Katalog

Maria Jankowiak
Ekologia, Artykuły

Ochrona środowiska przed odpadami

- n +

Ochrona środowiska przed odpadami

Śmietniska są tak stare, jak stare są siedziby ludzkie. Powstawały już koło osad ludów pierwotnych. Badanie śmietnisk jest źródłem wiedzy o życiu tych ludów. Ilości śmieci rosną wprost proporcjonalnie do zamożności społeczeństwa i do jego poziomu cywilizacyjnego. Konsumpcyjny styl życia oznacza wielką ilość artykułów jednorazowego użytku oraz opakowań. Ludzie w dużych miastach zupełnie nie zdają sobie sprawy z istnienia problemu, wyrzucają śmieci do śmietnika i nie myślą o nich więcej, zostawiają zmartwienie władzom miejskim. Na wsi jeszcze nagminne jest wywożenie śmieci do lasu albo do jeziora. Odpady to zużyte przedmioty oraz substancje stałe, a także ciekłe nie będące ściekami (tj. nie odprowadzone do wód), powstające w wyniku bytowania człowieka lub działalności przemysłowej, które są przeznaczone do usunięcia lub składowania z powodu braku możliwości ich wykorzystania. Odpady dzieli się ze względu na pochodzenie na: odpady przemysłowe (poprodukcyjne) i odpady bytowo-gospodarcze (komunalne). Mogą one występować w postaci ciekłej lub stałej albo półstałej. Odpady przemysłowe powstają podczas wydobywania i przetwarzania różnych surowców. Najwięcej takich odpadów wytwarza energetyka, górnictwo i przemysł metalurgiczny. Odpady bytowo-gospodarcze, zwane komunalnymi powstają w związku z bytowaniem człowieka w środowisku miejskim i osiedlowym. Cechy niekorzystne odpadów komunalnych to:
  • znaczna zmienność ilościowa - jakościowa w cyklu wieloletnim, rocznym i w poszczególnych porach roku,
  • duża niejednorodność składu surowcowego (morfologicznego), chemicznego stałych odpadów komunalnych występujących w przypadku zbiórki selektywnej i nieselektywnej,
  • poszczególne zagrożenie zakażenia higieniczno - sanitarnego związany z obecnością drobnoustrojów chorobotwórczych w mieszanych odpadach komunalnych, w selektywnie gromadzonych odpadach mokrych, kuchennych lub ciekłych,
  • niestabilność i podatność na zagniwanie, wydzielanie uciążliwych odorów frakcji organicznej w zawartych odpadach,
  • obecność odpadów niebezpiecznych (chemikalia domowe, przeterminowane leki, zużyte świetlówki, baterie),
  • występowanie zanieczyszczeń, które są spowodowane substancjami niebezpiecznymi i zawartymi w surowcach stosowanych do różnego rodzaju produkcji.
Obserwowane w ostatnim czasie tendencje zmian ilościowych i jakościowych odpadów komunalnych (w tym również i na terenach) wskazują na:
  • wzrost ilościowy (objętościowy) opakowań,
  • zmniejszenie się ilości pozostałości po spaleniu węgla i koksu spowodowane wzrostem zużycia gazu, oleju i prądu elektrycznego do ogrzewania mieszkań,
  • zmniejszenie się gęstości nasypowej odpadów m.in. poprzez wzrost udziału w nich opakowań zarówno z tworzyw sztucznych i papieru.
Ilość odpadów w przeliczeniu na jednego mieszkańca różni się w zależności od sposobu ogrzewania budynków, poziomu życia, struktury zabudowy. Każdy odpad może być potencjalnym surowcem. Zagospodarowanie odpadów może odbywać się na drodze ich ponownego gospodarczego wykorzystania, bądź spalenia, kompostowania lub składowania w określonych warunkach terenu. W 2001 r. struktura miejskich odpadów komunalnych przedstawiała się następująco: 31,7% - spożywcze 21,4% - frakcja drobna 18,6% - papier i tektura 7,5% - szkło 3,7% - tworzywa sztuczne 3,9% - metale 13,6% - pozostałe. (Ochrona Środowiska 2002 r. Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Warszawa 2002 r.). Odpady, których nie można wykorzystać gospodarczo, należy unieszkodliwić lub ograniczyć ich uciążliwość dla środowiska poprzez rozkład biologiczny albo fizykochemiczny, przede wszystkim spalanie lub bezpieczne składowanie w miejscach do tego przeznaczonych. Gospodarowanie odpadami jest ciągle aktualne i dotyczy każdego człowieka, a nie tylko instytucji specjalnie do tego powołanych. Selektywna gospodarka odpadami umożliwia znaczne zmniejszenie kosztów ich składowania, gdyż duży procent wyselekcjonowanych odpadów można zużyć jako surowiec wtórny lub poddać utylizacji. Segregacja odpadów nie jest możliwa bez stworzenia odpowiedniego zaplecza technicznego. Recykling to czysty zysk Recykling to odzyskiwanie surowców z materiałów odpadowych i wykorzystywanie ich do produkcji, tzn. zawracanie surowców odpadowych do ponownego wykorzystania. Do recyklingu nadają się m. in. szklane opakowania, makulatura, przedmioty z tworzyw sztucznych, metale, tekstylia, a także odpady żywnościowe. Szkło Produkcja szkła odpadowego w Polsce w 1998 r. wynosiła 23,7 kg na 1 mieszkańca. Polskie huty odzyskują rocznie 100 tys. ton opakowań szklanych tj. ok. 2,6 kg szkła opakowaniowego na 1 mieszkańca. Szacuje się, że w jednej tonie śmieci znajduje się 110 kg szkła. Szkło jest trwałe, nieszkodliwe i w 100% nadaje się do ponownego użytku, może być wykorzystywane wielokrotnie, po umyciu może być napełniane ok. 15 razy, co umożliwia oszczędność surowców do jego wytworzenia. Nawet jeśli ulegnie stłuczeniu, też nadaje się do recyklingu. Aby wyprodukować jedną tonę szkła zużywa się 800 kg piasku, 280 kg wapienia, 230 kg sody, 30 kg kolorantów i 5000 - 30000 MJ energii. Do produkcji jednej tony sody potrzeba 2 t soli, 1,5 t wapienia i 120 m3 wody i dużo energii. Powstaje przy tym ok. 10 m3 ścieków. Recykling szkła pozwala odzyskać zawartą w nim energię, pomniejszoną o energię, niezbędną do produkcji szkła z surowców wtórnych (oszczędność energii sięga 50%). Makulatura Aby wyprodukować jedną tonę papieru pierwszego gatunku zużywa się 5,3 m3 drewna (ok. 17 drzew), 440 m3 wody i 7600 kWh energii. Produkcja jednej tony papieru zwykłego gatunku zużywa 3,8 m3 drewna (ok. 12 drzew), 280 m3 wody i 4750 kWh energii. Produkcja tony papieru z makulatury pochłania 280 m3 wody i 2750 kWh energii. W przypadku stosowania przez przemysł makulatury następuje obniżenie zanieczyszczenia powietrza przez zakłady papiernicze o 74% oraz zmniejszenie ilości wytwarzanych toksycznych ścieków papierniczych, a tym samym ograniczenie skażenia wody o 35%. Selektywna zbiórka i recykling to duży krok w drodze do rozwiązywania problemu gospodarki odpadami. Miejmy świadomość, że z odpadów trzeba odzyskiwać surowce, ale jeszcze lepiej unikać wytwarzania odpadów. Unikać to także rezygnować z towarów nie spełniających wymogów ochrony środowiska. Aluminium Obecnie produkcja aluminium wzrasta w oparciu o odzyskiwanie złomu aluminiowego. Zużycie energii na wyprodukowanie tony aluminium z boksytów jest dwudziestokrotnie większe niż podczas produkcji z surowców wtórnych. Charakterystyka jakościowa odpadów Odpady komunalne pochodzące z terenów wiejskich i z niewielkich ośrodków miejskich różnią się w istotny sposób pod względem ilości i właściwości od odpadów komunalnych powstających w dużych miastach. Z uwagi na stosunkowo niewielkie udziały w bilansie tych odpadów substancji organicznych, mają one niskie właściwości nawozowe i paliwowe. Większość zawartych w tych odpadach biodegradowalnych składników organicznych jest wykorzystywana do celów ogrodniczych lub jako karma dla zwierząt. W odpadach tych występuje stosunkowo niewielka ilość składników nadających się do odzysku jako surowce wtórne. Istotne różnice w składzie tych odpadów stwarzają niekorzystne warunki dla ich unieszkodliwiania lub wykorzystania. Należy jednak pamiętać, że odpady z terenów wiejskich mają znacznie mniej szkodliwy wpływ na środowisko przy ich składowaniu na wysypiska, a to z uwagi na mniejszą aktywność biologiczną. Skład odpadów komunalnych jest złożony, zmienny w czasie i uzależniony od wielu czynników, np. odmienności miejsc ich powstawania, rodzaju zabudowy mieszkalnej, standardu wyposażenia budynku, nasyceniu obiektami infrastruktury społeczno-gospodarczej, a także od bardzo subiektywnych cech charakterologicznych mieszkańców, pory roku. W lecie, w okresie wzmożonego ruchu turystycznego, zawierają one znacznie większe ilości substancji organicznych i tworzyw sztucznych. W pozostałych okresach roku występuje w nich stosunkowo niewielka ilość składników nadających się do odzysku jak surowce wtórne. Z uwagi na niewielką zawartość w nich łatwo biodegradowalnej frakcji organicznej powinny wywierać one znacznie mniej szkodliwy wpływ na środowisko w warunkach ich deponowania na wysypisku w porównaniu do odpadów z dużych ośrodków miejskich. Odpady komunalne zawierają ok. 40 - 50 % substancji organicznych, zawartość azotu waha się w granicach 0,53 - 0,87 %, fosforu 0,45 - 0,88 %, potasu 0,14 - 0,48 %. Około 50 - 60 % stanowią części mineralne, a ok. 30 % odpadów komunalnych to popiół z małych palenisk. Odpady stałe zawierają również pierwiastki śladowe: molibden, miedź, cynk, kobalt i nikiel. Składniki zawarte w odpadach komunalnych, głównie organicznych, ulegają przemianom biochemicznym i oddziałują na środowisko poprzez produkty rozkładu: dwutlenek węgla, amoniak, siarkowodór, metan, azotany, azotyny siarczany i inne. Odpady komunalne stwarzają zagrożenie dla środowiska także ze względu na możliwość skażenia powietrza, wód gruntowych i powierzchniowych mikroorganizmami chorobotwórczymi, dla których stanowią pożywkę. Ponadto na wysypiskach odpadów komunalnych panują dobre warunki dla żerowania much, gryzoni i ptaków, które mogą przenosić na inne tereny zarazki chorób (np. duru brzusznego, tężca, czerwonki). Gromadzenie i usuwanie odpadów Gromadzenie odpadów oraz ich zbiórka, a następnie transport do miejsca unieszkodliwiania czy dalszej przeróbki, są najdroższą częścią składową racjonalnej gospodarki odpadami. Obecnie obserwuje się tendencje do obniżenia ich kosztów, ale nadal jest to około 50-70% ogólnych wydatków. Na zmniejszenie kosztów transportu ma wpływ stosowanie coraz bardziej zautomatyzowanych pojazdów do odbioru odpadów a także zbieranie odpadów w zależności od skali ich występowania. Rozwiązaniem, które może zredukować część kosztów jest selektywna zbiórka odpadów, dzięki której istnieje możliwość zmniejszenia ogólnej objętości gromadzonych i transportowanych na składowiska odpadów komunalnych, a co za tym idzie częstotliwości ich odbierania z posesji. Gromadzenie odpadów w miejscu ich powstawania stanowi pierwsze ogniwo systemu ich usuwania i unieszkodliwiania. Usuwanie odpadów z mieszkań oraz sposób ich przechowywania na terenie nieruchomości mają znaczący wpływ na czystość i stan sanitarny w osiedlach a tym samym na poziom bytowania mieszkańców. Wybierając sprzęt do gromadzenia odpadów należy zwrócić szczególna uwagę na jakość wykonania pojemników lub kontenerów, a przede wszystkim sprawdzić, czy odpowiadają one następującym wymaganiom:
  • łatwemu utrzymaniu czystości,
  • trwałości,
  • łatwemu transportowi,
  • ograniczeniu hałasu w czasie przetaczania,
  • szczelności pokrywy, łatwości jej otwierania i zamykania.
Odpady gromadzi się w różnego rodzaju i wielkości zbiornikach przenośnych, przetaczanych lub przesypowych oraz w workach foliowych. Jak prawidłowo segregować odpady? Odzysk poszczególnych składników mających wartość użytkową może odbywać się na drodze separacji z mieszaniny odpadów, jak również drogą zbiórki selektywnej w miejscu ich powstawania. Wtórne zagospodarowanie odpadów pochodzących z selekcji odpadów, jak złom, makulatura, wyroby włókiennicze, szkło, tworzywa sztuczne, guma, opakowania wielokrotnego użytku jest korzystne społecznie, gospodarczo i dla ochrony środowiska. Stosowanie technologii odzysku surowców wtórnych przyczynia się do ograniczania procesu wyczerpywania się źródeł surowców naturalnych, a także do zmniejszenia niezbędnej pojemności składowiska. Do selektywnej zbiórki odpadów służą specjalnie oznakowane pojemniki.
  • Do pojemników żółtych należy wrzucać tworzywa sztuczne, tj. nie zakręcone butelki po napojach, po chemii gospodarczej duże folie opakowaniowe, worki foliowe, duże torebki plastykowe, jednorazowe butelki po napojach, płynach do płukania tkanin, kubki po produktach mlecznych (umyte), pojemniki plastykowe po mydłach w płynie, szamponach, żelach, artykuły gospodarstwa domowego z tworzyw sztucznych. Nie należy wrzucać : plastikowych zabawek, butelek po olejach silnikowych, tworzyw piankowych i ceramiki, drewna, tekstyliów, szkła, papieru, metalu, butelek do wielokrotnego użytku, artykułów wykonanych z połączenia tworzyw sztucznych i innych materiałów.
  • Do pojemników niebieskich należy wrzucać: gazety, magazyny, katalogi, prospekty, stare listy, papier do pisania, zeszyty, książki, torby i worki papierowe, kartony, pudełka, tekturę falistą. Nie należy wrzucać: papieru samokopiującego, kartonów po mleku i napojach, kalek i papierów przebitkowych, zabrudzonego lub tłustego papieru (np. z masła, margaryny), opakowań z kartonu - powleczonych powłoką foliową, tapet.
  • Do pojemników białych i zielonych należy wrzucać odpady szklane: szkło bezbarwne - do białego pojemnika, a szkło kolorowe - do zielonego pojemnika. Wrzucamy: butelki jednorazowe, słoiki, pojemniki z szkła i wazony, butelki po mleku, napojach, po winie i napojach alkoholowych, stłuczkę szklaną wolną od zanieczyszczeń metalowych i z tworzyw sztucznych. Nie należy wrzucać: zakrętek, kapsli i korków, porcelany, ceramiki, luster, szkła okiennego i zbrojonego, zużytych żarówek i świetlówek, opakowań po lekach.
  • Odpady organiczne można poddać kompostowaniu we własnym zakresie w miejscu powstawania odpadów, zwłaszcza na terenach wiejskich, gdzie znaczna część mieszkańców ma dostęp do ogrodu. Kompost jest wykorzystywany na miejscu jako nawóz organiczny. Do kompostownika  wrzucamy : ściętą trawę, różne chwasty, liści, ścięte gałązki z krzaków i krzewów, nieobrobione drewno, odpady po owocach i warzywach, stary chleb, fusy po kawie i herbacie, zmarniałe kwiaty doniczkowe i zwiędłe kwiaty cięte. Do kompostownika nie wrzucamy : mięsa, kości, resztek jedzenia w płynie, bardzo tłustych lub mocno solonych resztek jedzenia, pieluch jednorazowych, kartonów po mleku, podściółki dla kotów, pełnych woreczków z odkurzacza, torebek plastykowych, materiałów problemowych, szkła, metali.
Selekcja odpadów powinna odbywać się u źródła ich powstawania, czyli w domach. Zalety segregacji odpadów u źródła:
  • większa jednorodność, ilość i wyższa jakość odzyskanych surowców wtórnych,
  • niższe koszty utylizacji i recyklingu,
  • oszczędzanie miejsca na wysypisku,
  • zmiana dotychczasowych przyzwyczajeń społeczeństwa.
W Polsce optymalna częstotliwość wywozu jest następująca:
  • dla centrów usługowo-handlowych - codziennie,
  • dla budownictwa zwartego i osiedlowego - dwa razy w tygodniu,
  • dla budownictwa rozproszonego - raz w tygodniu,
  • dla terenów wiejskich - raz - dwa razy w miesiącu.
W okresach wysokich temperatur powietrza częstotliwość wywozu odpadów powinna być większa. W zwartej zabudowie zwykle prowadzi się zbiórkę w systemie "kontener w sąsiedztwie", natomiast na terenach wiejskich o zabudowie rozproszonej stosuje się "system workowy", czyli segregację odpadów do odpowiednio oznakowanych worków. Zaletą zbiórki u źródła jest otrzymywanie jednorodnych odpadów, wadą rozbudowany system transportu. Zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami, problem gospodarki odpadami komunalnymi został w całości przeniesiony na szczebel władz samorządowych gminy. Za gospodarkę odpadami przemysłowymi odpowiadają ich wytwórcy lub importerzy towarów będących bezpośrednim źródłem odpadów. Wtórne zagospodarowanie odpadów pochodzących z selekcji odpadów, jak złom, makulatura, wyroby włókiennicze, szkło, tworzywa sztuczne, guma, opakowania wielokrotnego użytku jest korzystne społecznie, gospodarczo i dla ochrony środowiska. Stosowanie technologii odzysku surowców wtórnych przyczynia się do ograniczania procesu wyczerpywania się źródeł surowców naturalnych, a także do zmniejszenia niezbędnej pojemności składowiska Selektywna zbiórka odpadów przynosi wiele istotnych korzyści:
  • zmniejsza strumień odpadów kierowanych na składowiska wydłużając okres ich eksploatacji,
  • pozwala na odzyskanie wielu cennych surowców wtórnych bez konieczności obciążania linii technologicznych mechanicznego sortowania,
  • prowadzi do detoksykacji odpadów poprzez wydzielenie z nich substancji szkodliwych, jak farby, rozpuszczalniki, zużyte oleje, stare baterie, lampy jarzeniowe i inne domowe chemikalia,
  • umożliwia przygotowanie odpadów do poszczególnych technik przerobu, gdyż nowa generacja zakładów unieszkodliwiania nastawiona jest na przerób odpadów wyselekcjonowanych.
Segregację odpadów najłatwiej jest wprowadzić w małych miastach, bez uciążliwego przemysłu i usług. Podczas opracowywania systemu selektywnej zbiórki należy zwrócić uwagą na:
  • odpowiednie przygotowanie mieszkańców,
  • opracowanie szczegółowej organizacji i funkcjonowania systemu selektywnej zbiórki,
  • wcześniejsze wyposażenie gminy w pojemniki, worki, kontenery,
  • podjęcie odpowiedniej uchwały o wdrożeniu systemu,
  • dokonanie rozdziału zadań pomiędzy różne podmioty i osoby uczestniczące w obsłudze systemu.
Ponowne zastosowanie do cyklu produkcyjnego odpadów np.: szkła, papieru, folii, tkanin zmniejsza ilość odpadów, obniża koszty produkcji, oszczędza materiały i surowce. Mieszkańcy muszą zrozumieć, że selektywna zbiórka odpadów, mimo pewnych niedogodności, jest opłacalna zarówno dla nich, jak i dla środowiska.   Literatura:
  1. Tyrolska-Wojtycza E. (2003). Śmieci mniej - Ziemi lżej. Kraków, Regionalny Ośrodek Edukacji Ekologicznej w Krakowie.
  2. Pyłka-Gutowska E. (1996). Ekologia z ochroną środowiska. Warszawa, Wydawnictwo Oświata.
  3. Gajewski K., Mendaluk Z. (1995). Leksykon - Ekologia, Ochrona Środowiska. Polski Klub Ekologiczny, Okręg Lubuski w Nowej Soli.
  4. Umiński T. (1995). Ekologia Środowisko Przyroda. Warszawa, WSiP.
  5. Wiśniewski H., Kowalewski G. (2000). Ekologia z ochroną i kształtowaniem środowiska. Warszawa, Wydawnictwo AGMEN.
  6. Stępczak K. (1987). Ochrona i kształtowanie środowiska. Warszawa, WSiP.

Opracowanie: Maria Jankowiak

Wyświetleń: 5207


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.