracy z uczniem dyslektycznym należy aktywizować go do doskonalenia swych umiejętności, mobilizować do stałej czujności nad swoją ortografią, wyrabiać nawyki częstego korzystania ze słownika ortograficznego i zachęcać do częstego czytania choćby krótkich tekstów.

1. Zacząć od sprawdzania techniki i tempa głośnego czytania (test wg K. Lausza - umieszczony na końcu broszury!!!!!!).
2. Jeśli dziecko napotyka trudności w czytaniu, należy zastosować metodę "czytanie na raty"
- dziecko czyta na głos od ok. ½ do 1 strony dziennie,
- dziecko czyta razem z dorosłym na głos ("chórem", dorosły nieco ciszej),
- dorosły czyta dziecku na głos,
- dziecko czyta samo po cichu,
- streszczenie przeczytanego tekstu (opowiadanie ustne lub pisemne, w formie planu czy krótkiego wypracowania; dyskusja nad tekstem,
- podsumowanie przeczytanego rozdziału - streszczenie i dyskusja nad wybranymi problemami.
3. Oto kilka wskazówek i pomysłów przydatnych w ćwiczeniu poprawnej pisowni:
- dziecko zakłada zeszyt do ćwiczeń ortograficznych,
- powtarza i utrwala zasady pisowni,
- na końcu zeszytu prowadzi "Słowniczek trudnych wyrazów",
- czyta uważnie tekst dyktanda,
- rodzic dyktuje dziecku dyktando, a następnie sprawdza zapis i zaznacza wyrazy, w których jest błąd,
- dziecko szuka zaznaczonych słów w słowniku ortograficznym i poprawia ich pisownię,
- wypisuje wyrazy, w których popełniło błąd i uzasadnia ich pisownię,
- wyrazy te może zastosować w krzyżówce, ułożyć z nimi zdania, namalowac flamastrem na duzej kaartce, ułożyć krótki wierszyk, utworzyć rodzinę wyrazów pokrewnych, wpisać do słownika,
- po tygodniu codziennych ćwiczeń dziecko pisze ponownie to samo dyktando i sprawdza, o ile błędów zrobiło mniej niż poprzednio i poprawia je (wg wzoru),
- do ćwiczenia ortografii przydatne są książki Janiny Wójcik "Nauka ortografii i interpunkcji dla uczniów w kl.4 - 6" oraz "Ortografii i interpunkcji nauczę się sam", teksty dyktand.

4. W trakcie naujki należy angażowac trzy zmysły: wzrok, słuch, dotyk.

Na zakończenie kilka wskazówek "psychologicznych":
1. Nie należy traktować dziecka jak chorego, kalekiego, neizdolnego, złego lub leniwego.
2. Nie karać i nie wyśmiewać w nadziei, że zmobilizuje się go do pracy.
3. nie łudzic się, że sam z tego wyrośnie, że weźmie się w garść - dziecko pozbawione specjalistycznej pomocy nei pokona trudności.
4. Nie ograniczać dziecku zajęć pozalekcyjnych, ale i nei zwalniac go z systematycznych ćwiczeń i pracy nad sobą.
5. Starać się zrozumieć swoje dziecko, jego potrzeby, możliwości i ograniczenia.
6. Spróbować jak najwcześniej rozpoznać trudności dziecka: na czy polegają i co jest ich przyczyną. Im wcześniej zacznie dziecko ćwiczyć, tym większa szansa powodzenia.
7. Być w stałym kontakcie z nauczycielami, poradnią, psychologiem.
8. Zaobserwować, co najskuteczniej pomaga dziecku.
9. Nagradzać za wysiłek i pracę, a nie za efekty.
10. Być życzliwym, cierpliwym.
11. Pamiętać, że dziecku z trudnoścamii w nauce pinia i czytania można pomóc.


Literatura:
M.Bogdanowicz "Metoda dobrego startu"
W.Brejnak "Dysleksja"
Byres R.Rose R "Jak zaplanować pracę z dziećmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych"
Barczak "Dziecko z trudnościami w nauce"
M.Bogdanowicz "Czy dysleksja to problem, z którym można sobie poradzić"
 

Opracowanie: Ewa Feledziak

Wyświetleń: 2427